Morgunblaðið - 26.11.1988, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. NÓVEMBER 1988
kun
irní
Framganga Jóns Baldvins
Eg býst við, að okkur flestum
sé enn ofarlega í minni framganga
Jóns Baldvins Hannibalssonar fýrir
síðustu kosningar. Þá fór hann
mikinn um landið, og ég get alveg
sagt það í þennan hóp, að mér
fannst töluvert til um það, hvemig
hann hagaði sínum málflutningi og
hversu garplega hann sótti fram
víða um land. Ég las töluvert af
því, sem frá honum kom. Og ég
gerði mér fulla grein fyrir, að það
var ekki út í hött, þegar gagnrýn-
endur flokksins okkar sögðu sem
svo: „Þið verðið að vara ykkur á
honum Jóni Baldvin, hann sækir
hart að ykkur frá hægri.“ Hann
nuggaði okkur upp úr því dag eftir
dag að hafa staðið í makindum með
maddömmu Framsókn að hvers
konar atlögum gegn heilbrigðri
skynsemi. Og við gátum ekki neitað
þvi, að það kostar nokkra króka
af vegi heilbrigðrar skynsemi að
standa að stjóm með Framsókn.
Hann sagði Framsóknarflokkinn
vera þann flokk á íslandi, sem
væri táknmynd veruleikaflóttans,
táknmynd stöðnunar og afturhalds,
tákn óheillavænlegra og óhemju-
legra afskipta ríkisvaldsins af flest-
um þáttum þjóðlífsins. Ekki þó síst
þeim, sem snertu dýrð og veldi
Sambandsins og viðhald „land-
búnaðarsukksins", eins og hann
nefndi það. Mikilvægasta verkefni
í íslenskum stjómmálum væri að
gefa Framsóknarmaddömunni frí
sem allra'lengst. Hann var boðberi
þess, hvar sem hann fór. Hann
væri kominn til þess að skapa það
orlof handa Framsókn. Fundaher-
ferð hans fór fram undir heitinu:
Hver á ísland? Hann óð um landið
þvert og endilangt og-spurði, hver
á ísland? Hann svaraði spuming-
unni janfnan sjálfur. Og hann vildi
koma þessu eignarhaldi í hendur
réttra aðila. Hann sagðist vilja
koma því undan SÍS-mafíunni.
Hann vildi koma því undan þeim,
sem högnuðust á „landbúnaðar-
sukkinu".
En er núna spurt: Hver á ísland?
Nei, það er spurt: Hver kom á
Hótel ísland. Því að þangað kom
Framsóknarflokkurinn í faðm for-
manns Alþýðuflokksins. Og þeim
mönnum er ekki klígjugjamt, sem
ekki fengu neina ónotatilfinningu
við að fylgjast með því í fjölmiðlum,
sem þar fór fram. Og reyndar ekki
bara þar, því að formaður Alþýðu-
flokksins heimsótti líka þá, sem
fyrir einu og hálfu ári áttu Island,
til þess að fullvissa þá um það, að
nú ættu þeir ekki bara ísland, þeir
ættu líka Alþýðuflokkinn með húð
og hári. Þetta nýja bandalag þyrfti
engum að koma á óvart. Hér væri
söguleg nauðsyn á ferðinni, sem
ætti rætur í helgidóminum frá
Hriflu.
Og ég sá allmörg tákn þess, að
mörgum hafi orðið ómótt við allan
þennan sýndarskap, allar þessar
ömurlegu skrautsýningar í kringum
ekki neitt. Meira að segja í leiðara
Alþýðublaðsins í dag (22. nóv.), sem
þó heitir „Raunsæi á Hótel ís-
landi“, segir svo: „Það var því ofur
skiljanlegt, að ýmsum hafi bmgðið
við, er Steingrímur sjálfur birtist á
Hótel íslandi. Maðurinn, sem var
fyrir síðustu kosningar útnefndur
samnefnari efnahagslegrar ógæfu
íslensku þjóðarinnar, hélt hólræðu
yfír erkifjandanum Jóni Baldvin.
Alþýðuflokksfólk hlýtur samt sem
áður að skilja það innst inni, að í
Davíð Oddsson
þeirri stöðu, sem flokkurinn er um
sinn, eru skrautsýningar eins og sú,
sem varð með forsætisráðherra og
formanni Alþýðuflokksins, partur
af þeirri ímynd, sem flokkarnir
verða að draga upp af sjálfum sér
með þjóðinni."
Þetta segir í leiðara Alþýðublaðs-
ins. Og hvað er verið að segja okk-
ur? Hvað er verið að segja við al-
þýðuflokksfólkið? Og hvað er verið
að segja við íslensku þjóðina? Það
er verið að segja, að það sé betra
að veifa röngu tré en öngu. Það
er verið að segja, að í þeirri niður-
lægingu, sem Alþýðuflokkurinn sé
nú, þá verði að reyna að búa til
glansmynd til að bregða yfir þá
eymd. Eins og þeir segja sjálfir, að
alþýðuflokksfólk hljóti að skilja
innst inni, að í þeirri stöðu, sem
flokkurinn sé um sinn, séu
skrautsýningar eins og sú, sem
það þurfti að horfa upþ á, óhjá-
kvæmilegar. En það má leiðara-
höfundurinn eiga, að í raun biðst
hann fyrir sína hönd og flokks síns
afsökunar á þessari tilgerðarlegu
uppákomu.
Og það var vel til fundið af
Steingrími Hermannssyni að gefa
formanni Alþýðuflokksins bikar,
þegar hann kvaddi fund framsókn-
armanna. Og væntanlega hefur
hann sagt við hann: Bergðu nú úr
bikarnum til botns.
En þessir atburðir eru því miður
eingöngu hinn táknræni umbúnað-
ur utan um þessa eymd.
Forræðisstjórn
Ég sagði áðan, að okkur hefði
sumum brugðið, er Alþýðuflokkur-
inn og forsvarsmenn hans fyrir
tveimur árum fluttu mál sitt svo
skörulega og virtust í raun hafa
fallið frá efnahagslegum fjötrum
félagshyggjunnar, sem hvarvetna
hefur drepið atvinnulíf, framþróun
og lífskjör fólks í dróma. í raun
boðaði Alþýðuflokkurinn fyrir
síðustu kosningar fráhvarf frá for-
ræðishyggjunni. Hann vildi höggva
á festingamar, sem fjötruðu flokk-
inn við fortíðina, við gamlar og
úreltar kennisetningar. En nú er
allt þetta gleymt.
Taumlaus óhófs-, oflofsræða
formanns Framsóknarflokksins um
formann Alþýðuflokksins og ég tala
nú ekki um það, sem sá síðarnefndi
sagði um hinn fyrrnefnda, segir
okkur allt, sem segja þarf, í þessum
efnum. Við myndum skilja það, sem
gerst hefur, ef Framsóknarflokkur-
inn hefði í einhveiju fallið frá stefnu
sinni, eða þeim þáttum hertnar, sem
voru eitur í beinum Alþýðuflokks-
ins. Þeim þáttum hennar, sem urðu
til þess, að Framsóknarflokkur
Steingríms Hermannssonar var út-
nefndur, eins og sagði í Alþýðublað-
inu, „samnefnari efnahagslegrar
ógæfu íslensku þjóðarinnar“.
Væri Framsóknarflokkurinn
hættur að vera samnefnari efna-
hagslegrar ógæfu íslensku þjóðar-
innar, þá myndi maður skilja koss-
ana og flangsið. Þá myndi maður
skilja faðmlögin og þá myndi maður
skilja það, að Jón Hannibalsson Sæi
efni til þess að falla að fótskör for-
manns Framsóknarflokksins,
gleypa við göróttum drykk hans —
drekka úr bikamum til botns. En
engin stefnubreyting hefur átt sér
stað. Þvert á móti em þær aðgerð-
ir, sem ógæfustjórnin hefur boðað
og rætt um, í fullu samræmi við
þann samnefnara, sem íslensk efna-
hagsjeg ógæfa hefur allt of lengi
átt. I þeim efnum verður íslenskri
ógæfu allt að vopni. Það á með
handafli ríkisins að færa efna-
hagslífið í fjötra. Það á með hand-
afli ríkisins að dæla peningum, sem
ekki em til, til að halda uppi rekstr-
argmndvelli, sem ekki er til. Og til
að styrkja eigin fjárstöðu fyrir-
tækja, sem em u.þ.b. að verða ekki
til. Slík efnahagsleg aðgerð er
hvergi annars staðar til! Það reynir
engin önnur þjóð að stýra efnahags-
málum sínum með handafli lengur.
Meira að segja Gorbatsjov, austur
þar, telur að trú á mátt slíks hand-
afls sé meginástæða þess, að þar
er flest í kalda koli og stenst ekki
samanburð við lífskjör Vesturlanda.
Enda hver trúir því, að handalög-
mál leysi af hólmi þau efnahagslegu
lögmál, sem hugsandi menn í ver-
öldinni telja vera þau einu, sem
færa þjóðunum framfarir og frelsi,
bættan efnahag og bærileg lífskjör.
Mér sýnist flest benda til, að því
miður sé Alþýðuflokkurinn um
þessar mundir svo djúpt sokkinn í
ijóshaug Framsóknar, þann sama
fjóshaug og sá flokkur ætlaði að
moka út fyrir síðustu kosningar,
að hann sjái ekkert undarlegt við
þá makalausa yfirlýsingu forsætis-
ráðherra íslenska lýðveldisins, að
hann hafi orðið sér úti um umsókn-
ir, trúnaðammsóknir íslenskra fyr-
irtækja, til svonefnds atvinnutrygg-
ingasjóðs Stefáns Valgeirssonar,
naflastrengs núverandi ríkisstjórn-
ar. Af hverju er forsætisráðherrann
að gmfla í þessum umsóknum?
Ekki til þess að verða sér úti um
upplýsingar um efnahagsástandið.
Það getur hann fengið með öðmm
hætti. Hvar myndi það annars stað-
ar þekkjast, að forsætisráðherra
lands væri með þessum hætti að
snuðra ofan í trúnaðarskjölum ein-
stakra fyrirtækja? Spyrja má: Fær
hann slík skjöl úr öðmm sjóðum?
Fær hann slík skjöl úr bönkum
landsins?
Eða hvað er hér að gerast? í öll-
um venjulegum löndum, þar sem
forsætisráðherrar t.a.m. hafa þann
metnað að mark sé á þeim tekið,
en lýsa því ekki óbeint yfir, að þeir
tali jafnan í trausti þess, að enginn
taki á þeim mark, myndi slíkt og
þvílíkt, eins og trúnaðarbrot þessa
atvinnutiyggingasjóðs á fyrstu dög-
um hans, þykja hneyksli. Reyndar
stendur tilvera þessa sjóðs á ónýtum
gmndvelli. Bráðabirgðalög um
hann verða sennilega ekki sam-
þykkt í núverandi mynd. Ábyrgðir
hans em svo lítils virði enn sem
komið er, að ekki er hægt að taka
bréf hans gild í viðskiptum, nema
með ríflegum afföllum. Nauðsyn-
legt er að fá ábyrgð stjórnarmanna
sjóðsins skýrða, því eftir að forsæt-
isráðherra hefur upplýst að sjóður-
inn muni væntanlega láta sér veð
í léttu rúmi liggja, gætu stjómar-
menn sjóðsins hugsanlega þurft að
sæta ábyrgð fyrir brot í opinbem
starfi, ef marka má þróun Utvegs-
bankamálsins.
Falsmynd verðstöðvunar
Umræður um launamál á þessu
landi hafa jafnan virst á lægra
þroskaskeiði heldur en annars stað-
ar þekkist, og kröfur launþegasam-
taka jafnan úr takt við raunsæi og
þá tilveru, sem þjóðin hefur búið í.
Reyndar er ótrúlegt hvað dagfars-
prúðasta fólk getur fljótt hrokkið
af hjömm, þegar launamál em ann-
ars vegar. Alls ekki er við launþega-
hreyfinguna eina að sakast hvað
þetta varðar, því forráðamenn at-
vinnufyrirtækja hafa til skamms
tíma tekið furðu létt á slíkum tölum,
sem í raun vom íjarri lagi. Þeir
töldu sig í raun vera að semja í
óbeinu skjóli ríkisvaldsins, sem
myndi ógilda þá vitlausu samninga
í fyllingu tímans, annaðhvort með
beinum aðgerðum eða sem oftar
var með því að hleypa verðlaginu
■ lausu. Verðholskeflan væri illskárri
en að láta stöðva fyrirtækin um
lengri eða skemmri tíma. Því miður
má fullyrða, að kröfugerðir verka-
lýðsleiðtoganna hafí einatt ekki ein-
göngu stafað af þekkingarleysi
heldur hafi aðilar vinnumarkaðarins
hreinlega verið orðnir svo sam-
dauna verðbólguhugsunarhættin-
um, að hvomgur aðilinn hafi treyst
sér til að leggja fram undirritaða
samninga með lágar tölur á pappír,
sem hefðu í raun skilað heilli krón-
um í vasa launamanna. Þær vísitöl-
ur, sem nú em helst fordæmdar,
hafa þó átt nokkurn þátt í því að
vekja menn til lífsins, og tilburðir
stjómvalda til fastgengisstefnu
hafa að nokkm haft sömu áhrif.
Fastgengisstefnan átti ekki síst að
leiða til þess, að óábyrgir samning-
ar lentu á þeim, sem samningana
gerðu, en slíkum afleiðingum tókst
að fresta um mjög langa hríð vegna
þess að stighækkandi verðlag er-
lendis gerði mönnum ótrúlega lengi
kleift að fylgja fram þessum tveim-
ur stefnum, sem ekki fá staðist
saman, óraunhæfum kjarasamning-
um og föstu gengi. Nú er því hik-
laust haldið að þjóðinni, að verð-
bólgan sé nánast komin niður í
ekki neitt. Og springi þessi stjórn
fyrr en varir, kæmi ekki á óvart,
þótt hinir vígreifu tálsmenn hennar
myndu á fundum hver hjá öðmm
og annars staðar halda því fram,
að þeir hafi ekki bara myndað stjóm
án málefnasamnings á mettíma
heldur líka gengið milli bols og
höfuðs á verðbólgunni, í einu vet-
fangi. En verðbólgan bíður handan
við homið og þar belgist hún út.
Falsmynd verðstöðvunar mun ekki
hylja þá verðsprengju lengi.
Menn geta sagt sem svo með
nokkmm sanni: En þessi stjórn
hefur ekkert gert, svo ekki getur
allur vandinn verið hennar sök, því
oftast em þær stjómir illskástar,
sem minnst gera. Og það er mikið
rétt. Stjómin, sem fyrir var, brást.
Ég get sagt það hér, sem ég lá
ekki á annars staðar, að ég var
andvígur því að sú stjóm yrði mynd-
uð.
Óheppileg stjórnarþátttaka
Þannig var, að Sjálfstæðisflokk-
urinn hafði farið verr út úr kosning-
um, sem vom undanfari stjórnar-
innar, en nokkm sinni áður. Fyrir
kosningamar höfðu talsmenn
flokksins sagt skýrt og greinilega,
að færi svo um úrslit, sem síðar
varð, þá yrði ekki hægt að mynda
sæmilega starfhæfa stjóm í
landinu. Þá yrði þriggja flokka
stjóm með öllum sínum ágöllum
ekki umflúin, og jafnvel þött Sjálf-
stæðisflokkurinn neyddist inn í slíka
stjóm, þá myndi hann ekki hafa
þar þau áhrif sem hann jafnan hef-
ur haft í stjómarþátttöku. Ég lagði
á það áherslu, eftir að kosningaúr-
slit lágu fyrir, að Sjálfstæðisflokk-
urinn yrði utan stjómar. Auðvitað
heyrist, þegar slíkt er sagt, að þar
með sé flokkurinn að dæma sig í
pólitíska útlegð. Það sé höfuðskylda
stjómmálaflokks að reyna að kom-
ast í ríkisstjóm, eingöngu þar hafi
flokkur markverð áhrif. Þetta
hljómar sem sannleikurinn einn við
fyrctu sýn, en á þessari kenningu
em stórar brotalamir. Þátttaka
flokks í ríkisstjórn við aðstæður,
sem honum em óheppilegar og
andsnúnar, getur orðið til þess að
flokkurinn glatar trausti og trúnaði
stuðningsmanna sinna. Skammvinn
stjómarþátttakan getur gert mögu-
leika flokksins á að koma málum
sínum fram við aðrar aðstæður, í
annarri og betri stjóm, að engu um
langa hríð. Það á heldur ekki að
ögra kjósendum. Það á ekki að
misskilja kosningaúrslit. Ef kosn-
ingaúrslit em með þeim hætti að
ekki verði annað sagt en einn
stjómmálaflokkur gjaldi verulegt
afhroð, þá ögrar hann kjósendum,
ef hann gengur til stjómarsam-
starfs í beinu framhaldi af þeirri
niðurstöðu. Ég býst við, að forystu-
menn okkar flokks hafi verið svip-
aðrar skoðunar, þótt þeir teldu sig
að lokum ekki geta vikist undan
þeirri ábyrgð, sem blasti við, enda
yrði þeim og þeirra flokki kennt
35
um stjómlaust land. Þeir væm
komnir í pólitíska fylu, sjálfskipaða
útlegð og ættu því ekki minni sök
á þeim ófömm, sem yrðu undir
stjóm, sem við slíkar aðstæður yrði
mynduð án þeirra.
Það kom fljótt á daginn, að ekki -
var mikil samstaða innan síðustu
ríkisstjórnar. Sjálfstæðisflokkurinn
stóð veikari inni í þessari ríkisstjórn
en í nokkurri annarri stjóm, sem
hann hefur átt aðild að. Við þær
aðstæður má segja, að það hafi
verið honum íjötur um fót að þurfa
að hafa á hendi forystuna í stjórn-
inni.
Ég taldi augljóst í febrúarmánuði
sl., þegar fyrst vom reyndar efna-
hagsaðgerðir og þó ekki síður í
maímánuði, þegar enn var reynt,
að stjómin myndi ekki ná saman
um neitt það sem varanlegt gæti
talist. Og ég hef sannfæringu fyrir
því, að jafnvel í febrúarmánuði, en
þó ömgglega í maímánuði, hafi
staðan þegar verið orðin sú, að einn
stjórnarflokkurinn, Framsóknar-
flokkurinn, ætlaði sér að koma
stjóminni frá ekki síðar en á haust-
dögum. í raun þurftu menn ekki
vitnanna við, þegar forsætisráð-
herra landsins var staddur í opin-
berri heimsókn hjá Ronald Reagan,
Bandaríkjaforseta, og fjölmiðlar
kynntu vinnubrögð Framsóknar-
flokksins. Þá var efnt til mikillar
ráðstefnu um efnahagsmál, sem
einkum var þó fjölmiðlaráðstefna —
og mikið átt við hvers konar efna-
hagsbollaleggingar. Þótt nú sé
komið á daginn með yfirlýsingum
núverandi forsætisráðherra, að þar
hafi menn ekki haft nein efni eða
upplýsingar til að fjalla um eitt eða
neitt vegna fjarvem formanns
Framsóknar í fílabeinsturni ut-
anríkisráðuneytisins. Ég fyrir mitt
leyti taldi í maímánuði sl., að
næðist ekki samstaða um varanleg-
ar aðgerðir, þá væri vænlegra að
efna til kosninga strax og í fram-
haldi af þeim freista þess að mynda
starfhæfari stjóm en þama sat. Sú
varð ekki niðurstaðan þótt litlu
hafí munað og endalok stjómarinn-
ar urðu miklu dapurlegri fyrir flokk-
ana alla, sem að henni stóðu, .en
þurft hefði að vera í maímánuði.
Ég tel að sjónvarpsútsending sú í
Stöð 2, þar sem formenn Alþýðu-
flokks og Framsóknarflokks
hmkku út úr ríkisstjóminni, í beinni
útsendingu, sé einhver dapurleg-
asta uppákoma, sem menn hafa
þurft að upplifa í íslenskum stjórn-
málum, þótt kannski fymist yfír
þann atburð vegna þeirra fjölmörgu
skringilegheita, sem sömu aðilar
hafa staðið fyrir síðan. Tvær ástæð-
ur vom einkum gefnar til skýringa
á þessum atburði. Annars vegar sú
að Sjálfstæðisflokkurinn hefði
hafnað niðurfærsluleiðinni. Það
liggur nú ljóst fyrir, að innan Fram-
sóknarflokksins vom mjög sterkar
raddir, sem aldrei trúðu á niður-
færsluna, og eftir yfírlýsingar for-
sætisráðherrans á hinum fræga
SH-fundi, þá er ljóst að hann hefur
ekki nú trú á, að sú aðgerð, sem
þá var hin eina, sem duga myndi
að hans mati, hefði neinu breytt.
Aðalforsenda niðurfærsluleiðarinn-
ar að mati þeirrar nefndar, sem
hana lagði til, var sú, að ríkisfjár-
málin yrðu í lagi. Þáverandi fjár-
málaráðherra fullyrti, að ríkissjóðs-
hallinn væri allt annar en Þjóð-
hagsstofnun spáði. Nú hefur komið
á daginn, að spá Þjóðhagsstofnunar
um stórfelldan halla hefur ekki að-
eins ræst heldur var sú spá varfær-
in mjög eins og þeirrar stofnunar
er vandi. Engin samstaða var í ríkis-
stjóminni um aðhald. Þessi megin-
forsenda niðurfærslunnar var því
ekki fyrir hendi fremur en hin for-
sendan, að niðurfærslan næði með
réttlátum hætti til nær allra laun-
þega. Hin ástæðan, sem tíunduð
var í sjónvarpinu, var rýtings-
stungan fræga. Engu var líkara en
pólitísk smámey hefði verið svipt
því, sem hún getur aðeins einu sinni
misst. En nú þegar hanaslagurinn
um rýtingsstunguna hefur hjaðnað
þá situr ekkert annað eftir í þeim
efnum en ómerkileg tylliástæða af
hálfu Alþýðuflokksins. Hafi matar-
skatturinn verið svo mikilvægt
SJÁ NÆSTU SÍÐlt