Morgunblaðið - 10.09.2000, Blaðsíða 2

2 B SUNNUDAGUR 10. SEPTEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
L
staðar að finna, hjá Haydn, Chopin,
Liszt, Brahms; vitleysa, vegna þess
að strengjakvartettar Smetana eru
eins einlægar tónlistarlegar játningar
og hugsast getur, skrifaðar undir
áhrifum harmleiks: Smetana var
nýbúinn að missa heymina; kvartett-
ar hans (frábærir!) eru að hans eigin
sögn; „tónlistarstormsveipir í höfði
heymarlauss manns.“ Hvemig stóð á
því að Vincent d’Indy gat skjátlast
svona hrapallega? Pað er auðskiljan-
legt. Hann vissi ekkert um þessa tón-
list. Hann lapti einungis upp það sem
hann hafði heyrt aðra segja. Og það
var einmitt á þennan veg sem tékk-
neska þjóðfélagið túlkaði þessi tvö
tónskáld; til að geta nýtt sér frægð
þeirra í pólitískum tilgangi vai' þjóð-
erni þeirra hampað og sérstök
áhersla lögð á því hvað þeim væri
annt um tékkneska þjóðmenningu.
Umheimurinn gerði ekkert annað en
þiggja kurteislega (eða illkvittnis-
lega) túlkunina sem honum var boðið
uppá. Þannig var mikil list minnkuð,
rekin til baka í hið litla samhengi sitt
og vandlega negld þar niður.
En hvað með nesjamennsku þeirra
stóra? Skilgreiningin er sú sama:
skortur á getu (eða vilja) til að líta á
eigin menningu í stóra samhenginu.
Fyrir nokkrum árum gerði dagblað í
París könnun meðal þrjátíu þekktra
menningarírömuða, þetta vora blaða-
menn, sagnfræðingar, félagsfræðing-
ar, útgefendur og nokkrir rithöfund-
ar. Hver og einn þeirra átti að nefna
tíu merkilegustu bækumar í sögu
Frakklands og raða þeim niður eftir
mikilvægi. Upp úr þessum þijátíu
sinnum tíu bóka lista var síðan unninn
hundrað bóka úrvalslisti. Jafnvel þótt
spumingin sem spurt var („Hvaða
bækur hafa haft mest áhrif í Frakk-
landi?“) gæfi kost á margskonar út-
leggingum gefur útkoman nokkuð
rétta mynd af því sem frönsk menn-
ingarelíta telur vera mikilvægt í bók-
menntum lands síns.
Sigurvegararnir í þessari keppni
urðu Vesalingamir eftir Victor Hugo.
Þetta vekur furðu manns sem ekki
býr í Frakklandi. Sá maður hefði
frekar haft tilhneigingu til að taka
undir með Flaubert, sem fannst
Vesalingarnir vera samansafn
„hversdagslegra hugmynda á þessum
tíma“, og telja verkið vera allt annað
en mikið listaverk. Þar með rennur
það upp íyrir honum að þær frönsku
bókmenntir sem hann dáir svo mjög
era aðrar en þær sem dáðar era í
Frakklandi.
í ellefta sæti voru Stríðsminningar
de Gaulles. Það gæti sennilega hvergi
gerst nema í Frakklandi að gera bók
eftir ráðamann, hermann, svona hátt
undir höfði. Þó er það ekki það sem
Ljósmynd/Friörik Rafnsson
Milan Kundera
....STERNE BREGST VIÐ RABELAIS, DIDEROT BREGST
VIÐ STERNE, FIELDING ER SÍFELLT AÐ VÍSA TIL ÁHRIFA
CERVANTESAR Á SIG, STENDAHL BER SIG SAMAN VIÐ FIELD-
ING, JOYCE HELDUR ÁFRAM AÐ VINNA ÚR HEFÐ FLAUBERTS í
VERKUM SÍNUM, BROCH HUGLEIÐIR JOYCE UM LEIÐ 0G
HANN ÞRÓAR ÁFRAM EIGIN HUGMYNDIR UM SKÁLDSÖGUNA,
ÞAÐ VAR KAFKA SEM VARÐ TIL ÞESS AÐ GARCIA MARQUEZ
(AÐ HANS EIGIN SÖGN) ÁTTAÐI SIG Á ÞVÍ AÐ HÆGT VÆRI AÐ
KOMAST ÚT ÚR HEFÐINNI 0G „SKRIFA Á ANNAN HÁTT“.
kemur á óvart, heldur það að mestu
meistaraverkin koma á eftir þessari
bók! Þannig kemst Rabelais aðeins í
fjórtánda sæti! Af þessu tilefni les ég
texta eftir franskan rithöfund sem
heldur því fram að franskar bók-
menntir skorti stórbrotinn framkvöð-
ul eins og Dante er fyrir ítali, Shak-
espeare íyrir Englendinga o.s. frv.
Það er ekkert annað, Frökkum finnst
Rabelais skorta dýrðarljóma frum-
kvöðulsins! Samt er hann, ásamt
Cervantesi, upphafsmaður heillar
listgreinar, listar skáldsögunnar, og
hann er það í augum nánast allra mik-
illa skáldsagnahöfunda okkar tíma.
Og hvað með nítjándu aldar skáld-
söguna, þessa dýrð Frakklands? Le
rouge et le noir, í tuttugasta og öðru
sæti; Frú Bovary, í tuttugasta og
fimmta; Gcrminal; La comédie
humaine aðeins í þrítugasta og fjórða
sæti (getur það verið? það er ekki
hægt að hugsa sér evrópskar bók-
menntir án La comédie humaine!);
Les liaisons dangereuses í fimmtug-
asta; vesalingarnir þeir Bouvard og
Pécuchet reka svo lestina eins og
tveir lafmóðir tossar. Og nokkrar
skáldsögur sem era meistaraverk er
ekki einu sinni að finna meðal útvöldu
bókanna hundrað: La chaitreuse de
Parme; L’éducation sentimentale;
Jakob forlagasirmi og meistari hans
(óviðjafnanleg nýjung þessarar
skáldsögu verður nefnilega ekki met-
in til fulls nema í hinu stóra samhengi
heimsbókmenntanna, Weltliteratur). |
Og hvað með tuttugustu öldina? í |
leit að glötuðum tíma er í sjöunda f
sæti. Útlendingurinn eftir Camus í
tuttugasta og öðra. Og hvað svo?
Nánast ekki neitt. Nánast ekkert af
því sem kallað er nútímabókmenntir,
ekkert af nútímaljóðlist. Rétt eins og
hin gríðarlegu áhrif Frakklands á nú-
tímalist hafi aldrei átt sér stað! Rétt
eins og Apollinaire (sem kemst ekki
einu sinni á blað) hafi ekki veitt heilu
tímabili í evrópskri lj óðlist innblástur! I
Og það sem vekur enn meiri furðu: f,
það er ekki minnst á Beckett og Ion- f
esco. Hversu mörg leikskáld á síðustu
öld vora jafnöflug og áhi-ifamikil og
þeir? Eitt? Tvö? Ekki fleiri. Minning:
uppgangur menningarlífsins í Tékkó-
slóvakíu kommúnismans tengdist litl-
um leikhúsum sem vora stofnuð í
upphafi sjöunda áratugarins. Það var
þar sem ég sá fyrst verk eftir Ionesco
og það líður mér aldrei úr minni;
sprenging frjálsrar hugsunar, |
skyndilega birtist þarna hugsuður L
sem ekki bar virðingu fyrir nokkram 1
sköpuðum hlut. Ég hef stundum sagt:
Vorið í Prag hófst átta áram fyrir
1968, þegar leikrit Ionescos vora sett
upp í Svalaleikhúsinu.
Það mætti gera þá athugasemd að
listinn sem ég vísaði til bæri ekki vott
um nesjamennsku, heldur bæri hann
vott um að menntamenn væra famir
að leggja minna og minna upp úr fag-
urfræðilegum röksemdum: að þeir ;
sem héldu Vesalingunum á lofti væra I
ekki að hugsa um mikilvægi þessarar |
skáldsögu fyrir sögu skáldsögunnar
heldur um vinsældir hennar í Frakk-
landi. Þetta segir sig sjálft, en reyni
menn ekki að meta fagurfræðilegt
gildi listaverka gera þeir alla menn-
ingu að nesjamennsku. Frakkland er
nefnilega ekki bara land þar sem
Frakkar búa, heldur líka land sem
aðrir h'ta til, þangað sem aðrir sækja
sér innblástur. Utlendingur metur f
bækur sem Mta dagsins ljós utan f-
heimalands samkvæmt gildi þeirra |
(fagurfræðilegu, heimspekilegu). En *
er hægt að koma auga á það gildi inn-
an Mtla samhengisins, eða jafnvel inn-
an litla, oflátungslega samhengis
stórþjóðarinnar? Goethe hafði hár-
rétt fyrir sér: „Engin þjóð er dómbær
á það sem gert er og sagt í sínu eigin
landi.“
Friðrik Rafnsson þýddi.
• Milan Kundera er skáldsagna-
höfundur, búsettur í Frakklandi. Nýj-
asta skáldsaga hans, Fáfrœðin, kemur
út hjá Máli og menningu núí haust.
©Milan Kundera, 2000.
NÝJAR VÖRUR
• Leðurjakkar (rauðir & svartir)
• Leðurkápur (þrjár síddir)
• Regnkápur
• Ullarkápur
• Úlpur
• Stuttkápur
• Alpahúfur (2 stærðir)
• Hattar
Litir: rautt,
grátt og svart
20% aukaafsláttur
af úfsöluvörum
úíf' HlýlSIÐ
Mörkinni 6, sími 588 5518
Opið í dag,
sunnudag frá kl. 13-16
yy
Félagsþjónustan
Mánudaginn 11. september 2000 verður opnuð
SKRIFSTOFA
BARNA VERNDARNEFNDAR
REYKJAVÍKUR
Skrifstofan ber ábyrgð á meðferö barnaverndar-
mála í Reykjavík, þ.e. mála sem unnin eru á grund-
velli barnaverndarlaga, og tekur við tilkynningum
þar sem almenningur eða stofnanir hafa áhyggjur
af aðbúnaði barna eða skaðlegu athæfi þeirra.
Fjölskylduþjónustan Miðgarður mun þó áfram taka
við tilkynningum vegna barna sem búa í Grafar-
vogshverfum.
Bakvakt vegna barnaverndarmála er starfandi eftir
lok vinnutíma á virkum dögum, um helgar og á
helgidögum. Sími bakvaktar er 892-7821, símboði
bakvaktar er 845-4493.
Skrifstofan er fýrst um sinn til húsa að Síðumúla
39, 3. hæð, sími 535 2600, en mun innan
skamms flytja í Skógarhlíð 6.