Morgunblaðið - 04.01.1969, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. JAJSTÚAR 1969
15
Minningar
Höfundur:
Frú Guðrún Jónmundsdóttir
tltgefandi:
Prentsmiðjan leiftur.
,,ÞÁ VAR ég ungur og elskaði
Fljótin", segir séra Jónmundur
Júlíus Halldórssoni á einum stað
í bókiirani.
Ungur var séra Jónmundur,
er hanin settist að á Barði sem
klerkur Fljótamanna. Þegar
hiann kom í fyrsta skiptið í hús-
vitjun á heimili foreldna minna,
var ég töluvert innan við ferm-
ingaraldur, en mér varð star-
sýnlt á mamninn. Þar var karl-
menni mikið á ferð. Á sínum
tíma varð ég svo fenmingarbarn
hans, og á því um hann góðar
endurminningar. Ég hiakkaði til
að lesa bókina, ekkent síður þótt
um hana væri ritaður fremur
niðnandi ritdómur. Vandalaust er
að benda á galllla bókarimnar, en
svo er um margar bækur, en
miklu ánægjuílegra er að dvelja
við kosti hennar.
Frú Guðrún Jónmundsdóttir
er svo miskumnarlaus við sjálfa
sig, að nefna sig hálfgert vand-
ræðabarn og síðar vandræða
mannveru. Slík lýsing bendir
ótvírætt til þess að hún hafi,
allt frá fyrstu bernisku og áfram,
verið gædd miklu sálar og lík-
amsþreki, verið fjörkálfur hinn
mesti, þar af hennar ýmsu smá-
ævintýri. Hún h'lýtur að vera
góðum gáfum gædd og hafa einn
ig erft allmikið af röskleik og
dugnaði föður síns. Um það finnst
mér bókin vitna.
Það er blátt áfnam aðdáunar-
vert, hvílíkan fjöttda fólks hún
nafngreimir, talar fallega um
flestalla, sem hún mkmist eitlt-
hvað á, telur upp örnefni og
staðaheiti og lýsir landi og lýð,
þar sem landið er stórbrotið og
svipmikið, og fólkið var traust
og er enn, það sem eftir er.
Nei, bókin er a'Ilmikið afrek,
hvað sem göllum hennar líður.
Vissulega hefði séra Jónmundur
átt skillið eran fullkomnari lýs-
iragu, en skyldleiki dótturinnar
gait naumast gefið henni færi á
að skrifa um hann slíka lýs-
ingu.
Séra Jónmundur var maður
stór í sniðum alla vega: Kempa
á velli, kraftajötunn, hamhleypa
við alla vinnu, göngugarpur mik
ill, geiglaus við hættur og svað-
illför á sjó og landi, góðum gáf-
um gæddur, hagyrðingur ágæt
ur, orðkappi í ræðu og aðsóps-
mikill aila vega.
Þessi kappi orðs og athafma
gerðist ungur prestur fátækra
sveita, þar sem þörf var mikilla
framfara. Krafturinn ólgaði í æð
um hans og áreiðanlega var það
einlæg ósk hans að geta orðið
þessum sveitum að góðu liði, en
margt getur öft valdið því, að
vopnið snúizt svo í höndum jafn
vel kappa, að það særi þá sjálfa,
og særður fór séra Jónmundur
úr Fljótunum, sem hann segist
ungur hafa elskað.
Á þekn árum var góðum gest-
um oft boðið í staupinu og fyr-
irmyndar bændur riðu góðglaðir
um héruð, og varla þótti fært
að grafa sæmdar bónda, án þess
að hafa eitthvað á kútnum.
Minmist ég þess að vera sendur,
rúm'lega fermdur yfir fjöll og
breiðar byggðir norðan úr Flóka
dal upp á Sauðákrók til að
sækja á brennivínskúft, sem nota
skyldi í sambandi við jarðarför.
í þeirri ferð sá ég nokkur merki
um ömurlega drykkjusiði manna
Nærri má geta, að hinum unga
klerki hafi oft verið boðið glas
í húsviltjunarferðum haras og við
ýms tækifæri, en hálar eru braut
ir í fylgd með áfengispúkanum,
j'afnvel kmfltakörlum. Séra Jón-
muindur var ekki bindindismað-
uir um eitt skeið í Fljótunum, en
hann átti eftir að „fæðast á ný“,
og þá runnu upp hans beztu ár.
Mörg góð bréf á ég frá séra
Jónmundi eftir að hann kom
að Stað í Grunnavík.
Það sem einraa helzt óprýðir
tunrædda bók, eru margarlausa
um séra Jónmund
vísurnar og er harla ótrúlegt,
að þannig hafi séra Jónmundur
gengið frá þeim, til þess var
hann of vel hagmæltur. Eina
vísu kann ég eftir hann, sem
frú Hegla Grímsdóttir, systir
Dúa Grímssonar, Margrétu yfir-
setukonu og þeirra systra, lof-
aði mér að heyra. Hún hafði ver
ið gestur prestshjónanna og
kvöld eitit, er hún bauð góða
nótt, sagði prestur:
Góða nótt og gakk í sæng,
gríma fljótt þig vefur.
Sofðu rótt und sjóla væng,
er sælu og þróttinn gefur.
Hér er hefðbundnum brag-
reglum fylgt. Hið saman er að
segja um vísu, sem séra Jón-
mundur skrifar sjálfur í ferða-
sögu sína ( sjá 179. bls.)
Þá er ég kominn, móður mold,
mættur hjá þér að vanda.
Alltaf bezt er fsafold
aJlra heimsins landa.
Það er svo fjarri því, að slík-
um bragreglum sé fýlgt í vísun-
um, sem he'lzt óprýða bókina.
Þar hlýtur eitthvað að hafa
brenglast.
Af ljóðum, sem séra Jónmund
ur orti um Fljótin, eru birt í
bókinni aðeins þrjú stefin og
skilst mér á því að eitthvað hafi
farið í handaskolum um handrit-
ið. Það sá ég aldrei, en lærði
ljóðið af öðrum, og nú birti ég
það eins og ég lærði það, hvorlt
sem það dæmist rétt eða ranglt:
Þó fátæk séru Fljótasveit
þú framtíð átt í brjóstum sona.
Þeira unna sínum áareit.
Þú afbragðs góða kosta sveit,
í brjóstum lifir helg og heit,
huggun frægða, beztu vona.
Þó fátæk sértu Fljótasveit,
þú framtíð átt í brjóstum sona.
Þó fannþung sértu Fljótasveit,
(Ekki aftur, fátæk)
í framtíð má þig bæta og laga.
Undir hvítum kufli ég veit
kostagóðan aldinreit,
annaxsstaðar ei ég leit
yndis'legri sumarhaga.
Þá fannþung sértu Fljótasveit
í framtíð má þig bæta og laga.
Þó afskekkt sértu, auð og köld
út úr skötin, snœvi drifin,
í Fljótum margt er fagurt
kvöld,
við frostglitrandi Ránartjöld,
þá umheims sólna sé ég fjöld,
sálin verður unaðshrifin,
! eins er sól um sumarkvöld
sæinn kyssir gulli drifinn.
Þó enn sé menning ung og smá
úr því bætir tímans faðir.
Sundrung hrynur, samtök ná
sigri björtum lýði hjá.
Feðragröfum fornum á
festa yndi niðjar gliaðir,
planta, vökva, sæði sá,
sem ávöxt ber um aldaraðir.
Hér er líka táp og tryggð,
trú á Guð og 'lífsinis gæði,
mörg ein sál af mæðu skyggð,
mörg ein hetja, er beygiir
hrygð,
arkabjört er elskan, dygð,
unað sálna, himnesk fræði
hún feðrar seinna, blíða byggð
sem blessast mun í sögu og
kvæði.
Þannig lærði ég ljóðið. Þori
ekki að ábyrgjast að rétt sé.
Þegar Góðtemplarareglan átti
hundrað ára afmæli orti séra
Jónimundur þróttmikið ljóð.
Fyrsta stefið er á þessa leið:
Þeir voru ekki nema þrettán
fyrst,
sem þorðu að beizla „fossinn:“
elska, trúa og treysta á Krist,
og takia upp fórnarkrossinn.
Binda' upp hvern kvist, sem
brákaðist
við Bakkusar svikabossinn.
Efla í mannheimi l'án og list
og lífsdyggða æðstu hnossin.
Þetta er úrvals ræðuefni. Fáir
voru þeir, aðeins 13, en þeir áttu
hyggni brautryðjandans, að í-
klæðast kraftimum, beizla foss-
inn, taka í þjónustu sína orku-
lindina, með nægri orku er
unnt að vinna stórvirki. Krist-
iu- sagði við lærisveiraa sína, sem
ekki voru nema 12: „Þér munuð
öðlast Kraft, er heilagur andi
kemur yfir yður. Kraftinn
feragu þeir, ruddu braut nýrri
heimsmenningu til þjóðanna, ylj
uðu hjörtunum og fengu þau til
að brenna af nýjum vonum,
stóð í okkur öllum. Hann ræddi
um grein í Helgakveri, og var
þar lýst Paradísarvist Adams og
Evu á þessa leið:
„. . . .en hún var fólgin í há-
leitri þekkingu, hreinu hugar-
fari, sælurikum sáiarfriði, en
samfara þessu var þjáninga-
laust líf og ódauðlegt líkams-
eðli“. Spurning prestsins var
þessi: „Hver var þessi háleita
þekking?" Ekkert svar. Mig undr
aði hve prestur gat orðið vond-
ur, hefur sennilega vaknað úr-
ur tilefni til þess, og allt fór svo
vel.
Eitt sinn kallaði hann mig út
fyrir kirkjuvegg og lagði tölu-
vert fast að mér að vista mig
hjá sér, en þótt kjarklítill væri
ég á þeim árum, vildi ég ekki
ganga að tilboði hans. Þetta undr
aðist hann og spurði, hvers
vegna ég vildi ekki vista mig
hjá honum? Mér varð svarafátt,
en sat við minn keip. Senni-
lega hef ég verið flón að taka
ekki tilboði hans. Hann hefði
áreiðanlega kenmt mér ýmislegt
og ef til vill greitt mér á ein-
hvern hátt leið til skólamennt-
unar, og þá hefði ég orðið lærð-
ur maður.
En — „Best var det, kan
hænde, det gik, som det gik, —
og saa faar du ha‘e tak da, Gud!“
lætur Ibsen Þorgeir I Vík segja
á örlagastund. — „Mikið ég fékk
fyrir mikið sár, máske fer bezt
eins og sökira Stár — og Guð,
þér sé þökk fyrir allllt!" — Matt
hías.
Hið sama segi ég, ef til vifll
var bezt, að svo fór sem fór, og
Guði mínum er ég þakklátur.
Bókin um séra Jónmund rifjar
upp margar góðar endurminning
ar og hún hefur verið mér góð-
ur fengur. Þökk frú Guðrún Jón
mundsdóttir.
Pétur Sigurðsson,
kveiktu ljós í myrkrinu og vöktu
nýtt Hf hvarvetna. Siguirsæld
þeirra var ekki fólgin í höfða-
tölu þeirra, heldur hinu, að þeir
áræddu að „beizla fosskun“
Ljóðin 13 í síðasta hlluta bók-
arinnar sýna, að séra Jónmundur
kunni góð tök á að yrkja. Dýr
bragarháttur er á ljóðinu um
Sölva Betúelsson, en samt er
þar komið fyrir 50—60 örnefn-
um. Geri aðrir betur.
Þessum ljóðakafla fylgir eitt
kvæði eftir Árna G. Eylands,
ort 1962. Það heitir Grunnavík
og hefst á eftirfarandi stefi:
Fyrrum var Guðslára í Grurana
vík,
gamli Jónmundur bjó á Stað,
byggðin af vilja og viti rík,
vinir og frændur gengu í hlað.
IV. þáttur ljóðsins endar á
þessa leið:
Það tjáir ekki að tala neitt
um það,
tilveran neitar stundum öllum
griðum.
Byggðina þraut að eiga hann
Jónmund að. —.
Ósköp er fátt af mönnum —
stórum í sniðum.
Séra Jónmundur átti marga
vini og góða, og þeir sáu í hon-
um mikinn rraann, stóran í snið-
um. Bókin um hann, efltir Guð-
rúnu dóttur hans, er hressilega
skrifuð. Hafi hún þökk fyrir.
Hana kryddar hún dálítið með
kynjasögum og ýmsum frásögra-
um. Og bókin vex því meir, sem
hún nálgast endirinn. Ferðasaga
prestsins til London, þýðinghans
á ævinitýrinu „The Happy
Prince" — gæfusami prinsinra,
eftir Oscar Wilde, og flleira í
þessum kafla er ágætt lesmátt.
Lokaorð bókariraraar er svo ein
hin kröftugasta og snjallasta
hugvekja sem ég hef lesið fyrr
og síðar. Heitir hún Gull-úlfar
og er að miklu leyti þýðirag eða
endursögn úr ensku blaði. Undr
andi er ég yfir því, að séra Jón-
mundur, viraur minn, skyldi ekki
senda mér og blaðinu Einingu
þessa kröftugu grein. Bókin
springur ekki á háu tónunum,
því að hún endar á hinum hæsta,
og honum gef ég miflt kröftuga
„Mapp“.
Á krikjugólfinu hjá séra Jón-
mundi.
Einn veturinn upp úr síðustu
áldamótum vorum við 16 eða 17
fermingarbönn séna Jónmundar,
ekki nein gáfnaljós. Kom varlla
fyrir að þau svöruðu nokkurri
spurningu, en kuranu sum sæmi-
’lega vel það sem þeim var sett
fyirir að læra. Stöku sinnum
tókst mér þó að svara spurn-
ingu. Eitt sinn varð Merkur
vondur. Svar við spurningu hans
il'lur að morgni, eftir erfiðan
dag. Þetta var nokkru fyrir há-
degi. Loksins datt svarið upp úr
mér: Guðsþekkingin. Séra Jón-
muradur gaf okkur þá frí stund-
arkorn og fór sjálfur inn til sín.
Þá sagði ég við unglingana. Nú
skulum við sitja sem faStast.
Varasjóðir
Breta rýrna
London, 2. jaraúar — NTB
GULL- og dollaraforði Breta
minnkaði um 27 milljón pund í
desember og nemur nú 1.009
milljónum punda. Á undanförn-
Þegar prestur kom svo aftur [ um tveimur mánuðum hafa Bret-
ar varið 100 milljónum punda úr
varasjóðum til endurgreiðslu á
erlendum lánum, en annars hefði
varaforðinn numið 1100 milljón-
um punda í desember.
út í kirkju, sagði hann: „Nú, þið
eruð ekki mikið fyrir að lyfta
ykkur upp“. Og ég, orðhvatur
eins og oftar, svaraði, okkur
fannst ekki presturinn gefa okk
f fyrravetur var söngævin-
týri fyrir börn, „Litla ljót“, eft-
ir Hauk Ágústsson sýnt í sjón-
varpinu. Hlaut það góðar mót-
tökur, og er það ein af ástæð-
unum til að það hefur nú verið
gefið út á S.G. hljómplötu. EkM
er þó um að ræða sömu upp-
færslu og þá, heldur hafa verið
gerðar á því breytingar, sem
miða að því að gera verkið hæf-
ara til hljómplötufliutnirags.
Að efni tiil er ekki hægt að
tatta um mikinn frumleik í samra-
ingu söguþráðarins, heldur er
spunnið út af hinni alþjóðlegu
sögu um vondar en fríðar syst-
ur, sem helzt liggja í iðjuleysi
og skemmtunum, en hinsvegar er
svo ljót og illa klædd systir,
sem látin er stjana við hinar, en
hefur þó yfir að ráða sálar-
gæzku, og hennar vegraa verð-
ur hún aliflt í einu falleg, oftast
á yfirnáttúrulegan hátt, en einn-
ig er til, að konungsson komi úr
hö'lll sinni, sjái falsið í vondu
systrunum og skrýði þá góðu
gulli og gimsteinum og geri haraa
að drottingu í ríki sírau, en
vondu systurnar þá að lokum
laun illgjörða sinna og stærilæt-
is.
Með þessu er ég þó alls ekki
að basta rýrð á Hauk Ágústs-
son sem höfund né álasa honum
um ófrumleik, því að hann hef
ur einnig samið söngtextaraa, sem
fluttir eru í „Litlu Ljót“, svo
og tónlistina, sem er bezti þátt
ur verksins og stendur tvímæla-
laust jafnfætis því bezta, sem
gert hefur verið hérlendis í þeim
efnum. Hjálpar þar einnig tiil
góð útsetning Car1! Billich, en
hann stjórnar einnig hljóðfæra-
leikurunum, sem sjá um undir-
leikmn og er það sómasamlega
af hendi leyst.
Með titilhlutverkið Litlu Ljót,
fer Eyrún Anlonsdóttir, og er
ég ekki alls koStar ánægður með
flutning hennar. í fyrsta lagi er
textaframburðurinn ekki nægi-
lega skýr og í öðru lagi er rödd
in í veikbyggðasta lagi fyrir
þetta h'lutverk, en Eyrún er urag
að árum og á áreiðanlega efltir
að gera betur í framtíðinnL
Vondu systurnar eru leiknar afl
telpnakór úr Langholtsskólanum
undir stjórn Stefáns Þengils
Jónssoraar, og skortir enn á
skýrleik í framburði, en þar á
upptakan einnig nokkra sök.
Skógardísin, sem ræður yfir
galdravatninu, sem breytir út-
liti fólks, er ágætlega leikin afl
Sigríði Þorvaldsdóttur, en bezt-
ur er þó Helgi Skúliason, sem er
sögumaður. Kemur þar einnig til
að Helgi er sá eini, sem kemur
skýrt fram í hljóðritunirani.
Plötuumslagið, sem er teikn-
að af Halldóri Péturssyni, er
skemmtilegt og hugmyndin góð.
Hljóðritun fór fram í Ríkisút-
varpinu undir umsjá Péturs Stein
grímssonar, og er hún of óskýr
til að geta talizt viðunandi.
Þegar litið er á þessa plötu i
heild, ber hæst góða tónlist, og
er full ástæða til að biðja Hauk
Ágústsson að halda áfram samn
ingu söngleikja. Til þess er
hann greinilega fullfær. Þótt ég
hafi hér fundið ýmislegt að, má
þó ekki skilja það á þann veg,
að þessi plata sé óeigandi og
óferjandi. Boðskapur hennar,
barátta og sigur hins góða gegn
hinu il'la, gefur henni uppeldis-
gildi og er þá mikið fengið.
Haukur Ingibergsson.