Alþýðublaðið - 22.05.1992, Blaðsíða 18

18
Föstudagur 22. maí 1992
Jarfoaminn og
rafljsing eru
frumforsendur
yarðyrkju hér
Með aukinni raflýsinjýfu, á hvetjandi
orkuverði, má stórauka nýtinjju jjróður-
húsa hér ojj lœkka framleiðshikostnað.
Gróðurhús eru hluti af ímynd ís-
lands. Heitt vatn og gróðurhús eru
gjarnan sýnd í auglýsingabækling-
um héðan. Þar getur jafnvei jafnvel
að líta íslenska banana og suðræna
pálma. Garðyrkja er engu að síður
til að gera ung búgrein á ísland en
hún byggir að stærstum hluta á yl-
rækt. Alþýðublaðið ræddi við Helgu
Guðrúnu Jónasdóttur, hjá Upplýs-
ingaþjónustu landbúnaðarins, um
stöðu garðyrkjunnar á íslandi nú og
framtíðarhorfur. Við byrjuðum á að
spyrja hana hvort raunhæft væri að
ætla að garðyrkja gengi upp hér svo
norðarlega á hjara veraldar?
„Dæmið hefur gengið upp fyrst og
fremst vegna þess að garðyrkjubændur
búa við takmarkaða innflutningssam-
keppni. Meðan innlenda framleiðslan
hefur dugað okkur hefur hún notið inn-
flutningsvemdar en um leið og vöruna
fer að vanta þá hefur hún verið flutt
inn.
Hins vegar má segja að græni geir-
inn, þ.e. grænmetis- og blómaframleið-
endur, búi við mjög erfitt rekstrarum-
hverfi. Sem eitt lítið dæmi má nefna. að
á sfnum tíma var græni geirinn ekki
undanþeginn söluskatti líkt og var um
aðra landbúnaðarframleiðslu. Þannig
að allar fjárfestingar til skamms tíma
báru söluskatt. Sama var að segja um
aðföng og annað. Hér var í raun um tví-
sköttun að ræða sem hefur að vísu
breyst með virðisaukaskattinum þar
sem innskattur er reiknaður á móti út-
skatti. Þetta hefur því verið dýrt rekstr-
arumhverfi og gert það af verkum að
verð blóma og grænmetis hefur verið
hærra en ella.
Þegar menn horfa fram á aukna sam-
keppni við niðurgreiddar vörur erlend-
is frá er eðlilegt að menn fari að hugsa
sinn gang hvað varðar rekstrarum-
hverfið og þá ekki síst með tilliti til raf-
orkukostnaðar."
- Hvaða tegundir falla undir yl-
rœkt?
„Blóm og grænmcti. Af grænmeti
eru það helst agúrkur, paprika, tómatar
og káltegundir ýmis konar.
- Er staða garðyrkjubœnda veik?
.Já. Þeim hefur fjölgað á síðustu ár-
um sem er ekki síst til komið vegna
þeirrar framleiðslustýringar sem verið
hefur í hefðbundnu búgreinunum. Því
hafa menn leitað fyrir sér í öðrum
greinum, m.a. garðyrkju. Það hefur
leitt af sér mikla framleiðsluaukningu
samfara aukinni samkeppni á upp-
skerutíma sem hefur verið að skila sí-
fellt lægra verði. Verðið er komið það
langt niður að í sumum tilvikum skipt-
ir bann við innflutningi ekki megin
máli lengur. Samkeppnin í þessum
geira er gífurlega hörð á milli framleið-
enda.“
- Er heita vatnið forsenda þess að
hœgt sé að stunda hér garðyrkju að
marki hér á landi?
„Það er tvímælalaust frumforsend-
an. En á hinn bóginn er birta hér á landi
af skomum skammti. Því má með auk-
inni lýsingu stórauka nýtingu gróður-
húsa hér og lækka framleiðslukostnað.
Ef menn hugsa til framtíðar þá held ég
að jarðvarminn sé ásamt raflýsingu
tvær frumforsendur þess að hér megi
stunda öfluga garðyrkju."
- Nú hafa menn verið að leita eftir
því að fá keypta ódýra umframorku til
nýtingar við ylrœkt. Hvað líður því
máli?
„Ósköp lftið sem stendur. Lands-
virkjun er að athuga möguleikana á því
að selja gróðurhúsabændum ódýra raf-
orku, svokallaða ótrygga orku. Það
þýðir að garðyrkjubændur fengju af-
gangsorku sem ekki nýtist undir venju-
legum kringumstæðum en fyrir hana
yrði lokað þegar álagstoppar myndast.
Blómaræktin er hins vegar mjög við-
kvæm fyrir lýsingu og þolir illa að lýs-
ingin detti út þótt ekki sé nema í stuttan
tfma. Blómaframleiðendur yrðu því
væntanlega að koma sér upp varaafls-
stöðum. Annars gæti 10-15 mínútna
rof á rafmagni hreinlega eyðilagt upp-
skeruna.
Því hefur Landsvirkjun eðlilega
spurt hvort garðyrkja geti búið við
ótrygga orku, hvort hún geti nýtt sér
hana? Þetta er bæði stórt og flókið
dæmi. En hjá blóma- og grænmetis-
ræktendum eru bundnar miklar vonir
við orku á hagstæðari kjötum en nú er.
Þetta snýr þó ekki einvörðungu að
Landsvirkjun heldur ekki síður að
dreifingaraðilunum. þ.e. dreifiveitun-
um. Það þarf því að gera úttekt á þeim
möguleikum sem bjóðast með ódýrri
raforku. hversu mikið aukin lýsing gef-
ur af sér í framleiðslu og hvaða verði
slík aukning stæði undir."
- En skiptir garðyrkjan okkur
miklu máli sem þjóð?
..Þessi búgrein er bundin við ákveð-
in svæði þar sem heitt vatn er til staðar
eins, og á Suðurlandi og Vesturlandi.
og skiptir ákaflega miklu fyrir sveitar-
félögin á þeim svæðum. Það á jafnt við
um atvinnulífið og tekjur sveitarfélag-
anna. Ársverk í garðyrkju árið 1990
voru um 450 og heildarframteiðslu-
verðmæti greinarinnar þá námu um
einum milljarði króna. Hlutur garð-
yrkju hér á landi er um 0.18% af vinnu-
aflinu eða nokkru hærri en Noregi.
0,15%, en aðeins lægri en í Danmörku.
0.22%.“
- Er þá raunhœft að œtla að garð-
yrkjubœndur geti aukið hlutdeild sína
á markaðinum miðað við það sem nú
er?
„Það sem garðyrkjumenn leggja
höfuðáherslu á er að kanna með hvaða
hætti megi auka nýtinguna á gróður-
húsum sínum. lengja ræktunartímann
og nýta þannig fjárfestingar sínar betur.
Forsendumar liggja hins vegar ekki
enn fyrir en þær felast að stónim hluta í
því að hægt sé að ná hagstæðum samn-
ingum um orkukaup frá Landsvirkjun.
Samband garðyrkjubænda í sam-
vinnu við garðyrkjuráðunauta Búnað-
arsambands Islands hefur hins vegar
eftir bestu getu verið að kanna þær for-
sendur sem aukin raflýsing hefði í för
með sér fyrir greinina. Talið er að raun-
hæft sé að áætla að með ódýrri raforku.
hvetjandi orkuverði, megi búast við uð
notkun gróðurhúsabænda á raforku
geti aukist úr um 8 gígavattstundum á
ári eins og nú er í 42 til 47 gígavatt-
stundir á ári. Miðað við óbreytt verð er
áætlað að raforkunotkunin muni aukast
upp í um 10 gígavattstundir á ári.“
- Hversu þungt vegur raforku-
kostnaðurinn ígróðurhúsarœkt?
„Við rósarækt getur raflýsing farið
upp í allt að 30% af framleiðslukostn-
aði. Hins vegar bcr að líta til þess að
garöyrkjubændur hér á landi fá rafork-
una yfirleitt á lægra verði en gerist í
samkeppnislöndunum. Við þurfum að
santa skapi að nota meira af henni
vegna lakari birtuskilyrða."
En það er að fleiru að hyggja en
kostnaðinum. Raforka er framleidd
með mismunandi orkugjöfum. Umtals-
verð mengun fylgirt.d. framleiðslu raf-
magns með kjamorku eða kolum og ol-
íu sem endumýja sig ekki. Allt aðra
sögu er að segja um þá raforku sem er
framleidd með vatnsafii eins og hér á
landi. Hún er umhverfisvæn auk þess
að um er að ræða endumýjanlega orku.
Þetta em þættir sem ekki er hægt að
horfa lengur framhjá í heimi þar sem
mengunin er að vcrða eitt stærsta
vandamál mannkynsins.
- Hvernig horfir með að lengja
rœktunartímann ?
„Tilraunir hafa leitt í tjós að vetrar-
ræktun er mjög álitlegur kostur. Menn
hafa verið að gera rannsóknir á því
hversu mikla raforku þarf til að fram-
leiða agúrkur á vetuma.
Það hefur sýnt sig að framleiðsla á
gúrkum yfir vetrartímann lofar góðu
þrátt fyrir meiri framleiðslukostnað en
á suntrin. Þá em menn famir að tala um
tvær eða þijár uppskemr á ári og þar
með miklu betri nýtingu á allri fjárfest-
ingu. Eins ber að hafa það í huga að yf-
ir vetrarmánuðina er verð fyrir ferskt
grænmeti mun hærra en á sumarmán-
uðunum. Þá þarf líka að flytja það
lengst að og oft hörgull á góðu græn-
meti. Með þessu móti fengju neytendur
hins vegar greiðan aðgang að fersku
grænmeti allt árið.“
- Er nokkur von um að við getum
keppt við suðrcen lönd sem búa við
betri náttúndeg skilyrði til grœnmetis-
rœktar?
„Það fer eftir ýmsu. Það fer t.d. eftir
þeirri launaþróun sem verður í Suður-
Evrópu á nánustu framtíð. Það er nú
láglaunasvæði og okkar helsti sam-
keppnisaðili á þessu sviði. Þá er ekki
hægt að líta fram hjá gæða- og holl-
ustuþættinum í þessu sambandi. Það
verður ekki litið fram hjá því að mikl-
um hita og mikilli sól fylgja ýmsar
plágur. Þar er að finna ýmis konar
sníkjudýr og sjúkdóma sem við þekkj-
um ekki hér. Það hafa að vísu borist
hingað ýmsir skaðvaldar með innfluttu
grænmeti en það hefur verið til að gera
auðvelt að ráða við þá í einangruðu
umhverfi gróðurhúsanna.
Þá er nauðsynlegt að huga að því
hvaða efni eru notuð við framleiðsluna.
Víða í þeint löndum sem framleiða
mikið grænmeti er notað mikið af eit-
urefnum sem eru béinnuö hér. Þá deila
menn um hvort geislun matvæla er
skaðleg eða ekki en slík meðferð eykur
mjög á geymsluþol matvæla. Það er
hins vegar spuming hvort íslendingar
myndu sætta sig viö að hafa eingöngu á
boðstólum grænmeti sem hlotið hefur
geisla- og eiturefnameðferð.“
- Nú stefnir í aukna samkeppni er-
lendis frá. Getur íslensk garðyrkja
mœtt henni svo vit sé í?
„Eg held að með aukinni samkeppni
erlendis frá á sviði matvælaframleiðslu
þurfi íslensk stjómvöld að endurskoða
það rekstrarumhverfi sem matvæla-
framleiðslan býr við og þar á ég ekki
bara við græna geirann. Það rekstrar-
umhverfi sem við búum við í dag er
ekkert lögmál. Síðast en ekki síst erum
við með gengisskráningu sem vinnur
mjög gegn samkeppnisstöðu innlendr-
ar framleiðslu. Fastgengis-
stefna hefur leitt til þess að
innfiuttur vamingur hefur
orðið ódýrari í samanburði
við innlenda framleiðslu.“
- Er rétt að setja strangari
heilbrigðiskröfur um með-
ferð grœnmetis?
„Grænmeti hefur almennt
mjög lítið geymsluþol. Það er
því vissara að þvo allt græn-
meti áður en menn leggja sér
það til munns og þá sérstak-
lega innflutt grænmeti. Það er
stundum úðað með rotvamar-
efnum til að auka geymslu-
þolið.
Ef við lítum t.d. á sveppi
sem hafa mjög lftið geymslu-
þol, nema þá að þeir séu nið-
ursoðnir, þá verður að selja þá
innan mjög stutts tíma frá því
að þeir eru tfndir. Það þýðir að
hafi menn flutt ferska sveppi
til landsins hefur þurft að gera
það með fiugi. Hins vegar stendur
mönnum nú til boða að flytja sveppi til
landsins með skipi sem tekur allt að 5
daga til viku. Ég spyr mig hveiju það
valdi. Ég held að það sé Ijóst að menn
eru famir að nota ýmis rotvamarefni í
auknum mæli. Ég ætla mér ekki að fara
að mæla gegn því að fólk borði slíka
vöm en ég myndi sjálf hugsa mig um
áður en ég legði mér slíkt til munns.“
- Nýjar búgreinar hafa gengið mis-
vel hér á landi eins og loðdýrarœktin
er átakanlegt dœmi um. A garðyrkjan
bjartari framtíð fyrir sér?
„Ég er ekki í nokkmm vafa um það.
Ef stjómvöld hér nýta sér þær heimild-
ir sem þau hafa til verðjöfnunar á græn-
meti og færa rekstrammhverfi græna
geirans nær því sem gerist erlendis. þá
getur hann meira en plummað sig. Það
munar svo miklu hvort menn em að
kaupa nýtt grænmeti eða gamalt. Það
er sjónarmunur. það er bragðmunur en
fyrst verðum við að ná verðmuninum
niður." sagði Helga Guðrún Jónasdótt-
ir að lokum.