Morgunblaðið - 26.11.1988, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. NÓVEMBER 1988
]MhíEÍM ŒEáD
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 463. þáttur
Oddur Sigurðsson í Reykjavík
skrifar mér þetta merkilega og
fróðlega bréf:
vKærí Gísli!
I vor var ég að lesa Ævintýri
í Mararþaraborg í þýðingu
Kristjáns frá Djúpalæk fyrir
dætur mínar. Þar rakst ég á
eftirfarandi setningu: „Þar sem
lundur verður í þaraskóginn eru
hvítir sandflákar." í bamsminni
er mér að lundur þýddi eitthvað
svipað og rjóður, en það var ég
löngu búinn að reka frá mér sem
einhveija fírru. Nú þóttist ég
viss um að Kristján frá Djúpa-
læk skrifaði ekki annað en
íslensku þegar hann þýddi
bamabækur og fór ég að forvitn-
ast um hvort fleiri könnuðust
við þessa merkingu. Ég fann
hana ekki í orðabókum sem mér
voru tiltækar (Blöndals, Menn-
ingarsjóðs o.fl) og hjá Orðabók
Háskólans var ekki til dæmi um
lund sem þýddi annað en tijá-
þyrping eða þess háttar (nema
í skáldamáli) og bar þar öllum
orðabókunum saman. Auk held-
ur kannaðist umsjónarmaður
Orðabókar Háskólans, sá sem
ég talaði við, ekki við aðra merk-
ingu lundar en þá sem orðabók-
in tilgreindi.
Síðan í vor hef ég gert mér
það til gamans að biðja gesti og
gangandi að lýsa fyrir mér
lundi. Mér varð það nokkurt
undrunarefni að ekki virtist hall-
ast á með hve mörgum fínnst
lundur vera ijóður annars veg-
ar og lítill skógur hins vegar.
Margir kannast ekki við þá
merkingu lundar sem alþekkt
er í orðabókum. Ekki gat ég
fundið að merkingarmunur væri
á þessu orði milli landshluta.
Gaman þótti mér að heyra lundi
lýst í smáatriðum og voru marg-
ir alls óskyldir sem sögðu að
tréin umhverfis lundinn (ijóðr-
ið) væru hávaxnari en annars
staðar, þar væri grasið þétt og
mjúkt og „þar er gott að á“,
sagði mér gamall maður úr
Eyjafírði. Þetta þótti mér merki-
legt með þjóð sem varla hefur
þekkt skóg nema af spum í
nokkra mannsaldra.
Af ýmsum dæmum, sem ég
fann í gömlum bókum og ljóðum,
var ekki hægt að sjá við hvort
væri átt, ijóður eða tijáþyrp-
ingu. Þó má leiða líkum að því
að bæjamafnið Lundur, sem
víða er til á landinu, merki ijóð-
ur. Þau eru flest þar sem enn
eru einhveijar skógarleifar og
hefur nær örugglega verið al-
vaxið skógi á Landnámsöld.
„Þórir (snepill) nam síðan
Fnjóskadal allan til Ódeilu ok
bjó at Lundi. Hann blótaði Lund-
ipn," stendur í Landnámu. Eng-
um hefði dottið í hug að nefna
einn stað í Fnjóskadal öðmm
fremur Lund ef það hefði merkt
rétt og slétt tijáþyrping. Þeim
mun meiri athygli hefur ijóður
vakið þar í dal og ástæða þótt
til að kenna bæ við það. Hitt
kann einnig að vera að reyni-
lundur hafí stungið í stúf við
birkiskóginn og Þórir hafí litið
á hann sem helgan stað. En það
sagði mér Þórólfur Guðnason
bóndi í Lundi að sér þætti að-
stæður benda til þess að þar
hefði alla tíð verið ijóður og
hann vissi ekki annað en bærinn
stæði enn á þeim stað sem Þór-
ir snepill byggði. Þórólfur kann-
aðist að vísu við að sumum fynd-
ist lundur vera tijáþyrping en
sjálfur hefði hann alltaf haft
hina merkinguna.
Mér leikur nú forvitni á að
vita hvort þú kannt eitthvað að
segja um þessar tvær.merkingar
orðsins lundur. Skemmtilegast
væri að kanna skipulega hvemig
þær dreifast um landið og ekki
síður, ef hægt væri, hve gamlar
þær eru. Mér þykir næsta furðu-
legt að jafnalgeng merking (að
því er mér virðist) á algengu
orði skuli hafa sloppið hjá vökul-
um augum orðabókarmanna.
Þakka þér svo fyrir allt gam-
alt og gott,“
★
Umsjónarmaður færir Oddi
Sigurðssyni bestu þakkir fyrir
þetta bréf. Því miður getur hann
um sinn lítið Iagt til þessara
mála þrátt fyrir nokkra eftir-
grennslan nú þegar. Hún mun
verða meiri. Rétt þykir umsjón-
armanni þó að minna á þann
kveðskap, þar sem herramaður-
inn leiðir stúlkuna sína í lund-
inn. Nú verður það fangaráð
umsjónarmanns að leita til ykkar
lesendur, og biðja um ykkar
vitnisburð.
★
Góða fréttin í dag er sú, að
fyrir fáum dögum heyrðist í út-
varpsfréttum að Jóhann Hjart-
arson og Karl Þorsteins hefðu
hvílt sig, ekki bara hvílt upp á
dönsku. En ó og vei! Strax sama
kvöld þótti fréttamanni rétt að
snúa aftur til dönskunnar og þá
breyttist ftéttin í það að þeir
skákbræður hefðu hvílt.
★
„Því má halda fram með rök-
um, að íslenskunni sé margt
stórvel gefíð. Hún er gagnorð
og þróttmikil, ljós og skýr, svo
að hún fellur vel að rökfastri
hugsun. Málfræðin er torveld,
og mikil tamning að læra hana.
Orðaforðinn er geysimíkill á
sumum sviðum. Þá er hún og
skemmra komin frá frumlindum
sínum en flestar aðrar tungur.
Orðin eru ekki jafnslitið gang-
silfur og annars gerist, auðveld-
ara að nema hugsun þá, er hef-
ir mótað þau í öndverðu, og hún
er oft furðu spakleg. Þetta og
annað fleira, hljóðvörp, viðskeyti
og samsetningar, veldur grósku
í málinu. A íslensku er kostur
meiri ritsnilldar en á flestum
öðrum tungum, ný orð spretta
upp af sjálfum sér til þess að
láta í ljós nýjar hugsanir, og
virðast þó vera gömul. Þau
hlaupa í skörðin, sem af ein-
hverri tilviljun hafa staðið opin
handa þeim.“
(Sigurður Nordal prófessor í
Lesbók Mbl. 5/9 1926.)
★
Salómon sunnan kvað:
Þeir lifa á loftinu þessir,
lengstaf svo bústnir og hressir,
að vísu svangir í logni,
segir Lúðvík í Sogni,
en hlaupa í spik þegar hvessir.
Aðventu-
kvöld í
Fella- og
Hólakirkju
Aðventan hefst næstkomandi
sunnudag. Þá byijum við fyrir
alvöru að undirbúa okkur fyrir
jólin. Við undirbúum okkur undir
komu frelsarans. Um þessar
mundir eru margir daprir á ís-
landi. Myrkrið í kringum okkur
frggst á sveif með áhyggjunum.
Það er eins og aldrei muni birta
Fella- og Hólakirkja.
á ný. En kirkjan boðar okkur
lausn og birtu. Konungur þinn
kemur til þín. Guð þinn kemur.
Kirkjan vill hjálpa okkur að und-
irbúa jarðveginn fyrir komu
frelsarans. Við bíðum eftir kon-
ungi lífsins, við væntum Jesú.
Það ætlum við einnig að gera í
FeUa- og Hólakirkju.
Aðventukvöld verður haldið í
Fella- og Hólakirkju næstkomandi
sunnudagskvöld 27. nóvember kl.
20.30. A dagskrá verður meðal
annars helgileikur sem fermingar-
böm munu sýna. Dr. Hjalti Huga-
son mun flytja hugvekju. Einnig
munum við syngja mikið og tónlist-
arfólk sér um söng og aðra tónlist.
Kirkjukórar Breiðholtskirkju og
Fella- og Hólakirkju syngja. Guðrún
Birgisdóttir og Martiel Nardeau
flautuleikarar annast flautuleik.
Einsöngur Ragnheiður Guðmunds-
dóttir og Kristín Jonsdóttir. Organ-
istar Sigríður Jónsdóttir og Guðný
M. Magnúsdóttir.
Hreinn Hjartarson og
Guðmundur Karl Agústsson
Aðventu-
kvöld í
Áskirkju
FYRSTA sunnudag í aðventu, 27.
nóvember, verður aðventukvöld
í Áskirkju kl. 20.30.
Ræðu flytur dr. Sigurbjöm Ein-
arsson biskup. Kristinn Sigmunds-
son syngur einsöng og ásamt
kirkjukór Áskirkju aðventu- og jóla-
söngva, en söngstjóri er Kristján
Sigtryggsson organisti. Þá flytur
blásarasveit Tónlistarskólans í
Reykjavík sónötur eftir C.P.E. Bach
■undir stjóm Kjartans Óskarssonar.
Ennfremur verður almennur söngur
en samkomunni lýkur með ávarpi
sóknarprests og bænagjörð.
Bifreið mun flytja íbúa dvalar-
heimila og annarra stærstu bygg-
inga sóknarinnar að óg frá kirkju.
Er það von mín að líkt og undan-
farin ár leggi margur leið sína í
Áskirkju til að njóta aðventukvölds-
ins, en þessar helgu stundir færa
birtu og blæ jólanna nær og stuðla
að því að hugurinn þiggi þann sanna
frið og gleði sem jólin færa.
Arni Bergur Sigurbjörnsson
Kvöldstund
með Izumo í jap-
önskum leikdansi
________Leiklist_____________
Jóhanna Kristjónsdóttir
Yoh Izumo sýndi japanska leik-
dansa á Litla sviðinu
Aðstoðarmaður: Saakahito
Ishikawa
Kynnir: Haukur J. Gunnarsson
Margir kannast við kabuki-leik-
hús Japana, en færri sem til þess
þekkja öllu meira, enda ekki á hveij-
um degi sem japanskir listamenn
leggja leið sín alla leið hingað að
flytja okkur þessa dansa. Yoh
Izumo sem hefíir þijár sýningar á
leikdönsunum er metinn dansari og
danshönnuður í heimalandi sínu og
hefur hlotið hinar ýmsu viðurkenn-
ingar. í kynningu segir að hún hafi
sérhæft sig í tveimur tegundum
japanskra dansa, jiuta-mai (geis-
hu-leikdans) og kabuki-buyo.
Þessir dansar eru okkur svo
framandlegir og gerólíkir hug-
myndum Vesturlandabúa um dans,
að áhorfendur hefðu naumast notið
sýningarinnar, ef Haukur J. Gunn-
arsson, leikstjóri og Japansmennt-
aður til margra ára, hefði ekki haft
á hendi kynningu fyrir hvert atriði
og leysti það prýðilega af hendi.
í japönskum dansi gildir það eins
og víðar í Asíulöndum, að hreyfing-
ar eru mjög agaðar, hægar og
„dansinn" fluttur á örlitlum fleti í
stað þess að þeysast um sviðið eins
og gerist á Vesturlöndum. Handa-
hreyfíng, augnatillit, höfuðhneig-
ing, en kannski umfram allt gervið
er miklu mikilsverðara í japanskn
danslist en maður áttar sig á í
fyrstu.
Kabuki-leikhúsið á uppruna sinn
í trúarlegum þjóðdönsum, nemb-
utsu-odori sem fluttir voru í Kyoto
af dansstúlkunni Izumo Okuni, sem
hafði þjónað við Izumo-hofið. Þetta
var í kringum 1600, en röskum
tuttugu árum síðar voru danssýn-
ingamar bannaðar. Dansar Okum
höfðu notið vinsælda almennings.
Hún safnaði að sér hópi fólks, karla
og kvenna, og um hríð ferðaðist
hópurinn um. Stjómvöld lögðu bann
við sýningunum, sem þóttu losta-
fullar og loks var ákveðið að banna
konum að koma fram í sýningunum.
Þetta bann stóð til síðustu alda-
Michael Lofton
Priscilla Baskerville
Sinfóníutónleikar
Tónleikar
Jón Ásgeirsson
Tónleikamir að þessu sinni vom
utan áskriftar en á efnisskránni
vom tónverk eftir Bernstein,
Lloyd-Webber og Gershwin. Ein-
söngvarar vom Priscilla Baskerville
og Michael Lofton en stjómandi var
Murry Sidlin. Tónleikar utan
áskriftar hafa oft gefíst vel, hvað
snertir aðsókn, sérstaklega þegar
boðið er upp á söng og svo var að
þessu sinni, því húsfyllir var. Tvö
fyrstu verkin em eftir Leonard
Bemstein, forleikurinn að söng-
leiknum Candide, sem samin er eft-
ir sögu Voltaire og Sinfóniskir dans-
ar úr West Side Story. Bæði verkin
vom ágætlega leikin, sem em þó á
köflum nokkuð erfíð leiktæknilega,
enda er Bemstein snillingur á sviði
hljómsveitartækni.
Þriðja verkið var einnig söng-
leikjatónlist, úr Cats eftir Andrew
Lloyd-Webber. Textinn er sóttur í
T.S. Eliots en hann og Voltaire em
ekki þeir einu af stórskáldunum,
sem teknir hafa verið til handa-
gagns af söngleikjahöfundum.
Það besta á tónleikunum var
söngur Baskerville og Loftons en
viðfangsefni þeirra vom lög úr
Porgy og Bess, eftir George Gersh-
win. Þetta em feikna góðir söngvar-
ar og fluttu lögin af einstökum hlý-
leika og eins þau gerast að vera í
ópemnni. Rétt er að geta þess, því
sum þessara laga hafa verið leikin
í alls konar dægurlagaútfærslum
og einnig af söngvumm, sem oft
væri réttara að kalla raulara en
söngvara.
Baskerville söng Summertime og
My Man’s Gone Now með glæsi-
brag. Lofton söng I’ve Got Plenty
o’Nuttin og It Ain’t Necessarily So
ekki síður vel en í tvísöngvunum
var söngur þeirra bestur enda var
þeim fagnað vel og innilega. Líklega
ætti það ekki síður að vera til athug-
unar fyrir stjórn hljómsveitarinnar
að fá til landsins bandaríska lista-
menn og flytja tónlist úr söngleikj-
um, með svipuðu sniði og gerist að
vera í Vínartónleikunum.
Léleg
loðnuveiði
„ÞETTA er algjör hörmung.
Loðnan er dreifð og ekkert um
að vera. Hún er enn í æti og al-
veg snarvitlaus og þéttir sig ekki
vegna þess,“ sagði Ástráður Ing-
varsson í Loðnunefnd í samtali
við Morgunblaðið.
Um miðjan dag í gær höfðu fjög-
ur skip tilkynnt um afla: Guðmund-
ur Ólafur ÓF fór til Ólafsfjarðar
með 200 tonn, Huginn VE til Siglu-
Qarðar með 220, Höfmngur AK
320 til Raufarhafnar og Erling KE
20 til Þórshafnar. Loðnan er nú um
2% magrari en hún hefur oftast
verið á þessum árstíma og segja
sjómenn að vertíðinni nú svipi á
margan hátt til vertíðarinnar eftir
loðnuveiðibannið 1982.