Morgunblaðið - 26.11.1988, Qupperneq 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. NÓVEMBER 1988
Stefnumör]
í fílabeinsti

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Johannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 70 kr. eintakið.
Viðkvæm
opinber embætti
Fréttin á fimmtudagskvöld
um áfengiskaup forseta
Hæstaréttar kom eins og reiðar-
slag. Efnisatriði þessa máls
verður að skoða ofan í kjölinn
og fá verður úr því skorið með
einum eða öðrum hætti, hver
er réttur einstakra embættis-
manna samkvæmt þeim reglum,
er gilda um áfengiskaup á
kostnaðarverði. Sé það viðtekið
að líta beri á þessi fríðindi sem
einskonar launauppbót fyrir for-
seta Hæstaréttar ætti að af-
nema þau og ganga þannig frá
öllum endum, að menn freistist
ekki til misnotkunar. Ekki er
með nokkru móti unnt að kalla
það annað en misnotkun að ein-
staklingur í þessari aðstöðu
kaupi til eigin nota 1.440 flösk-
ur af áfengi á 9 eða 10 mánuð-
um.
Þetta áfengismál tengist öll-
um æðstu embættum þjóðarinn-
ar. í hvert sinn sem forseti Is-
lands fer úr landi taka þrír
embættismenn við störfum
hans, það er forseti Hæstarétt-
ar, forseti sameinaðs þings og
forsætisráðherra. Fyrir utan að
fá greidd laun fyrir að gegna
sem handhafar forsetavalds
njóta þeir einstaklingar sem í
þessum embættum sitja þeirra
fríðinda forseta að geta keypt
áfengi á kostnaðarverði. Að
nýta sér fríðindi til hins ýtrasta
kann að vera löglegt en á hinn
bóginn verða menn að vera und-
ir það búnir að sæta ámæli fyr-
ir slíkt eins og annað. Stundum
getur dómur og refsing almenn-
ingsálitsins verið þungbærari
en niðurstaða Hæstaréttar.
Þeim mun þyngri eftir því sem
embættið er virðulegra og við-
kvæmara sem viðkomandi ein-
staklingur gegnir. Fagna ber
þeirri réttu ákvörðun forseta
Hæstaréttar að segja af sér því
embætti.
Þeir menn sem kjömir eru
eða skipaðir til æðstu embætta
þjóðarinnar hafa ríkum skyldum
að gegría. Á óvissutímum eins
og þeim þegar forsætisráðherra
segir að við séum nær þjóðar-
gjaldþroti en nokkru sinni fyrr
og kjömir stjómarherrar gefa
meira fyrir sýndarmennsku en
áður er sérstaklega brýnt, að
hinar æðstu stofnanir njóti
þeirrar virðingar sem þeim ber
og fólk telji sér fært að líta upp
til þeirra.
Lausung í stjómmálum hefur
dregið úr áliti manna á Alþingi
og ríkisstjómum. Forráðamenn
opinberra fjármála og stjóm-
sýslu eiga undir högg að sækja
vegna umframeyðslu og skorts
á skilvirkni. Sjóða- og banka-
kerfið sætir gagnrýni og allir
fyrrverandi forráðamenn eins
ríkisbankans em undir opinberri
ákæm. Alþingi hefur nýverið
svipt þingmann þinghelgi vegna
þess máls. Og saksóknari ríkis-
ins þarf að horfast í augu við
gagnrýni á embætti sitt. For-
sætisráðherra talar um lána-
stofnanir eins og þær stundi
óhæfíleg viðskipti. Ráðherrann
segist sjálfur skoða umsóknir
fyrirtækja um lán úr opinbemm
sjóði. Meiri hiti og harka er í
stjómmáladeilum en oft áður.
Dómskerfið hefur verið talið
seinvirkt og dómarar of hallir
undir vilja ríkisins. Ráðherra
dregur til baka áfrýjun máls
sem annar ráðherra hefur skot-
ið til Hæstaréttar að ráði ríkis-
lögmanns, sem telur um for-
dæmismál að ræða og getur
haft mikil áhrif á útgjöld ríkis-
ins. Og nú telja fjármálaráð-
herra og forsætisráðherra for-
seta Hæstaréttar hafa gengið
út fyrir hæfileg mörk í áfengis-
kaupum. Dómarinn telur á hinn
bóginn að framkoma fjármála-
ráðherra sé „furðuleg" og segir
að hann hafí rætt áfengiskaup
handhafa forsetavalds við for-
sætisráðherra án þess að ráð-
herrann gerði athugasemd.
Æðstu embætti þjóðarinnar
eiga að vera yfír atburði sem
þessa hafín. Það er frumskylda
allra þeirra sem þau skipa að
má alla slíka bletti tafarlaust á
brott. Sýni menn skjaldarmerki,
þjóðfána eða þjóðsöng óvirðingu
er gripið til hæfílegra gagnráð-
stafana. Óvirðing við æðstu
embætti lýðveldisins særir
sjálfsvirðingu þjóðarinnar. Virð-
ingu lands og þjóðar eiga emb-
ættismenn að styrkja og efla
með athöfnum sínum en ekki
misbjóða henni. Opinberir emb-
ættismenn njóta ekki þeirra for-
réttinda einkaaðila, að fram-
koma þeirra í störfum sé „inn-
anhússmál". Virðingu eftir-
sóttra opinberra embætta fylgir
skylda sem aðrir eru lausir við.
Þetta ættu þeir að hafa í huga
sem sækjast eftir slíkum emb-
ættum á vegum hins opinbera.
En þá er þess líka að geta að
hér sleppa ráðherrar auðveld-
lega undan ábyrgð sem annars
staðar þætti afsagnar sök. Það
er ekki minnsta meinið í því
umróti sem hvarvetna blasir við.
eftirDavíð
Oddsson
Morgunblaðið birtir hér kafla
úr ræðu sem Davíð Oddsson
borgarstjóri flutti á flindi Sjálf-
stæðisfélags Mosfellinga i Mos-
fellsbæ, þriðjudaginn 22. nóvem-
ber sl.
Við Islendingar getum ekki leynt
því, að við erum smáþjóð í norðlægu
landi, þar sem landkostir eru ekki
jafnfjölbreyttir og hjá mörgum öðr-
um. Engu að síður höfum við aldrei
beðist afsökunar á okkur sjálfum.
Við gerum sömu kröfur til lífsins
og lífsins gæða og gerðar eru ann-
ars staðar. Við gerum ríkar kröfur
til okkar fólks, um að það standi
sig í hvers konar keppni við afreks-
fólk miklu fjölmennari þjóða, hvort
sem er á vettvangi menningar og
lista, skákíþrótta eða annars stað-
ar, þar sem á er tekist í leik og
starfí. Ég tala ekki um, þegar keppt
er um fegurð. Við, mörg hver karl-
rembusvínin, höfum í laumi og jafn-
vel opinberlega haldið því fram, að
naumast fínnist fegurri konur* en
þær íslensku, þótt víða og vel sé
leitað. Sú kenning hefur reyndar
verið staðfest fyrir alheimi í nokkur
skipti.
En þótt við teljum okkur þannig
þjóð meðal þjóða og viljum ekki
láta líta á okkur sem einhvers kon-
ar hálfsjálfstæða dvergþjóð, þá
koma stundir þar sem álit okkar út
á við er hætt. Þjóðartekjur okkar
minnka um 2-3% milli ára og áður
en við er litið er forsætisráðherra
landsins kominn upp í ræðustól og
segir, að þjóðargjaldþrotið sé ekki
Iangt undan. Myndi nokkur maður
með 100 þús. krónur í mánaðarlaun
telja að himinn og jörð væru að
farast og gjaldþrot blasti við hon-
um, þar sem að mánaðarlaun hans
myndu á næstu mánuðum lækka
úr 100 þús. krónum niður í 97-98
þús. En það er nokkum veginn
stærð þess vanda, sem við eigum
við að glíma. Allar aðrar stærðir
era áskapaðar, allir aðrir angar
hans era heimatilbúnir.
Auðvitað myndi hagur mannsins,
sem lækkaði í kaupi úr 100 þús.
kr. niður í 98. þús., fara illa, ef
hann tæki ekki mið af aðstæðum,
heldur léti eins og hann hefði áfram
sínar 100 þúsund króhur eða meira
í laun, eyddi að sama skapi og áður
og jafiivel sóaði enn meira en fyrr.
Tæki aukin og dýr lán, hvort sem
væri frá erlendum aðilum eða hann
seildist ofan í vasa nágranna sinna
með einum eða öðram hætti.
Þegar forsætisráðherrann er
spurður að því, hvort slíkar yfírlýs-
ingar þess, sem gegnir því háa
embætti, hljóti ekki að vera vara-
samar fyrir orðspor okkar út á við,
blæs hann á slíkt og gefur til kynna,
að ástandið erlendis sé sambærilegt
við það, sem það sé hér, og því
nægi að gera ráð fyrir, að ekki
nokkur maður taki íslenska forsæt-
isráðherrann alvarlega. Á fundi
með forsvarsmönnum hraðfrysti-
iðnaðarins bætti hann reyndar við,
að hann hefði á undanfömum einu
til tveimur áram ekki haft tök á
því að fylgjast með neinu, því að
hann hefði verið fastur í fílabeins-
tumi utanríkisráðuneytisins. En um
leið sagði ráðherrann, að hann ótt-
aðist ekki áhrif yfírlýsingar sinnar
um þjóðargjaldþrotið, því að sér-
fróðir erlendir menn kæmu hér iðu-
lega einn og einn dag á tveggja
mánaða fresti og kynntu sér málin
og vissu því nákvæmlega hvernig
þau stæðu. Og það er jú merkilegt,
að það skuli duga erlendum mönn-
um að koma hér við í einn og einn
dag á tveggja mánaða fresti og
vita þar með allt sem þarf, hvernig
þjóðlíf íslendinga, fíármál þeirra og
staða era vaxin, en sá, sem er ráð-
herra í 10 ár og formaður stjóm-
málaflokks, skuli vegna tímabund-
innar vera sinnar í fílabeinstumi
ekki vita neitt um hvað hafí verið
að gerast.
Og jafnvel þótt við tryðum því,
að það væri svo stórkostlegt verk-
efni að stjóma íslenskum utanríkis-
málum, að menn gætu ekki fylgst
með nokkram sköpuðum hlut öðr-
um, þá hlýtur maður að spyija,
hvort ekki hefðu aðrir framsóknar-
menn verið til staðar. Ekki var
Halldór Ásgrímsson í fílabeinsturni
á sama tíma og Steingrímur Her-
mannsson. Hann kannski sat á
hvalbeininu, en ekki ætti það að
koma í veg fyrir að jafn ýalnaglögg-
ur maður og Halldór Ásgrímsson,
sem hafði með yfirstjóm sjávarút-
vegs að gera, gæti fylgst með stöðu
hans og fengið að vita, að þar
mátti ekkert lengur út af bera.
Oábyrg stj órnar myndun
En segja má, að'hin óábyrga
yfírlýsing íslenska forsætisráðherr-
ans sé ekkert einsdæmi um það,
sem við höfum horft upp á síðustu
vikurnar og mánuðina hér á ís-
landi. Segja má, að stjómarmynd-
unin, sem fram fór í byijun septem-
ber, hafi ekki síður verið óábyrg.
Þá var sett saman stjóm þriggja
flokka, og það gerðist á mettíma!
Formennirnir þrír komu hver á
fætur öðram í sjónvarp og hældust
um, hversu fljótt og vel stjómar-
myndunin hefði tekist. Ég man
ekki betur en að núverandi ágætur
utanríkisráðherra hafí sagt, að
þetta væri heimsmet í stjórnar-
myndunum, „enda vanir menn“.
Ég reyndar get ekki skilið þetta
sama skilningi og hann vísast ger-
ir, því ég hygg, að það sé fremur
heimsmet í stjórnarmyndunum, að
menn skuli setja saman ríkisstjórn,
án þess að hafa kynnt sér mál með
þeim hætti, að þeir hafi forsendur
til að grípa til aðgerða, sem dugi
þó ekki væri nema til eins eða
tveggja mánaða. Yfirlýsingar for-
sætisráðherrans benda ótvírætt til,
að það hafi þeir alls ekki gert og
aðgerðarleysi ríkisstjórnarinnar
síðar tekur af öll tvímæli í þeim
efnum. I raun sömdu formenn fé-
lagshyggjuflokkanna ekki um eitt
eða neitt. Þeir hins vegar komu sér
saman um að hverfa allir frá fyrri
afstöðu sinni og yfirlýsingum til
tiltekinna þátta, manna og mála-
flokka, svo takast mætti að klastra
sama stjóm. Og það er einmitt slíkt
samkrall og slík ósköp, sem þama
gerðust, sem era til þess fallin að
rýra allt traust á íslenskum stjórn-
málamönnum og stjórnmálaflokk-
um. Það eru slíkir atburðir, sem á
undanfömum áram hafa orðið til
þess, að einskis nýt samtök, með
enga heillega stefnu, eins og
Kvennaframboðið, hafa fengið mót-
mælaatkvæði fólks, ekki síst eins
og þau birtast mönnum í skoðana-
könnunum.
Alþýðubandalagið og
kjararánið
Alþýðubandalagið hafði tveimur
eða þremur vikum áður krafist
kosninga. Það var ljóst, að meiri-
hluti var fyrir slíkum kosningum
þegar þama var komið. En þegar
ráðherrastólamir blöstu við, þá
stóðust forystumenn Alþýðubanda-
lagsins ekki mátið og féllu frá öllum
sínum fyrri hugmyndum. Alþýðu-
bandalagið hafði litið á kjararánið,
sem þeir kölluðu svo, frestun kaup-
hækkana og hvers konar frystingu
á kjöram fólks nánast sem dauða-
synd. Hafði það uppi mjög háværar
kröfur um, að frá slíku yrði þegar
í stað að falla, slíkt væri frágangs-
sök. Það studdi tilraunir Alþýðu-
sambands Islands til að kæra
íslensku ríkisstjómina fyrir erlend-
um alþjóðastofnunum. Nú era þeir
alþýðubandalagsmenn í þeirri súpu,
að sú kæra snýr beint að þeim sjálf-
um. Þeir era sestir hálf vandræða-
legir í sæti sakbomingsins, sem
kærður er fyrir að fara ránshendi
um kjör bláskínandi fátækrar al-
þýðunnar uppi á þessu kalda landi.
Þeir sögðu líka, að matarskatturinn
væri mesta svívirða, sem framin
hefði verið í skattheimtu hér á
landi. Þar var langt til jafnað. Aldr-
ei hefði verið gengið svo nærri al-
þýðuheimilunum og þeim lægst-
launuðu og með þeirri skattheimtu.
En nú vissu þeir, að svo höfðu skip-
ast veður í lofti, að kominn var
meirihluti gegn þeirri skattheimtu.
En þeir gleymdu matarskatti og
gengu í ríkisstjómina og era núna
ekki bara samþykkir matarskattin-
uin, heldur er formaður flokksins
orðinn sérstakur innheimtumaður
hans. Hann situr kvölds og morgna
og innheimtir matarskattinn hræði-
lega í hirslur ríkissjóðsins.
Alþýðubandalagsmenn vora á
móti stækkun álvers. En þeir vita
og styðja í verki, að undirbúningur
þess, að sú stækkun eigi 6ér stað,
haldi áfram af fullum krafti. Sá
undirbúningur er forsenda þess að
framkvæmdir geti hafíst. Þeim er
ljóst, að framkvæmdir á vegum
vamarliðsins á Keflavíkurflugvelli
munu halda áfram og ekki í minni
mæli en áður það sem eftir lifir
kjörtímabilsins. Stærstu fram-
kvæmdaþættimir era eftir. Og þeir
láta sér í léttu rúmi liggja, þó að
efnt sé til sérstakrar heræfíngar,
þar sem styrkur vamarliðsins hér
á landi er aukinn um 30% í einu
vetfangi. Þeir halda kannski að
þetta sé þeirra heiðursvörður. Hjá
Alþýðubandalaginu er ekkert eftir.
Það glampar hvergi á hugsjóna-
glóðina í öskuhrúgu gleymdra
kennisetninga. Því þeir fengu ekk-
ert á móti fjölmörgum „fómum“
sínum við stjómarmyndunina. Þeim
var bara hleypt inn berstrípuðum.
ÖIl þessi útreið er hin háðuleg-
asta og um leið dapurleg. Því þótt
við séum fæst fylgjandi nokkram
stefnumálum Alþýðubandalagsins, •
þá hljótum við sem venjulegir borg-
arar, áhugamenn um stjómmál, í
það minnsta áhugamenn um að
menn svíkist ekki aftan að sínu
fólki, að fyllast óhug, þegar flokkar
og forystumenn þeirra gefa svo lítið
fyrir hugsjónir sínar og loforð, sem
stuðningsmönnunum vora gefín.
Þeir hafa svikið nánast allt, sem
þeir stóðu fyrir, og ekkert fengið í
aðra hönd annað en skammvinna
sjálfumgleði yfir að sitja í hægind-
um valdsins. En skamma stund
verður sitjandinn sessunni feginn.
En þó að þessi auðmýking sé auðvit-
að aumkunarverð og hljóti að vera
þyngri en táram taki fyrir trúaða
stuðningsmenn þessa flokks, þá er
ganga Alþýðuflokksins síðustu vik-
umar enn dapurlegri.