Morgunblaðið - 28.09.1997, Blaðsíða 16

'16 B SUNNUDAGUR 28. SEPTEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
4
MANNLÍFSSTRAUMAR
„MATARLIST//W er makróbíótík ?
Tyggjum vel
og vandlega
HINAR sönnu makróbíótísku matarhefðir eða venjur eru byggðar á
hugmyndafræði zen-búddisma og upprunnar í Austurlöndum fjær.
Mataræði skipar veigamikinn sess í heimspeki zen-búddismans, sem
byggir á allsherjarlögmálinu um andstæða póla, sem þurfa að vera í
góðu jafnvægi.
Pólar þessir nefnast Yin og Yang og hef ég áður minnst á þá hér, en
þá ekki beinlínis í tengslum við makróbíótík.
Hin er miðflóttaaflið, en Yang er
krafturinn sem hreyfíst inn að
miðju. Þrátt fyrir að vera
andstæður, eru þessi öfl
óaðskiljanleg og
bæta hvort annað
upp, líkt og t.d.
maður og kona,
dagur og nótt,
sætt og súrt. Þessi
, öfl eru virk í
eftir Alfheiði Hönnu okkur öllum, og sé
Friðriksdóttur jafnvægi þeirra
raskað geta veikindi fylgt í
kjölfarið. En hvað er Yin og Yang?
Yin er: kvenkyns, blátt, grænt,
kalt, blautt, súrt, dimmt, passíft,
neikvætt og lóðrétt. Yang er þá:
karlkyns, rautt, gult og
appelsínugult , heitt osfrv. Allar
plöntur eru annaðhvort Yin eða
Yang, en sem betur fer erum við
ekki algerlega háð náttúrunni um
að sjá okkur fyrir nægilegu Yin og
Yang i fæðuna. Matreiðslan sjálf
getur hækkað Yin- eða
Yanghlutfall jurtarinnar sem um
ræðir. Notkun mikils vatns við
suðu og notkun ediks, sítrónu og
sykurs í ofanálag hækkar
Yinhlutfallið. Ofn- eða
pönnusteiking í lítilli olíu og
notkun salts og beiskra kryddjurta
eykur hins vegar Yanghlutfallið.
Sé makróbíótískt mataræði vel
ígrundað er þess gætt að gott
jafnvægi sé á milli Yin og Yang
fæðu, án þess þó að matseðillinn
verði leiðigjarn. Makróbíótískir
matarkúrar eru misjafnir, þ.e.
jafnvægi er fundið á mismunandi
hátt með samsetningu ólíkra
fæðutegunda, en þeir eiga allir
sameiginlegt að innihalda í ríkum
mæli staðbundið hráefni svo og að
forðast allan mat sem inniheldur
rotvamarefni. Grænmeti skal
borða sem mest ferskt, en sé það
eldað skal gæta þess að ofsjóða
það ekki, best er að gufusjóða það.
Sé maturinn ofsoðinn verður hann
nánast að mauki sem hægt er að
gleypa, en í makróbíótík er lögð
mikil áhersla á það að fæðan sé
tuggin vel, því það hjálpar
meltingarkerfinu að fá sem mest
út úr henni. Þeir allra hörðustu
tyggja hvern bita um 50 sinnum.
Salt er annar þáttur sem huga
ber sérstaklega að og varast í of
miklum mæli. Matarsalt er í raun
hreint natríumklóríð og það er
langt frá því að vera heilsu-
samlegt. Þó svo að sjávarsalt
innihaldi það líka, hefur það auk
þess að geyma mörg efni sem era
líkamanum nauðsynleg, t.d.
potassium, kalsíum, magnesíum,
sink, bróm ofl. Samt sem áður skal
varast það að nota of mikið salt,
reynum því að fara góðan milliveg
með notkun sjávarsalts.
Salt leynist víða í tilbúnum
afurðum. Það skýtur t.a.m. dálítið
skökku við að fyrir nokkram áram
áram bannaði Heilbriðgiseftirlit
Reykjavíkur notkun saltpéturs
sem rotvarnaefnis í saltkjöt, en á
sama tíma og enn í dag þykir
sjálfsagt að nota hann í brauðosta
landsins, reyndar er minnst af
honum í Gouda og Búraostum.
Erlendis er saltpétursnotkun víða
bönnuð við matvælaframleiðslu.
Þess má geta að saltpétur hefur
verið notaður m.a. í flugelda og
byssupúður og eins til áburðar og
til litunar og rotvarnar á kjöti. I
því sambandi langar mig að nefna
að fyrir rúmum áratug fæddust að
hausti börn á Akureyri með
sykursýki sem rakin var til
saltpétursmettaðs hangikjöts sem
foreldrar þeirra höfðu snætt um
jólin, sem sagt í kringum getnað
barnanna. Saltpétur er nefnilega
eitt þessara náttúralegu eiturefna
sem verða skaðleg ef neyslan fer
yfir ákveðið mark.
Fleiri sjúkdóma er hægt að telja
upp sem rekja má til salt-
pétursneyslu s.s. krabbamein í
maga, magabólgur, of lágar
magasýrar, nú og svo geta menn
orðið náttúralausir ef þeir
innbyrða of mikið magn
saltpéturs, enda var hann mikið
notðaður í seinni heimsstyrjöldinni
til að kyndeyfa hermenn þegar
mikið lá við.
Er nauðsynlegt að rotverja
íslenska ostfjallið eins sköralega
og gert er? Þetta virðist vera
leiðinleg tilhneiging íslenskra
matvæla; að rotverja þau í bak og
fyrir, til að vernda okkur frá öllu
illu eða hvað? Það stendur jú utan
á ostpökkunum að í þeim sé
saltpétur en ekki hve mikill og
hver maður veit yfirleitt ekki hvað
mikið hann þolir af honum.
Hjá sauðfé er allt gert til að
fyrirbyggja sjúkdóma og allt lagt í
sölurnar til þess að búfénaðinum
heilsist vel. Fóðurblanda hans er
vandlega ígranduð með hliðsjón af
næringu og samsetningu hennar.
Innihaldið er nákvæmlega efna-
greint utan á pokunum og vel
ígrundaðar fóðurrannsóknir liggja
til grandvallar því hvemig sé hægt
að halda fénu hraustu. Við hins
vegar fóram til læknis þegar
eitthvað bjátar á og þá er oft um
seinan, eða a.m.k. erfiðara að
komast fyrir vandann. Heil-
brigðisyfirvöld mættu taka sig á
og setja sig í spor bóndans og
spyrja sig hvað er í raun gott fyrir
okkur. Það er ekki nóg að ostur sé
boðaður sem (og sé) gjöful
uppspretta kalks og vítamína fyrir
manninn, ef hann er samtímis
fullur af stórhættulegum saltpétri,
og hann er náttúrlega í fleira en
osti. Gerjunarostarnir era nær
lausir við hann sem betur fer og
gráðosturinn er alveg frír við
þessar flugelda- og byssu-
púðurjónir!
Nú að uppskriftinni. Það þarf
alls ekki að vera flókið að elda
makróbíótíska rétti, sjáið bara
þessa uppskrift t.d.:
Sveppir í sýrðri rjómasósu
500 gr sveppir
sítrónusafi
1 msk grænmetiskraftur
2 msk jurtasmjörlíki
3 msk hveiti
1 dl sýrður rjómi
2 msk sveppasoð
1 msk fínsöxuð steinselja
Þvoið sveppina og leggið þá í
vatn og hellið ögn af sítrónusafa
yfir. Skerið þá í þunnar sneiðar og
steikið þá við mikinn hita í
grænmetiskraftinum í um 5 mín.
Takið þá upp úr og þerrið þá. Búið
til Hollandaisesósu úr smjörlíkinu,
hveitinu, sýrða rjómanum og
soðinu. Gætið þess að sósan verði
ekki of þykk. Setjið sveppina út í
og sáldrið steinselju ofan á. Berist
fram heitt með kartöflum,
hrísgrjónum eða núðlum.
HJALPAR
MEÐ
HVERJUM
BITA
Myllan leggur
'kr. af nverju
Heimiiisbrauði
til hjálparstarfs.
'Wí/
<Gtr HJÁLPARSTOFNUN
MYLLAN 'CLD/K'RKJUNNAR
Merkingar
Hillumerkingakerfi
Verðmerkingaborðar
Skiltarammar á fæti
JbfOfnasmiðjan
Verslun Háteigsvegi 7 • Sími 511 1100
Verksmiðja Flatahrauni 13 • Sími 555 6100
TÆKNI/Um þyrlur og endurbæturpeirra
Er aðferð þyrl-
unnar við að
fljúga óheppileg?
V22 Osprey.
EFTIRFARANDI vangaveltur eru óháðar því sem kann að hafa gerst í
þyrluflugi hér og annars staðar undanfarið. Aðeins er verið að gera því
skóna að til kunni að vera heppilegri aðferð til flugs lóðrétt upp og setj-
ast nánast í kyrrstöðu en nú er notuð með þyrlum. Þessa aðferð er ver-
ið að þróa og ekki ólíklegt að við sitjum uppi með slíkar vélar innan
skamms. Enska nafnið kennt við þennan eiginleika er „tiltrotor“, af
„tilt“, þ.e. halla. Hugmyndin er gömul en erfið í framkvæmd verkfræði-
lega, og hefur því ekki farið mikið fyrir flugvélum slíkrar gerðar enn
sem komið er. Þetta er vitaskuld sú aðferð að snúa snúningsplani flug-
vélarskrúfu úr láréttri stöðu við flugtak og lendingu í lóðrétta stöðu á
aðalflugi. Aðeins hafa menn velt fyrir sér og þreifað sig áfram um það
hvort snúa eigi öllum vængnum um þetta rétta horn eða skrúfu
einungis.
Flugeiginleikum þyrlunnar eru
takmörk sett af grandvallaror-
sökum. Flughraðinn hlýtur að tak-
markast af því að aðal- og auka-
skrúfa hreyfast í
stefnu samsíða
snúningsplani
þeirra.
M.ö.o.: skrúfu-
blöðin fara ýmist í
ferðastefnuna eða
gegn henni, um
fimm sinnum á
sekúndu. Afleiðingin er sú að hvert
skrúfublað verður á einni hring-
ferð fyrir mjög mismunandi kraft-
áhrifum, og um málminn í blaðinu
fara högg sem hljóta að veikja
hann með tímanum.
I loftinu umhverfis þyrlu er
mjög mikið af snörpum vindhögg-
um. Blað sem er á leið fram verð-
ur fyrir meira uppdrifi og meiri
loftnúningi en blað á leið aftur á
við miðað við flugstefnu. Þetta
eru vitaskuld allt þekkt vanda-
mál, og nútíma efnisfræði tekur á
því hvað mikið og langvarandi
álag má leggja á hverja og eina
málmblöndu. Segja má að í heild
geri þetta ekki annað en að tak-
marka flughraðann við um það bil
þrjú hundruð kílómetra á klukku-
stund.
Flugið á almennt í erfiðleikum
með að laga sig að sívaxandi far-
þegafjölda. Við risaflugvelli nútím-
ans era að myndast biðraðir flug-
véla sem bíða eftir lendingu. Afar
mikið af ferðatíma farþega er far-
inn að fara í ferðir að og frá flug-
völlum.
Mikið af umferðinni er innan-
landsumferð á tiltölulega skömm-
um leiðum. Margir þessara hnúta
myndu leysast ef flugvellirnir
sjálfir þyrftu ekki að vera sú risa-
smíð sem raun ber vitni. Það
stafar aftur af að farþegaþotur
þurfa flugbrautir sem nema kíló-
metram.
Lausnin hvað varðar skemmri
flugleiðimar gæti legið í hinni nýju
flugvélagerð sem snýr hreyflinum
úr stefnu þyrlu í stefnu vanalegrar
skrúfuflugvélar, því að þær þurfa
ekki nema opið svæði inni í stór-
borg til að lenda á.
Bandaríkjaher hefur byggt til
reynslu fleiri en eina gerð slíkra
véla, og nú hillir undir mjög not-
hæfa gerð slíkrar vélar, V22
Osprey, smíðaða hjá Bell-Boeing
verksmiðjunum.
Flughraðinn er um 500 km/klst.
og vélarnar draga um 1.800 km án
þess að taka eldsneyti. Aðeins
verður rými fyrir sjö til níu far-
þega fyrsta kastið en það bætir
vélin upp með aðlögunarhæfni
sinni, að vera lent nánast jafn
óvandlát á lendingarstaði og þyrla,
en ná engu að síður hraða hægfara
skrúfuvélar.
Fáar gerðir véla væri fremur
hægt að hugsa sér að kæmu að
góðum notum hér á landi næstu
áratugina.
eftir Egil
Eqilsson
::
(
€
í
1
í
c
<
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
I
I
I
I
I
I