Morgunblaðið - 10.09.2000, Blaðsíða 8

8 B SUNNUDAGUR 10. SEPTEMBER 2000
MORGUNBLAÐID
Kulusuk
- næsti nágranni í vestri
Þó að Kulusuk sé aðeins í um tveggja klukkustunda fjarlægð með
flugi þá segir Bryndís Kristjánsdóttir að fyrstu áhrifín af þeim
heimi sem þar við blasir séu svo gjörólík að ætla mætti að hann
væri hinum megin á hnettinum.
SPANGÓL hunda, fiskþefur
í lofti, marglit hús, hvítir
krossar á dysjum og snjór
og ísjakar hvert sem litið
er.
Þetta eru fyrstu áhrifin af heimi
svo gjörólíkum okkar að ætla mætti
að hann væri hinum megin á hnettin-
um - en í raun er hann aðeins í
tveggja klukkustunda fjarlægð.
Þetta er þorpið Kulusuk sem er
rúmlega 300 manna veiðimannasam-
félag í Angmagssalik héraði á aust-
urströnd Grænlands. Vegna þess
hve samgöngur á sjó eru erfiðar sök-
um ísreks hefur byggðin á austur-
ströndinni verið mun strjálli og ein-
angraðri en á vestur- eða
suðurströndinni. Núverandi íbúar
eru flestir taldir eiga rætur að rekja
til eskimóa sem komu frá Thule. Um
tima leit út fyrir að íbúabyggð á
austurströndinni legðist af því fólk-
inu fækkaði jafnt og þétt og töldust
íbúar svæðisins ekki nema 294 í lok
19. aldar. Danska ríkisstjómin greip
þá til aðgerða til að bæta þarna úr og
árið 1992 var tala íbúa héraðsins
komin upp í 2.920 (Historic Guide,
Angmassalik Distric, 1993). f raun
eru því ekki nema rúm 100 ár síðan
Grænlendingar á austurströndinni
komust í snertingu við vestræna
menningu og breytingar ganga ekki
hratt fyrir sig í veiðimannasamfélagi
- sem betur fer fyrir okkur nágrann-
ana sem langar að koma í heimsókn
og fá örlitla nasasjón af menningu
eskimóa, áður en hún hverfur fyrir
fullt og allt.
Snemma í júní vorum við þarna á
ferð blaðamaður, Valdimar Leifsson
kvikmyndagerðarmaður og dóttirin
Anna Katrín, 8 ára. Tilgangurinn var
að heimsækja þorpið og kvikmynda
ýmislegt sem þar fer fram fyrir
mynd í þáttaröðinni „Kóngur í ríki
sínu“ sem væntanlega verður sýndur
í Sjónvai'pinu í haust.
Hundaspangól
og hvítir krossar
Flestir sem koma til Kulusuk
þurfa að ganga um 20 mínútna langa
leið frá flugvellinum en hægt er að fá
ferð með hundasleða ef snjóalög eru
þannig. í þorpinu eru engar malbik-
aðar götur heldur eru þar afar
ósléttir malar- eða moldarvegir sem
lækir renna um, því þykkir snjó-
skaflar eru að bráðna langt fram eft-
ir stuttu sumri. En gönguferðin frá
flugvellinum er engu að síður
skemmtileg, svo framarlega sem
þess hefur verið gætt að vera vel
skóaður, því þar sem skaflarnir eru
hæstir er gengið í gegnum u.þ.b. 4 m
há snjógöng. Þess skal þó getið að
okkur tókst með miklum herkjum að
fá far frá flugvellinum með hótelbíln-
um enda með farangur meðferðis
upp á 80 kíló.
Þegar nær þorpinu dregur er
kirkjugarðurinn það fyrsta sem vek-
ur athygli - og kannski nokkra undr-
un. Hann er alveg við veginn,
umgirtur fallega hlöðnum vegg, en
leiðin eru steindysjar með hvítum
krossi og á mörgum eru plastblóm.
Þetta er nýi kirkjugarðurinn en sá
gamli er svo að segja í vegarstæðinu
við innkomuna í þorpið og virðist
ekki geta verið langt í að vegurinn
fari yfir hann eða ystu grafirnar falli
fram af brúninni og út í sjó.
Spangól margra hunda mætir
okkur þegar inn í þorpið er komið -
ekki til að taka á móti okkur heldur
virðast grænlensku sleðahundamir
hafa mikla þörf fyrir að tjá sig með
spangóli við hvers konar tækifæri.
Síðar í ferðinni komumst við t.d að
því að þeim er ákaflega illa við rign-
ingu og rok og létu þeir þessa
óánægju sína óspart í ljós klukku-
stundum saman.
Við nær hvert hús eru nokkrir
hundar tjóðraðir og ekki er alltaf
gott að sjá hvaða hundar tilheyrðu
hvaða húsi, því engar girðingar eru í
kringum húsin. Grænlendingar eiga
ekki land en mega nota og bera
ábyrgð á svæði í 25 m radíus um-
hverfis hús sitt. Á þessu svæði
geyma þeir hunda sína og hvað ann-
að sem þeim finnst þörf á að geyma.
Búið var að vara Önnu Katrínu,
hundavin, alvarlega við því að koma
nærri hundunum; þeir væru ekki
heimilishundar. Hundamii- í Kulus-
uk og í nálægum þorpum á austur-
ströndinni em af stofni hinna upp-
runalegu sleðahunda en sleðahund-
amir sem eskimóar í Alaska og
Kanada nota hafa blandast öðrum
tegundum. Þetta era fallegir hundar
með feldi í ýmsum litum en flestir
era þó Ijósir og er þessi margbreyti-
leiki feldsins eitt af einkennum hinna
eiginlegu sleðahunda.
I ferðinni kynnist Anna Katrín þó
gæfri tík með þrjá hvolpa sem vildu
ólmir láta klappa sér og kjassa. Hún
notaði því hvert tækifæri til að vera
með hvolpunum, enda lyktaði hún í
lok ferðar líkt og hundamir, þ.e.a.s.
af selkjöti. (Hún neitaði líka að fara í
einu sturtuna sem okkur gafst kost-
ur á en hún er í almennings þvotta-
húsi þorpsins).
Fisklyktin í þorpinu er þó alls ekki
mjög sterk og við komumst að því að
hún stafar aðallega af því að hundun-
um er gefið hrátt sellqöti og leifar
þess sem þeir ekki torga liggja á víð
og dreif umhverfis þá. Fólkið í þorp-
inu borðar einnig mikið af selkjöti og
m.a. komum við á heimili aldraðs út-
Bömin í Kulusuk eru ekki vön því að fá böm frá öðrum löndum í heim-
sókn og tóku þess vegna komu Önnu Katrínar fagnandi.
skurðarmeistara sem varð að fá sitt
soðna selkjöt á hverjum degi. Dóttir
hans kom daglega til að sjóða fyrir
gamla manninn því konan hans var á
sjúkrahúsi í Angmassalik, stærsta
bænum á austurströndinni.
Hreinsunarátak
Ein verslun er í Kulusuk - kaupfé-
lagið - og þar var orðið heldur tómt í
kotinu og ekki von á skipinu með
nýjar birgðir fyrr en í júlí, þegar
höfnin er orðin íslaus. Þar var t.d.
engar mjólkurvörur að fá og enga
gosdrykki eða ávaxtasafa en ágætis
úrval er af ákavíti og öðram sterkum
drykkjum - en bannað er að selja
bjór.
Kaupfélagið stendur auðvitað við
aðalgötuna en húsið sem við gistum í
er ofarlega í þorpinu og þangað ligg-
ur aðeins mjór troðningur. Á nokkr-
um stöðum hafa spítur verið lagðar
yfir troðninginn, sem n.k. göngubrú,
því lækir og misstórir pollar era
þarna um allt. í lækjunum flýtur alls
konar rusl en í þessum menningar-
heimi sem við eram að kynnast hefur
auðsjáanlega lítil áhersla verið lögð á
að farga rasli á sama hátt og í okkar
vestræna heimi. Enda sá heimur
nokkuð ný tilkominn á þessum slóð-
um og íbúarnir kannski ekki farnir
að átta sig nægilega á því að „vest-
ræna“ ruslið eyðist ekki í náttúranni
á sama hátt og sá úrgangur sem
fylgt hefur menningu þeirra fram að
þessu. Á leiðinni að húsinu lesum við
reyndar tilkynningu, sem hangir á
samkomuhúsi bæjarins, sem segir að
nú skuli þorpsbúar laga til og að hver
og einn beri ábyrgð á að þrífa 25 m
radíus umhverfis hús sitt. Víða voru
menn byrjaðir á hreinsunarátakinu
og ruslahrúgur vora að myndast við
aðalveginn. Umhverfis flest húsin er
þó snyrtilegt og þeim vel við haldið
og húsin í þorpinu era litrík; máluð
gulum, rauðum, grænum eða bláum
lit.
Auk steindysjanna í kirkjugarðin-
um era dysjar um allt þorp - næst-