Morgunblaðið - 28.09.1997, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 28. SEPTEMBER 1997 B 9
HÚSMÓÐIRINN bregður sér í smiðjuna til að fínpússa munina sem
eiginmaðurinn galdrar fram úr rennistokknum.
svona fyrirtæki, sem skapa þessum
fámennu stöðum sérstöðu. Eg held
að ráðamenn þjóðarinnar geri sér
þetta ljóst, að minnsta kosti hafa
þeir nógu oft heyrt sérfræðingana
hamra á þessu. En þeir sem stjóma
heima í héraði, eru ekki eins meðvit-
aðir um þetta. Þeir láta sig enn
dreyma um álver eða eitthvað slíkt,
til að framfleyta fólkinu. En okkur
vantar enga „massaatvinnu"; okkur
vantar fleiri smáfyrirtæki, jafnvel
íyrirtæki, sem aðeins framfleyta
einni fjölskyldu. Slíkt gefur þessum
litlu samfélögum gildi, ekki stóriðj-
an, af henni höfum við nóg hér fyrir
austan.“
Nú hváir spyrill, enda fáfróður
maður um atvinnulíf austan Elliða-
ára.
„Jú, hér er stóriðja nánast í
hverjum firði, fullyrðir Edda og
stendur fast á sínu. Þá er ég að tala
um hina íslensku stóriðju, físk-
vinnsluna, sem menn hafa jafnan
viljað kalla eitthvað annað. Og það
vill gleymast, að fiskvinnslan á
Austfjörðum heldur uppi Raf-
magnsveitu ríkisins, eins þótt menn
hafi ekki viljað ræða það opinber-
lega.“
Hvernig víkur því við?
„Fiskvinnslan hér á Austfjörðum
kaupir svo gífurlega mikið rafmagn.
Menn verða að athuga, að það er
hvergi eins mikið um stóriðjufisk-
vinnslu, eins og á Austfjörðum. Nei,
af stóriðjunni höfum við nóg. Við
þurfum lítil og miðlungsstór fyrir-
tæki, sem slá í takt við það líf, sem
fólk vill lifa.“
Að gjalda nábýlis við þéttbýlið
Nú býrð þú hér á Miðhúsum, þar
sem áður var hefðbundinn sauðfjár-
búskapur, en ekki Iengur. Hvemig
víkur því við?
„Því víkur þannig við“, svarar
Edda og er mikið niðri fyrir,“ að
þegar offramleiðsla kindakjöts
keyrði úr hófi, þá var því eindregið
beint til fólks, sem gat haft atvinnu
af öðru en fjárbúskap, að það snéri
sér að öðru og fækkaði sauðfé. Við
gátum orðið við þessum óskum,
vegna þess, að við vorum svo ná-
lægt þéttbýlinu, að þar gátum við
stundað vinnu, maðurinn sem tré-
smiður og ég sem bókari, með
pungapróf úr Verslunarskólanum
upp á vasann. Þannig að við skárum
smám saman niður féð. Svo kom
kvótinn, og þá var ekkert tillit tekið
til þess fjárstofns, sem við höfðum
haft, þegar mest var. Kvótanum
bara skellt á, miðað við þann bú-
stofn sem eftir var og framleiðslu-
möguleikamir minnkaðir svo ræki-
lega, að grundvöllurinn brast undan
öllu saman. Þá var ekki annað að
gera, en að hætta hefðbundnum bú-
skap. Við vorum með sauðfjárbú-
skap og ég neita því ekki, að ég sé
mikið eftir blessuðum kindunum.
Islenska sauðkindin er engin venju-
leg skepna. Ekkert dýr hentar bet-
ur til aukabúskapar en hún, enda er
hún harðgerð með afbrigðum. Ég
vandist sauðfé í bernsku. Þegar ég
var að alast upp að Eskifirði, voru
margir með nokkrar skjátur, sér-
staklega gömlu mennimir. Yngri
mennimir fóru á vertíð á haustin.
Þá vora aðeins konur, börn og gam-
almenni eftir. Við krakkamir vorum
því í nánari tengslum við gamla
fólkið en nú tíðkast og af þeim
tengslum skapaðist umgengnin við
sauðféð. Heyja aflaði mín fjölskylda
svo í landi Baulhúsa á Hólmanesi,
sem gengur milli Eskifjarðar og
Reyðarfjarðar. Þaðan var róið með
heyið yfír fjörðinn og raunar kind-
urnar einnig, því þær gengu þarna í
afrétti. Þetta breyttist ekki á Eski-
firði, fyi-r en um og upp úr 1960, þá
fór nútíma bæjarbragur að færast
yfir staðinn. En hvað um það. Fyrst
eftir að við hættum sauðfjárbúskap,
fóram við út í ferðaþjónustu, en
snéram okkur síðar að skógi’ækt.
Það er út af fyrir sig ágæt iðja, en
ég sakna samt kindanna."
En bitnaði landbúnaðarkvótinn
þá mest á ykkur, sem næst voruð
markaðinum, þ.e.a.s. þéttbýlinu?
„Já, það er óhætt að segja það.
En verst held ég að þetta hafi kom-
ið niður á kúabúskap. Hér í kring-
um Egilsstaði era t.d. nær öll kúabú
komin niður í nánast ekki neitt.
Egilsstaðajörðin stendur ein uppi,
að heita má, enda hafa menn þar
verið framsýnir og harðir af sér. Við
hin höfum lagt niður skottið, bæði
kúabændur og sauðfjárbændur.
Þetta leiðir svo af sér doða á fleiri
sviðum. Þannig má nefna, að bæði í
Leginum og ýmsum ám og vötnum
á Austurlandi, era miklir veiði-
möguleikar. En þeir eru illa nýttir
og víða alls ekki.“
Landbúnaðurinn mun rísa aftur
Telur þú að bændur muni rétta
úr kútnum, þegar kvótakerfi í land-
búnaði verður lagt niður eftir tvö
ár, eins og nú er rætt um?
„Já, ég held að íslenskur land-
búnaður hljóti að rísa upp aftur. Ég
trúi ekki öðra en yngra fólk í grein-
inni sjái einhver tækifæri og mögu-
leika, þegar öll þessi miðstýring
hættir. Með auknu frelsi mun land-
búnaðurinn rísa til fyrri vegs.“
Það er mikil lenska í henni
Reykjavík, að bölsótast út í bændur.
Finnst þér þeir hafa svarað nóg-
samlega fyrir sig?
„Nei, og síst þegar einhver rök
eru fyrir skömmunum, án þess þær
séu þó með öllu réttmætar. En auð-
vitað eiga bændur oft skilið að vera
skammaðir, s.s. fýrir búfjárbeit á
vegum og annað slíkt. En þegar við
eram að tala um framleiðsluna sem
slíka, þá eru bændur náttúralega
fómarlömb þess kerfis, sem komið
var á. Og þar höfum við því miður
ekki haft nægilegt bein í nefinu til
að mótmæla sem skyldi. Ég hef
lengi öfundað franska bændur og
gjarnan viljað vera í þeirra hópi að
slást við Evrópusambandið. Þeir
þora að grípa til sinna ráða en láta
ekki teyma sig út og suður eins og
gert er hér á landi. Það er svo ein-
falt mál, að á íslandi láta menn það
yfir sig ganga, sem einhverjir
byrókratar hripa niður á blað, sama
hvaða botnlausa bölvuð vitleysa það
er. Það er illa komið fyrir þessari
þjóð, ef hún lætur ekki af þessari
sauðslegu þolinmæði."
Innan og utan kaupstaðar
Miðhús eru hér rétt í nágrenni
við Egilsstaði; tilheyra þau kaup-
staðnum?
„Já, jörðin var lögð undir Egils-
staðahrepp, þegai- hann var stofn-
aður árið 1947, ásamt fimm eða sex
öðrum jörðum. Kaupstaðarréttur-
inn fékkst svo fjörutíu árum síðar,
en það er önnur saga. Hins vegar er
það svo, að þegar bæjaryfirvöldum
hentar, þá telst það dreifbýli, sem
ekki er í bæjarkjarnanum en þétt-
býli, þegar sá gállinn er á þeim.
Þetta lýsir sér þannig, að við verð-
um að haga okkur alveg eins og
bændur í næstu sveitum, með alla
þá þjónustu sem tíðkast í þéttbýli,
en fasteignagjöld og slíkt greiðum
við eins og hverjir aðrir þéttbýlisbú-
ar. Þannig verðum við sjálf að
greiða fyrir vatnslagnir og
skólplagnir. Undanfarin þrjú til
fjögur ár hefur sorpið þó verið fjar-
lægt og fyrir það borgum við vitan-
lega 5000 krónur á ári eins og aðrir.
Skólpfrárennsli, sem við verðum
sjálf að kosta, er mikið vandamál til
sveita. En það hefur aldrei mátt
ræða það. Ég er ansi hrædd um, að
það verði menn þó að gera, þegar
farið verður út í stórfellda samein-
ingu sveitarfélaga, þannig að dreif-
býli og þéttbýli renni saman í
stjórnunarlega heild. Ég á eftir að
sjá það unga fólk, sem tekur við bú-
skap á næstu árum, sætta sig við
það, að hafa ekki hreint vatn og
hafa skólpið lekandi út við næsta
húsvegg, eins og nú er víða raunin,
nema þá það sé þess megnugt, að
punga út einni eða tveimur milljón-
um króna, í stað þess að greiða ár-
lega kringum 7000 krónur, eins og
fólk gerir í þéttbýlinu. Þetta er
nokkuð, sem þið á mölinni hugsið
ekki út í. En þetta er stór hluti af
vandamálum okkar bænda. Og það
er ýmsum vandkvæðum bundið, að
þurfa að grafa holur hér og þar um
jörðina, til að urða sorp.“
Nokkur vel valin orð
um afborganir
Ekki trúi ég öðru, en að mannlífið
gangi fyrir sig á rólegri nótum hér á
Egilstöðum en í Faxaflóaþorpinu,
segir spyrill að loknum flutningi
þessarar skörulegu ræðu.
„Jú, það gengur miklu hægar fyr-
ir sig. Þegar menn koma hingað í
heimsókn frá Reykjavík, kallast það
að koma í afborgun. Afborgunin
felst í því, að menn hætta að láta
adrenalínið flæða viðstöðulaust í
samræmi við þann hraða, sem er í
borginni. Það er hverjum manni
óhollt að keyra alltaf á fullum
dampi, enda gera menn þetta ekki
úti á landi. Hér er tónninn í lífs-
sonnettunni hægari en fyrir sunnan,
enda eru menn ekki íýrir neinum,
þótt þeir böðlist ekki áfram eins og
naut í flagi.“
Um það, hvernig
þingmenn nýtast
Ýmsum fyrir sunnan þykir sem
þið í hinum dreifbyggðu héuðum
landsins, hafið nokkuð þungt vægi,
þegar kosið er til Alþingis; hvemig
nýtast ykkur þingmennirnir?
„Það verður nú oft fátt um svör,
þegar stórt er spurt. Fyrir fjóram
árum voru íbúar Austurlandskjör-
dæmis tæplega 14.000 talsins. Nú
erum við rúmlega 11.000. Við getum
svo sem ekki ætlast til þess, að
þingmennirnir sem slíkir stöðvi
þessa þróun. En þeim mætti gjam-
an vera Ijósara, hvernig púlsinn
slær í þeirra eigin kjördæmi. Ég
skal ekki segja um önnur kjördæmi
en hér fyrir austan verðum við ekk-
ert mikið vör við þingmenn. Að visu
er einn þingmanna kjördæmisins
ráðherra og það starf útheimtir sinn
tíma. Auðvitað ættu menn að segja
af sér þingmennsku, þegar þeir
taka sæti í ríkisstjóm, enda sinnir
einn og sami maðurinn ekki ráð-
herradómi og þingmennsku sam-
tímis. En því miður er raunin önn-
ur. Annars verð ég að segja eins og
er, að okkur nýttust gömlu þing-
mennirnir miklu betur, heldur en
þessir sem nú sitja á þingi. Nú má
ekki nefna fyrirgreiðslupólitík, hún
er af hinu vonda. Vissulega hefur
hún sína vankanta. En alslæm er
hún ekki. Nú, það má svo sem segja
það, að of mikið misvægi sé í kjör-
dæmaskipaninni, hvað varðar vægi
atkvæða og sjálfsagt verður þetta
aó einhverju leyti leiðrétt innan
fárra ára. En menn verða að fara að
gera það upp við sig, hvar þeir vilja
hafa byggðakjarna og hvers vegna.
Þetta eru stórar spumingar, sem
við stöndum frammi fyrir, en það
fríar okkur ekki undan þeirri
ábyrgð, að leita við þeim svara. Það
era miklar blikur á lofti á Austfjörð-
um. í stóram stíl er fólk að slíta sig
upp með rótum og flytjast suður,
bæði úr sjávarplássunum og úr
sveitunum. Hins vegar er aðra sögu
að segja héðan frá Egilsstöðum, hér
fjölgar fólki jafnt og þétt.“
Þáð hvarflar að spyrli, hvort
Edda hafi aldrei látið sér til hugar
koma að demba sér út í pólitík?
„Nei,“ svarar hún spurningu þar
að lútandi. „Ég er ein þeima sem
rekast ekki í hópi. Mér væri um
megn, að vera í flokki, þar sem mér
væri sagt fyrir verkum. Ég er eins
og refurinn; ég fer mínar eigin leið-
ir.“
Er þetta almennt viðhorf hér fyr-
ir austan?
„Já, og fer vaxandi. Þátttaka í
stjómmálum er lítil og dregst enn
saman. Þetta var ekki svona áður,
þá var pólitískur áhugi almennur og
þátttaka í starfi flokkanna eftir því
lífleg. En nú kjósa menn bara af
gömlum vana.“
Af sérvisku varðandi
ferðamenn
Ég heyri að þig skortir ekki skoð-
animar; en eitthvað hlýtm-ðu að
gera annað en að viðra þær.
„Já, já“, svarar Edda að bragði
og lætur sér hvergi bregða. „Við er-
um með litla trésmiðju, þar sem við
vinnum bæði úr íslenskum viði, að-
allega úr Hallormsstað og svo reka-
viði. Rekaviðinn fáum við frá vinum
og kunningjum, sem búa út með sjó.
Auk þess höfum við fengið rekavið
frá Langanesi og svona héðan og
þaðan. Rekaviður er allt of illa nýtt
auðlind.
Öllu má nú nafn gefa“, segir
Edda, þegar minnst er á verslun
þeirra hjóna, Hlyns Halldórssonar
tréskurðarmanns og hennar. „Þetta
er nú aðallega til að taka mestu um-
gengnina af verkstæðinu."
Er það satt, að þér sé heldur illa
við að versla við erlenda ferða-
menn?
„Nei, mér er nú kannske ekkert
illa við það. En mér leiðast erlendir
rútuhópar, fólks sem ekkert veit um
Island annað en Gullfoss, Geysi og
Mývatn. Ég vil frekar eiga viðskipti
við fólk, sem eitthvað veit um landið
og hefur áhuga á því mannlífi, sem
hlutirnir sem við seljum, spretta úr.
Ég hef ekkert gaman af fólki, sem
gengur um í leiðslu og hefur engan
áhuga á því, sem það er að skoða.
Margt af því fólki sem flutt er hing-
að til lands í hópum er svoleiðis, því
miður. Þetta fólk kemur hingað til
Islands til að skoða náttúruna og á
bara að halda sig við hana. Það get-
ur þá komið seinna til að kynna sér
mannlíf og menningu."
En hvernig er ásóknin í það sem
þið hafið á boðstólum?
„Hún hefur alltaf verið næg. Við
sinnum aðallega pöntunum og af
þeim berst nóg. Vinnan nægir okk-
ur báðum og sonur okkar vinnur við
þetta á sumrin, annars er hann í
skóla. Þetta er því dæmigerð at-
vinna fyrir eina fjölskyldu. Og fýrst
okkur tekst að lifa af þessu, þá geri
ég því skóna, að aðrir gætu það
einnig eða einhverjum öðrum smá-
atvinnurekstri, sem hentar fólki vel,
a.m.k. svona í smærri samfélögum
eins og hér á Egilsstöðum. En svo
eram við auðvitað líka í skógrækt.
Við plöntum hér miklu af íslenskum
nytjaviði, aðallega lerki. Það er nú
okkar búskapui-, þótt ekki sé hann
hefðbundinn. En þetta eru 65
hekrarar, sem við höfum gróðursett
í og erum raunar enn að. Það er
vissulega framtíð í skógrækt á Is-
landi. En í því sambandi verða
menn að hugsa til langs tíma. Ég
rækta ekki fyrir mig, heldur þá sem
á eftir koma. Skógrækt á Islandi er
angi af lýðveldishugsjóninni. Arður-
inn byrjar ekki að skila sér fýrr en
með annarri kynslóð trjáa. Og þá
erum við að tala um 80 ár. En þrátt
fýrir að hér sé ekki um neinn
skyndigróða að ræða, þá hefur orðið
bylting í skógrækt á síðustu árum
og áratugum, svo margir skógrækt-
arbændur hafa bæst í hópinn, segir
hún að lokum, þessi skörulega
ræktunarkona trjáa og hugmynda
austur á Egilsstöðum."
Helgarferð til
London
9. október frá kr.
27.990
l0heibe<9\
ásé^'b05L
Nú höfum við fengið viðbótargistingu í
London á frábæru verði í helgarferðina 9.
október á Regent Palace hótelinu. Hótel-
ið er frábærlega vel staðsett, á Piccadilly
Circus, í hjarta London og býður mikla
þjónustu. Á Regent Palace eru ekki bað-
herbergi á herbergjum heldur á göngum,
en herbergin eru fallega innréttuð. Og þú
nýtur þjónustu fararstjóra Heimsferða
allan tímann.
Verö kr. 24.990
Flugsæti til London, fimmtudag til
mánudags, með sköttum.
Verö kr. 27.990
Verð kr. 27.990
Regent Palace, 4 nætur, 9. okt.,
2 í herbergi með morgunmat.
HEI MSFERJE )llll
* fÍB'—
Austurstræti 17, 2. hæö • simi 562 4600
(M)