Fréttablaðið - 26.10.2005, Blaðsíða 18

26. október 2005 MIÐVIKUDAGUR
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FRÉTTASTJÓRI: Arndís Þorgeirsdóttir VARAFRÉTTASTJÓRI:
Trausti Hafliðason FULLTRÚI RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI:
550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA:
Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá
blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Ein af áhrifamestu klisjum sam-
tímans er sú að vegna hnattvæð-
ingar atvinnulífs hafi ríki heims
ekki lengur val um stjórnarstefnu
heldur þurfi þau öll að keppast við
að lækka skatta svo fjármagn og
fyrirtæki flýi ekki land. Banda-
ríski dálkahöfundurinn Thomas
Friedman kallar þetta meinta
ástand hina gullnu spennitreyju.
Ríki heims eru að þessari hugsun
í spennitreyju og verða að lækka
skatta og skera niður velferðar-
kerfi til að halda í fjármagnið.
Gullin litur treyjunnar vísar til
þess að þarna sé um að ræða hið
heppilegasta ástand.
Það hlýtur því að hafa komið
mörgum á óvart að sjá nýlega
frétt þess efnis að þau ríki heims-
ins þar sem skattbyrðin er þyngst
eru jafnframt þau lönd jarðar þar
sem atvinnulífið er samkeppn-
ishæfast. Hæstu skattar í heimi
eru í Svíþjóð, Danmörku, Noregi,
Finnlandi og Belgíu. Þrjú þess-
ara fimm landa voru í þremur af
fjórum efstu sætunum í nýlegri
alþjóðlegri könnun á samkeppn-
ishæfni atvinnulífsins. Annað
hinna, Noregur, fylgdi fast á eftir
og það fimmta, Belgía, sem ekki
lenti ofarlega er hins vegar í hópi
þeirra ríkja sem laða til sín mesta
erlenda fjárfestingu á hvern íbúa.
Meirihluti fimmtán samkeppnis-
hæfustu ríkja heimsins er í þeim
litla hópi landa þar sem skatt-
byrðin er til muna þyngst og oft
miklu þyngri en á Íslandi. Að auki
er Singapore á þessum lista. Þar
eru skattar ekki háir en ríkið er
hins vegar potturinn og pannan í
öllu sem gerist í efnahagslífinu,
bæði með því að reka sjálft mörg
af stærri fyrirtækjum landsins og
ekki síður í gegnum fjárfesting-
arsjóði og almenn afskipti af upp-
byggingu atvinnulífsins.
Þetta þýðir auðvitað ekki að
háir skattar séu einkar heppilegir
fyrir atvinnulífið og laði að erlenda
fjárfestingu, eða þá að ríki heims
eigi að skipta sér af atvinnulífinu
með þeim hætti sem stjórn Sing-
apore gerir. Meðal samkeppnis-
hæfustu landa eru líka ríki eins og
Bandaríkin sem voru í öðru sæti á
eftir Finnlandi og Japan þar sem
skattbyrði er tiltölulega létt. Þetta
þýðir hins vegar að þær einföldu
klisjur sem menn endurtaka í
sífellu um hina einu mögulegu
stjórnarstefnu á tímum hnattvæð-
ingar eru ekki upplýsandi. Ríki
eiga val um stjórnarstefnu eins og
vel sést á þeirri staðreynd að Sví-
þjóð og Bandaríkin eru með álíka
samkeppnishæft atvinnulíf. Menn
geta því kosið sænska módelið ef
þeim sýnist svo án þess að það
bitni á atvinnulífinu.
Hnattvæðingin hefur breytt
öllum aðstæðum í atvinnulífi á
jörðinni og þar með viðfangsefn-
um og möguleikum ríkja heims.
Þótt val þeirra sé miklu meira
en oft mætti ætla af pólitískum
umræðum hafa kostirnir breyst.
Hnattvæðingin hefur til að mynda
gert ríkjum heims ómögulegt
að halda gangandi óskilvirku
atvinnulífi án mikilli fórna. Einu
mikilvægasta einkenni hennar
má lýsa sem svo að aukið frelsi
fjármagns hafi styrkt stöðu þess
gagnvart staðbundnu vinnuafli.
Þetta er vegna hnattvæðingar
fjármagnsmarkaða, minni hindr-
ana í vegi erlendra fjárfestinga
og stórbætts upplýsingaflæðis
með nýrri samskiptatækni. Eig-
endur fjármagns geta ávaxtað fé
sitt í hundrað löndum. Fyrirtæki í
sífellt fleiri greinum hafa líka að
verulegu leyti losnað undan helsi
landafræðinnar og geta nú stað-
sett starfsemi sína, eða einstaka
hluta hennar, eftir hentugleik-
um. Þeir sem selja vinnu sína eru
hins vegar yfirleitt öllu bundnari
við heimahaga. Rót vandamála í
atvinnulífi samtímans er þó enn
frekar að flestir eru bundnir við
það sem þeir lærðu fyrir löngu.
Þess vegna eykst launamunur og
störf tapast.
Milljónir manna hafa misst
vinnu í Vestur-Evrópu á fáum árum
vegna flutnings á starfsemi til ann-
arra heimshluta. Evrópa hefur hins
vegar hagnast stórlega á hnattvæð-
ingunni. Vandamálið er því sértækt
en ekki almennt. Svarið liggur ekki
í almennri efnahagsstefnu heldur í
umbótum á menntakerfi og vinnu-
markaði. Ástæðurnar fyrir því að
háskattalönd Evrópu eru svo sam-
keppnishæf eru góð menntakerfi
og heilbrigðiskerfi sem tryggja
skilvirkt vinnuafl. Leiðin til að
draga úr atvinnuleysi er að gera
menntakerfin enn betri. Þar er
samkeppnisforskot Evrópu og því
kallar hnattvæðingin ekki endilega
á lága skatta heldur á enn betri
menntakerfi. Háir skattar eru auð-
vitað ekki heppilegir. Ef valið stend-
ur hins vegar á milli lágra skatta og
stórum betra menntakerfis gefur
reynslan skýrar en kannski að ein-
hverju leyti óvæntar vísbendingar.
Verðbólguspár
Ungur hagfræðingur, Jón Steinsson,
skrifar um verðbólguhorfur í vefritið
Deigluna: „Allir þeir sem birta verð-
bólguspár á Íslandi virðast sammála um
að verðbólguhorfur séu slæmar næstu
tvö árin. Flestir spá því til dæmis að
verðbólga verði á bilinu 3,5-4% á næsta
ári“. En er sú mynd sem Seðlabankinn og
markaðsaðilar hafa dregið upp kannski
of dökk? Jón bendir á að hækkun hús-
næðisverðs hafi átt stærstan þátt í því að
verðbólga hafi verið jafn há
og raun ber vitni síðustu
misseri. Hann telur líklegt
að verðið „hætti alveg að
hækka og taki að lækka
hægt og rólega“. Bendir í
því sambandi á að síðustu
tvo mánuði hafi verulega
dregið úr hækkunum.
Lækkun húsnæðisverðs
Jón skrifar: „Segjum sem svo að
húsnæðisverð hætti að hækka núna á
haustmánuðum og taki að lækka um
svo sem 5% á ársgrundvelli á næsta
ári. Þá munu vísitöluáhrif hækkunar
húsnæðisverðs fara úr því að vera 3,4%
í það að vera mínus 0,8%. Slík umskipti
myndu þýða að verðbólga myndi lækka
talsvert niður fyrir verðbólgumarkmið
Seðlabankans að öllu öðru óbreyttu.
Lækkun á verði húsnæðis myndi því
veita Seðlabankanum talsvert mikið
svigrúm til þess að leyfa krónunni
að lækka án þess að verðbólga verði
of há. Mikið meira svigrúm en flestir
markaðsaðilar virðast gera ráð fyrir að
Seðlabankinn muni hafa.“
Íþyngir heimilum
Ekki er víst að almenningur hafi ástæðu
til að fagna þessum breytingum þótt
þær teljist góðar fyrir hagkerfið. Þær
munu koma illa við fjárhag margra
heimila. „Jafnvel mjög hæg lækkun á
verði húsnæðis myndi hafa verulega
neikvæð áhrif á eiginfjárstöðu margra
heimila sem keypt hafa húsnæði að
undanförnu með lánum upp í topp.
Og á sama tíma væri verð á innflutt-
um nauðsynjavörum að hækka þar
sem gengi krónunnar væri að lækka.
Þessi þróun gæti leitt til samdráttar í
einkaneyslu sem myndi draga enn úr
nauðsyn vaxtahækkana og ef til vill
leiða til þess að Seðlabankinn þurfi að
hefjast handa við að lækka vexti mun
fyrr en nú er talið líklegt“, skrifar Jón
Steinsson.
gm@frettabladid.is
Hnattvæðing og velferðarkerfi
Í DAG
HNATTVÆÐING
JÓN ORMUR
HALLDÓRSSON
Þetta þýðir hins vegar að þær
einföldu klisjur sem menn
endurtaka í sífellu um hina
einu og mögulegu stjórnar-
stefnu á tímum hnattvæðingar
eru ekki upplýsandi.
Tæpast verður sagt að nýafstaðinn ársfundur Alþýðusam-bands Íslands hafi einkennst af miklum lúðrablæstri. Þótt ýmis mikilvæg málefni væru til umfjöllunar fór þing
þessara fjölmennustu samtaka landsins ekki hátt í fjölmiðlum
eða þjóðfélagsumræðunni. Ýmsum kann að virðast það enn ein
vísbendingin um veika stöðu verkalýðshreyfingarinnar. Sem
kunnugt er heyrast iðulega um það raddir að hreyfingin sé ekki
svipur hjá sjón miðað við fyrri daga þegar verkfallsvopninu var
beitt ótæpilega og verkalýðsforingjar gerðu sig breiða gagnvart
atvinnurekendum og stjórnvöldum. Fréttir af erfiðleikum verka-
lýðssamtakanna í viðureign við ýmis ný fyrirbæri á vinnumark-
aði, svo sem starfsmannaleigur, hafa verið nefndar sem dæmi
um vanmátt hreyfingarinnar og jafnvel hnignun.
Þessar umræður eru á misskilningi byggðar. Íslensk verka-
lýðshreyfing er enn sterkt og þróttmikið afl í þjóðfélaginu. Frá
þjóðarsáttinni í lok níunda áratugarins hefur hún hins vegar
tamið sér önnur vinnubrögð, friðsamlegri og fagmannlegri, en
forðum daga. Þessi vinnubrögð hafa leitt til þess að hún hefur
náð meiri árangri í þágu launafólks en nokkru sinni áður í sögu
sinni. Þau hafa ekki gert hana veikari heldur sterkari.
Það er enginn áfellisdómur yfir verkalýðshreyfingunni eða
merki um veikleika hennar að hún hafi ekki náð að finna ásætt-
anlega niðurstöðu í deilunum um starfsmannaleigur sem nú ber
mjög hátt hér á landi. Hafa ber í huga að þetta er nýtt fyrir-
brigði á íslenskum vinnumarkaði sprottið af löggjöf Evrópska
efnahagssvæðisins og sérstökum tímabundnum aðstæðum í
íslensku atvinnulífi. Í þjóðfélagi þar sem menn ljúka deilum og
leiða ágreiningsefni til lykta með rökræðum, samkomulagi og
málamiðlunum er eðlilegt að það taki nokkurn tíma að finna
ásættanlega niðurstöðu þegar áður óþekkt viðfangsefni koma til
úrlausnar.
Fráleitt er að ræða málefni starfsmannaleiganna eins og um
sé að ræða eitthvert aðskotadýr sem flæma verði brott úr líf-
ríki landsins með öllum ráðum. Þetta er að ýmsu leyti hentugt
og hagkvæmt fyrirkomulag. Framhjá því verður ekki horft að
vinnuafl sem þær hafa flutt hingað til lands hefur haft þýðingu í
þá átt að skapa meira jafnvægi á vinnumarkaði á tíma stórfram-
kvæmda en ella hefði orðið. Og þær hafa með óbeinum hætti
haldið aftur af verðhækkunum á ákveðnum sviðum.
Hitt er rétt að hvorki innlendum né erlendum starfsmanna-
leigum á að líðast að brjóta lög og reglur sem gilda á íslensk-
um vinnumarkaði. Viðbrögð íslenskra verkalýðssamtaka þegar
grunsemdir hafa vaknað um slíkt, eins og til dæmis á Kára-
hnjúkasvæðinu, hafa verið ákveðin og kraftmikil. Þau hafa leitt
til þess að nefnd á vegum félagsmálaráðherra kannar nú grund-
völl þess að setja sérstök lög um starfsmannaleigur. Það er ekki
öfundsvert að standa í fótsporum þeirra atvinnurekenda sem
verja verða málstað sinn gagnvart ásökunum um að fara á svig
við gildandi kjarasamninga í landinu. Í þeirra augum er verka-
lýðshreyfingin ekki veik heldur sterk og samhent - og það er rétt
mat. Augu þessara atvinnurekenda munu opnast fyrir því að til
lengri tíma litið er farsælla fyrir þá sjálfa að virða leikreglur
vinnumarkaðarins og eiga gott samstarf við verkalýðshreyfing-
una en að fara á svig við reglurnar og víkja sér undan samstarfi
við stéttarfélögin.
SJÓNARMIÐ
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
Íslensk verkalýðshreyfing er ekki veik.
Sterk hreyfing og
þróttmikil
AUGL†SINGASÍMI
550 5000
FYLGIR FRÉTTABLA‹INU ALLA MI‹VIKUDAGA
Mest lesna
vi›skiptabla›i›
G
al
lu
p
kö
nn
un
f
yr
ir
36
5
pr
en
tm
i›
la
m
aí
2
00
5.