Alþýðublaðið - 22.05.1992, Blaðsíða 4

4
Föstudagur 22. maí 1992
Flatur nidur-
skurður gæti
larið upp í 18%
- segir Haukur Halldórsson, formaður Stéttarsambands bœnda m.a. um
sauðfjárrœktina í samtali við Alþýðublaðið
Brcytingar í landbúnaði má rckja til þjóðarsáttarinnar en hcr er Haukur Halidórsson, formaður Stéttarsambands bænda
ásamt Kinarí Oddi Kristjánssvni formanni VSI cftir undirrítun samninganna.
Allnokkrar breytingar hafa verið að
eiga sér stað í landbúnaði hér á landi á
þessu ári, eru að eiga sér stað eða eru
fyrirsjáanlegar. Það snýr bæði að land-
búnaðarkerftnu hér innanlands og ekki
síður á sviði milliríkjaviðskipta. Til að
ræða þessi mál við Alþýðublaðið snér-
um við okkur lil Hauks Halldórssonar,
formanns Stéttarsambands bænda. Við
byijuðum á því að spyija hann um þær
breytingar sem Sjömannanefndin svo-
kölluð hefur verið að leggja til.
„Sjömannanefndin var sett á í kjölfar
þjóðarsáttarsamninganna. Nefndinni
var falið að gera tillögur um hvemig
mætti standa að því að vöruverð lækk-
aði á öllum stigum framleiðslunnar.
Þær skyldu bæði taka til mjólkurfram-
leiðslu og sauðfjárræktar. Það var lögð
áhersla á að skila fyrst tillögum um
sauðfjárræktina þar sem mál voru
kominn í eindaga vegna þess að til að
breyta hennar málum þarf lengri að-
draganda.
I búvörusamningum frá 11. mars í
fyrra var samkvæmt 7. gr., sem fjallaði
um mjólkurframleiðsluna, settur niður
rammi um hana sem náði til sex næstu
ára. Þar var gengið út frá sömu grund-
vallarforsendunum og við sauðfjár-
ræktina, .e.a.s. að miða framleiðsluna
við innanlandsmarkað. Það yrðu lagðar
af útflutningsbætur og vcrðábyrgð yrði
hætt. Umframframleiðsla yrði á ábyrgð
bændaog afurðastöðva. Niðurgreiðslur
yrðu settar sem fast hlutfall og yrðu
færðar í form beinna greiðslna til
bænda. Þá voru gerðar auknar fram-
leiðnikröfur sem skyldu birtast í lægra
vöruverði.
Það sem hins vegar gerði það að
verkuni að ekki var gengið frá mjólkur-
samningum í fyrra var að það komu
upp mjög ákveðnar raddir um að það
yrði að taka vinnslustigið fyrir á sama
hátt.
í mjólkurframleiðslunni höfðu nið-
urgreiðslumar komið á hinar einstöku
afurðir og haft áhrif á verðmyndun
þeirra en varðandi sauðfjárræktina þá
skipi ekki máli hvort niðurgreiðslumar
koma til bóndans eða sláturhúsanna
því í báðum tiifellum koma þær á hrá-
efnið. Það varð því úr að klára ekki
þann hluta sem snéri að mjólkurfram-
leiðslunni en vinna þess í stað að út-
færslu á samningi þar sem farið yrði í
gegnum vinnslustöðvamar líka og
þeirra mál skoðuð.
Snéru störf sjömannanefndar bara
að sauðfjárrœktinni og mjólkurfram-
leiðslunni?
Sjömannanefndinni var falið að taka
á öllum greinum landbúnaðarins og nú
er verið að vinna í ýmsum undirhópum
að afmörkum þáttum hans. Störfum
nefndarinnar er því ekki lokið.
Álit sjömannanefndar tillögur
til ráðherra
Alit sjömannanefndar em st'ðan til-
lögur til landbúnaðarráðherra. í fyrra
lagði stjóm Stéttarsambands bænda til
að gerður yrði nýr búvömsamningur á
gmndvelli tillagna sjömannanefndar
milli bænda og ríkisvaldsins.
/ tillögum nefndarinnar nú er gert
ráð fyrir talsverðum breytingum hjá
mjólkurbúunum meðal annars hvað
varðar verðmiðlunargjaldið. Verður
það ekki erfitt fyrir litlu búin?
Það hefur verið heimilt að taka svo-
kallað verðmiðlunargjald. Það mátti
vera allt að 5,59f en hefur ekki verið
nýtt að fullu að undanfömu. Þessu
verðmiðlunargjaldi hefur síðan verið
deilt út til mjólkursamlaganna eftir af-
komu. Tilgangurinn var sá að gera öll-
um afurðasölum kleift að greiða sama
verð, þ.e. fullt verð til bænda.
Á undanfömum ámm hafa þau sam-
lög fengið mest úr þessum sjóði sem
stóðu f fjárfestingum þvf það mátti taka
tillit til nýfjárfestinga. Þær em nú hins
vegar að mestu niður greiddar og þvt'
lítið um slíkar greiðslur á si'ðasta ári.
Annað sem ræður afkomu sanilag-
anna er sú vömsamsetning framleiðslu
þeirra því arðsemi cinstakra vöm-
flokka er mjög mismunandi. Það er
hins vegar rétt að lítil bú sem þurfa að
vera með öll tæki til fjölbreyttar fram-
leiðslu kunna að eiga erfitt með að ná
sömu hagkvæmni í rekstri og stærri bú-
in.
Flutningsverðmiðlun
Nú er fyrst og fremst gengið út frá
því að um flutningsverðmiðlun verði
að ræða. Hún á að byggja á þeirri
grundvallarviðmiðun að styrkir til ein-
staka samlaga verði ekki meiri en sem
nemur kostnaðinum við að flytja fers-
kvöm. þ.e. mjólk og undanrennu, frá
öðmm búum inn á viðkomandi svæði.
Við getum tekið ísafjörð sem dæmi.
Það kostar ákveðið að flytja þangað
mjólk hvort heldur sem væri af Norð-
urlandi eða Vesturlandi. Verðmiðlunin
gæti þá orðið mest sem nemur þeim
kostnaði sem hlýst af því að flytja
mjólkina frá þeim stöðum. En sé það
talið nauðsynlegt að reka mjólkursam-
lag af öðmm ástæðum þá þykir rétt að
það sé gert með sérstöku fjárlramlagi,
sem yrði þá hreint byggðaframlag. f
stað þess að hækka verð mjólkurafurða
á landinu öllu.
En telur þú að þessu muni fylgja
einhver hagrœðing og lœgra vöruverð
til neytenda?
Það sem ég álft að kunni að koma út
úr þessu. og er í þessu nefndaráliti og
snýr að afurðastöðvunum, er að þeir
fjármunir sem hafa verið teknir inn í
verðmiðlunarsjóðinn og notaðir til að
greiða halla afurðastöðvanna eftir á,
verði nýttir í annað.
Fjármunir sem hafa safnast upp í
verðmiölunarsjóðinn verði notaðir til
þess að takast á við hagræðingu í grein-
inni.
í fyrsta lagi verði þeir fjármunir nýtt-
ir til úreldingar mjólkurbúa. A st'num
tíma þegar samlögin vom sett upp með
þeim þéttleika sem við nú þekkjum,
tók það ekki síst mið af þeim samgöng-
um sem þá vom. Nú em þessar sörriu
forsendur ekki fyrir hendi lengur og
því ekki nauðsynlegt að hafa bú með
50 km millibili, svo ég taki dæmi.
í stað þess. að fara ofan í hlutina og
skoða hvaða bú kunni að vera rétt að
leggja af. er verið að setja ákveðinn
hvata til að úrelda bú með fjárframlög-
um og gera ákveðna kröfu til mjólkur-
iðnaðarins um aukna framleiðni. Það er
að vinnslukostnaðurinn lækki að raun-
gildi.
Möguleikar lítilla mjólkurbúa
liggja í sérhæfingu
Einnig má nota þá fjármuni sem em
í verðmiðlunarsjóði til að greiða fyrir
verkaskiptingu og hagræðingu milli
búa. Þá komum við að litlu mjólkurbú-
unum. Ef til vill liggja allt eins miklir
möguleikar í þeim með því að reka þau
sem mjög sérhæfð bú. Við þekkjum
það víða erlendis, að mjólkurbú em þar
ekki endilega af öðmm stærðum en við
þekkjum héma.
Þau fara sum út í það að framleiða
bara eina afurð. framleiða bara ákveð-
inn ost eða framleiöir bara jógúrt eða
aðra sértæka afurð. Með þessu fá búin
miklu betri nýtingu út úr þeim tækja-
kosti sem þau em með. Síðan yrðu
stærri samlög með meira millibil og
fjölbreyttari framleiðslu.
Litlu búin gætu þannig alltaf tekið
við ákveðnu magni af mjólk árið um
kring til að framleiða sína ákveðnu af-
urð. Ég sé fyrir mér að einhver af þeim
búum sem nú em að framleiða margar
vömtegundir. kannski 20-30, fari niður
t' 2-3 tegundir. Ég tel þvf að litlu búin
geti átt töluverða möguleika í framtíð-
inni.
- Nú þarf að draga mjólkurfram-
leiðsluna saman um 5000 lítra til að
laga hana að innanlandsrnarkaði.
Eru menn sammála um hvernig eigi
að ná þeirri framleiðslu niður?
í tillögum sjömannanefndar er gert
ráð fyrir flötum niðurskurði til að að-
laga framleiðsluna að innanlandsmark-
aði og greiða fyrir hann. Það er gert ráð
fyrir að það þurfi að færa framleiðsluna
niður um 4-5fT. Hugsunin á bak við
það greiða fyrir skerðinguna er sú, að
þeir ijármunir sem bændur fá með því
móti, geti þeir notað til þess að kaupa
sér rétt frá þeim bændum sem em að
hætta. Með því móti gætu margir keypt
til baka þá skerðingu sem þeir verða
fyrir.
Flatur niðurskurður í
mjólkurframleiðslu
Það má segja að það vinni gegn hag-
ræðingu að skera fíatt niður. Hitt sem
menn stóðu frammi fyrir var að kaupa
upp ákveðinn hluta framleiðsluréttar-
irts. Það var ekki gert nú þar sem búið
var að opna fyrir viðskipti milli ein-
staklinga. Það var ekki talið rétt að hið
opinberaeða einhver sjóður kæmi inn á
markaðinn og keypti upp tiltekið
magn. Með því væri verið að fara í
samkeppni við þá menn sem væm að
kaupa á milli sín rétt og pressa upp
verðið. Þar með hefði hið opinbera ver-
ið að vinna gegn hagræðingu sem fæ-
list í sölu á framleiðsluréttinum á milli
bænda.
Ef við lítum til sauðfjárræktarinnar
og þess niðurskurðar sem varð í fyrra,
þá var byrjað á því að kaupa allan rétt
sem þá var laus en síðan var opnað fyr-
ir viðskipti á milli sauðfjárbænda. Eftir
að opnað var fyrir þau viðskipti, þá var
enginn sem vildi taka tilboði ríkisins.
Þess vegna lenda menn í flatri niður-
færslu.
Vegna þess að niðurskurðurinn er
ekki nema 4-5% í mjólkinni þá vonum
við að þeir bændur sem ætla sér að
halda áfram. noti það fé sem þeir fá fyr-
ir niðurfærsluréttinn til að kaupa rétt af
þeim sem vilja hætta og geti þannig
mætt þeim auknu framleiðnikröfum
sem verið er að gera eða um 6% eins
sjömannanefndin leggur til.
Það er ljóst að sumir muni ekki geta
staðið undir þeim framleiðnikröfum
sem gerðar verða og við vitum að það
er ntjög verið að herða heilbrigðisregl-
ur. Við vitum því að það em bændur
sem ætla sér að hætta. Bæði vegna ald-
urs og auk þess er ekki fýsilegt að fara
út í nýfjárfestingar í dag. Það er því lík-
legt að þeir sem búa við slæma fram-
leiðsluaðstöðu muni hætta.
Mjólkurmarkaðurinn hefur
dregist saman
Sér landbúnaðurinn ekki einnig
fram á aukna samkeppni erlendis
frá?
Það sem gerir það m.a. að verkum að
ég er tilbúinn að standa að því að hér
verði gerðar auknar framleiðnikröfur,
þó ekki sé kominn nein vemleg sam-
keppni erlendis frá varðandi mjólkur-
vömmarkaðinn. er að gífurlega hörð
samkeppni er á markaðnum við aðrar
vömr. Þannig hefur sala ferskra mjólk-
urafurða á markaðnum dregist saman
um 25% á 10 ámm miðað við íbúa.
Neysla nýmjólkur hefur sennilega
dregist saman um 50% á íbúa.
Það sem menn standa frammi fyrir
er kalt mat á því hvort betra sé að lækka
vömna örlítið í von að halda stærri
markaði eða hvort menn vilji reyna að
halda uppi verðinu þrátt fyrir að slíkt
leiði til mini.kandi sölu. Hafi menn