Alþýðublaðið - 22.05.1992, Blaðsíða 6

6
Föstudagur 22. maí 1992
Þröstur Ótafsson
Aðtögun tandbúnaðarins
að breyttu umhverfi
fslenskur landbúnaður hefur þróast
frá miðaldavinnubrögðum til nútíma-
tækni í miðstýrðu og ríkisvemduðu
umhverfi. Miðað við landshætti er
framleiðni fslensks landbúnaðar all-
mikil og afurðimar eru til fyrirmyndar
hvað gæði snertir. Þá ber að geta þess,
að sennilega eru íslenskar landbúnað-
arvömr betri hollustufæða en sambæri-
legar vömr erlendis frá, vegna þess að
velflestir bændur hafa þann metnað að
framleiða holla og góða fæðu.
Ríkisvemdunin hefur leitt af sér
þekkta fylgikvilla sem allsstaðar em
fyrir hendi, þar sem iosað er um lang-
vinnt miðstýrt kerft sem ekki hefur bú-
ið við neina utanaðkomandi gun. Þetta
gildir jafnt um atvinnugreinar er búið
hafa við vemd sem og þjóðfélög, sem
án innra lýðræðis hafa verið lokuð frá
umheiminum.
Öll miðstýring og einangmn er
óeðlileg. Hún getur verið réttlætanleg
nauðsyn um tíma en er aldrei til fram-
búðar. Slík stjómkerfi em bráðabirgða-
úrræði, sem komið er á fót við óeðli-
legar aðstæður.
Um alla Evrópu fer nú fram aðlögun
að gjörbreyttum aðstæðum. Breytt
sameiginlegt gildismat, stóraukin sam-
skipti milli ríkja og skipulag frjálsra
viðskiptahátta hefur kallað á ný vinnu-
brögð og opnari þjóðfélög, bæði hvað
snertir alþjóðasamstarf sem og opnari
hagkerfi.
Þessi aðlögun verður víða afar erfið.
Hún verður crfið fyrir frændur okkar
Svfa, sem búið hafa við mikla vemdun;
hún verður einnig sársaukafull fyrir
Þjóðveija, sem komist hafa upp með
það að girða sig af fyrir alþjóðlegri
samkeppni á mikilvægum sviðum.
Erfiðust verður hún þó fyrir ný-
fijálsu ríkin í mið- og austur-Evrópu.
Þar verður aðlögunin að markaðsbú-
skap og fijálsum viðskiptum ekki
framkvæmd án mikilla fóma, átaka og
þjáninga.
Þó sjá þessar þjóðir allar engan val-
kost annan en fijálsa samkeppni og
markaðsbúskap innan samningsbund-
inna viðskiptaheilda.
Við fslendingar stöndum einnig
frammi fyrir svipuðum vanda. Ef við f
framtíðinni viljum viðhalda sambæri-
legum lífskjömm hér og f nágranna-
löndum okkar, verðum við að ganga í
gegnum erfiða aðlögun á ýmsum svið-
um. Við þurfum að gera það bæði f
landbúnaði og sjávarútvegi, en einnig f
bankastarfsemi svo og á mörgum svið-
um opinberrar þjónustu. Landbúnaður-
inn horfist í augu við mikil umskipti.
Þrátt fyrir þá algjöru vemd. sem hann
hefur búið við um langan aldur. hefur
störfum þar og býlum sífellt verið að
fækka. Það er afieiðing breyttra að-
stæðna. Þessi fækkun hefur hinsvegar
gerst af handahófi og lent jafnt á vildar-
jörðum scm kotbýlum.
Markviss aðlögun hefur ekki átt sér
stað fyrr en í fyrra við gerð Búvöru-
samningsins.
Skoða má nauðsynlega aðlögun í
áföngum. Sá fyrsti er aðlögun búljár-
framleiðslu að innanlandsmarkaði. Þar
næst kemur undirbúningur að vaxandi
erlendri samkeppni og minnkandi rík-
isstuðningi. Loka áfanginn er aðlögun
að markaðsbúskap með innlendri sem
erlendri samkeppni og fijálsari verð-
lagningu.
í þessari grein verðurekki gerð grein
fyrir þeim erfiðleikum sem ofangreind
aðlögun hefur í för með sér. Ég mun
hér að neðan fjalla um þær hugsanlegu
breytingar sem verða á starfsumhverfi
islenskra bænda í kjölfar tveggja vænt-
anlegra alþjóðlegra samninga.
Annarsvegar eru það samningamir
um aðild okkar að Evrópska efnahags-
svæðinu (EES), en hinsvegar um nýtt
samkomulag á vegum Almenna sam-
komulagsins um tolla og viðskipti.
venjulega skammstafað GATT eftir
enska heitinu.
GATT viðræðumar
Hið Almenna samkomulag um tolla
og viðskipti - GATT - tók gildi I. janú-
ar 1948. GATT er alþjóðasamningur
108 ríkja um gagnkvæm bestu kjör í
viðskiptum sín á milli. Markmið
GATT er að stuðla að aga og auknu
frjálsræði í heimsviðskiptum og sér-
hæfingu milli þjóða.
Island gerðist fullgildur aðili að
GATT í árslok 1968. Síðan hefur ís-
land tekið þátt í þeim viðskiptaviðræð-
um á vegum GATT. sem haldnar hafa
verið. Hefur Island notið verulegs hag-
ræðis af niðurstöðum þessara við-
skiptaviðræðna og markaðsaðgangur
fyrir útfiutningsvörur okkar orðið mun
greiðari en ella hefði verið. Má þar
nefna afnám eða lækkun tolla f Banda-
ríkjunum á fiskafurðum, ullarvörum og
osti. Það er hveijum augljóst að meðan
heimurinn býr við óeðlilega verðlagn-
ingu, styrki, niðurgreiðslur og útfiutn-
ingsbætur, getur ekki verið um að ræða
eðlileg viðskipti með landbúnaðarvör-
ur.
Með GATT-drögunum er reynt að
draga úr fióknum hindrunum og tak-
mörkunum í vöruviðskiptum. Þær til-
lögur sem nú liggja fyrir geta tæpast
kallast róttækar. Þær veita bæði tfma
og svigrúm sem einstaka þjóðir geta
nýtt sér til aðlögunar, ef þær nýta sér
þann tíma.
Úrúgvæ-viðræðumar í GATT eru
umfangsmestu viðskiptaviðræður sem
haldnar hafa verið. Spanna þær öll svið
vöruviðskipta auk þess sem nú er í
fyrsta skipti rætt um þjónustuviðskipti
og fyrirkomulag þeirra í alþjóðavið-
skiptum. En þó þessar viðræður snerti
öll svið alþjóðaviðskipta. þá em það
viðskiptin með landbúnaðarvömr sem
hvað mestum erfiðleikum valda á því
að samkomulag takist. í desember
1991 lagði Arthur Dunkel, fram-
kvæmdastjóri GATT. fram fræga til-
lögu í viðræðunum um viðskipti með
landbúnaðar-vömr. Aðalatriði tillög-
unnar em að innanlandsstuðningur
lækki um 20% að magni. innflutning-
stakmörkunum verði breytt í tolla og
tollur reiknaður sem mismunur á inn-
anlandsverði og heimsmarkaðsverði.
Þessir tollar yrðu síðan lækkaðir um
36% að meðaltali. en a.m.k. um 15%
fyrir hveija vömtegund. Þá er í tillög-
um Dunkels gert ráð fyrir lágmarksinn-
flutningi á lágum tollum á sem nemur
3% af innanlandsneyslu, _sem hækki í
5% á aðlögunartímanum. í öllum ofan-
greindum liðum er gert ráð fyrir 6 ára
aðlögunartíma, frá 1993-1999.
Ríkisstjómin fjallaði ítarlega um til-
lögur Dunkels í byrjun þessa árs. í
þeirri umfjöllun var lögð áhersla á að í
endanlegum GATT-tillögum yrðu við-
urkenndar strangari kröfur á sviði heil-
brigðiseftirlits vegna næmi íslenskra
búfjárstofna fyrir smitsjúkdómum í
kjölfar langrar einangmnar.
í tillögum ríkisstjómarinnar er einn-
ig gert ráð fyrir að leyfilegt verði að
framreikna stuðningsaðgerðir miðað
við verðbóigu og að verðtryggja skuld-
bindingar, einkanlega í tollaígildum og
innanlandsstuðningi. Það er út í hött að
sveiflur í verðlagi eða gengi, eða skatt-
kerfisbreytingar. leiði til þess að sumar
þjóðir taki á sig meiri skuldbindingar
en aðrar.
Þá kom fram að íslendingum þykir
miður að tillögur Dunkels varðandi
niðurskurð útflutningsbóta skuli ná svo
skammt sem raun ver vitni. Útflutn-
ingsbætumar em þó sá þátturinn sem
hefur verst áhrif á heimsviðskiptin. fs-
lensk stjómvöld hafa ákveðið að af-
nema útflutningsbætur frá og með
haustinu 1992. Við munum telja það
afturför ef hverfa þarf frá þeirri ákvörð-
un vegna þrýstings, sem skapast af öðr-
um ákvæðum í samningsdrögunum. Sú
aðgerð að hverfa frá útflutningsbótum
er sársaukafull og hefur m.a. í för með
sér verulegan samdrátt í landbúnaðar-
framleiðslu. Ríkisstjómin telur að taka
verði tillit til slíkra aðgerða í sam-
komulaginu og telja það viðkomandi
landi til góða.
Af þessum sökum leggur íslenska
ríkisstjómin til að inn í samningsdrögin
eigi að koma ákvæði sem hvetja til enn
meiri samdráttar í útfiutningsbótum en
tillögur Dunkels gera. Þess vegna hafa
íslensk stjómvöld gert tillögu um að
ríki sem skuldbindur sig til þess að af-
nema allar útfiutningsbætur hafi rétt til
þess að grípa til magntakmarkana á
innfiutningi á vörum sem útfiutnings-
bætur em afnumdar af.
Þá fjárhæð sem útfiutningsbætur em
skomar niður umfram 36%, skal heim-
ilt að reikna til góða sem sérstakt álag
fyrir þær vömr sem í hlut eiga.
Samkvæmt tillögunum er heimilt að
styðja landbúnað eða þá sem starfa í
landbúnaðarhéruðum með svokölluð-
um grænum greiðslum sem ekki mega
vera markaðstrufiandi.
Ekki er gert ráð fyrir að þessi stuðn-
ingur lækki eins og annar innanlands-
stuðningur við landbúnaðinn.
Grænar greiðslur mega ekki vera
framleiðslutengdar og þær eiga að fyl-
gja ábúanda þótt hann hætti fram-
leiðslu. Tollaígildin sem koma eiga í
stað innfiutningshafta mega f upphafi
vera mismunur á heimsmarkaðsverði
og verði innlendrar vöm. en lækka síð-
an um 36% á aðlögunartímanum að
meðaltali.
í þessu sambandi er það tvennt sem
hafa ber í huga við útreikningstilraunir.
Annarsvegar mega tollaígildin vera
mismunur á cif-verði innfluttu vömnn-
ar og heildsöluverðs innanlands. í
þessu getur falist umtalsverð vöm fyrir
íslenskan landbúnað þar sem innfiytj-
andi þarf að bæta heildsöluálagningu
sinni við cif- verðið.
Hinsvegar er sá möguleiki vissulega
fyrir hendi að meðaltalslækkun verði
lægri en 36% þar sem líklegt er að
margar vömtegundir fái aðeins 15%
tollalækkun. þar sem tollur af erlend-
um landbúnaðarvömm sem ekki em
framleiddar hérlendis hafa verið lækk-
aðir á undanfömum ámm.
Nauðsynlegt er að menn geri sér
glögga grein fyrir því. að ákvæðin um
tollaígildin em heimildarákvæði. Vilji
stjómvöld hámarka vemd þá er ekki
sjáanlegt að GATT-drögin geri meiri
kröfur til framleiðsluaukningar í land-
búnaði. en orðið hefði hvort sem er.
Ég geng að vísu ekki útfrá því sem
vísu. að stjómvöld muni endilega gera
það, því neytendur munu augljóslega
gera kröfur um tollalækkanir. ef um
Alþýöuflokksfélag
Borgarfjarðar
Fundur í Hótel Borgarnesi mánudaginn 25. maí kl.
20,30
DAGSKRÁ:
1. Kosning fulltrúa á flokksþing
2. Bæjarmál Félagar fjölmenniö!
Stjórnin
Jafnaðarmenn á
Suðurlandi
Kjördæmisráð Alþýðuflokksins í Suðurlandskjör-
dæmi boðartil fundar í Skútanum í Vestmannaeyjum
fimmtudaginn 28. maí kl. 15.
DAGSKRÁ:
1. Stjórnmálaviðhorfið:
Framsaga Jón Baldvin
Hannibalsson
2. Almennar umræður
3. Undirbúningurflokksþings
4. Kosning fulltrúa í flokksstjórn
5. Önnur mál
Stjórn kjördæmisráðs
TRYGGINGASTOFNUN
Kp RÍKISINS
ÞATTTAKA TRYGGINGA-
STOFNUNARí
TANNLÆKNAKOSTNAÐI
BARNA OG UNGLINGA
Nýr samningur milli Tryggingastofnunar og Tann-
læknafélags íslands hefur tekið gildi. Sjúkratrygg-
ingarnar greiða nú fyrirbyggjandi meðferð barna 15
ára og yngri að fullu. Fyrir aðrar tannlækningar
þessa aldurshóps (þó ekki Reykjavíkurbarna 6-15
ára) er 85% kostnaður endurgreiddur nema fyrir
tannréttingar, gullfyllingar, krónu- og brúargerð.
í Reykjavík greiða börn, 6-15 ára, 15% kostnaðar
hjá skólatannlækni samkvæmt gjaldskrá hans, sem
er 20% lægri en einkatannlækna. Fari þau til einka-
tannlæknis endurgreiðir Tryggingastofnun 68%
kostnaðar.
Fyrir 16 ára unglinga endurgreiðist 50% kostnaður.
Tryggingastofnun ríkisins