Morgunblaðið - 25.03.1988, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐH), FÖSTUDAGUR 25. MARZ 1988
33
Reuter
Alexsander Bakocevic borgarstjóri bragðar á fyrsta hamborgar-
anum við opnun McDonald’s matsölustaðarins í Belgrad.
Hamborgarar
handanjámtjalds
Belgrad, Reuter.
SKYNDIBITAMENNINGIN
befur riðið í hlað austan járn-
tjaldsins og á næstu mánuðum
munu tbúar Belgrad, Búdapest
og Moskvu að líkindum geta
notið og nevtt hamborgara í
erg og gríð. A miðvikudag hófu
McDonalds-skyndibitafyrir-
tækið og helsta verslunarfyrir-
tæki Júgóslaviu rekstur mat-
sölustaðar I Belgrad og for-
ráðamenn McDonalds hafa í
hyggju að opna fleiri staði i
Austur-Evrópu fáist til þess
leyfi.
„Þetta er ákaflega mikilvægur
atburður," sagði einn forráða-
manna McDonalds í Evrópu. „Með
þessu er ekki aðeins verið að flytja
inn hamborgara heldur einnig
vestræna siðmenningu," bætti
hann við.
Ráðgert er að opna skyndibita-
stað í Búdapest, höfuðborg Ung-
veijalands, á næstu mánuðum auk
þess sem áformað er að hefja
rekstur fleiri matsölustaða f
Belgrad. Þá kom og fram að for-
ráðamenn fyrirtækisins í Kanada
hafa að undanfömu átt viðræður
við Sovétmenn um opnun mat-
sölustaðar í Moskvu og er fastlega
búist við að leyfí fyrir því verði
veitt innan tíðar. McDonalds rek-
ur um 10.000 matsölustaði í tæp-
lega 50 löndum.
Borg'arstjóri klippir á
borða
Matsölustaðurinn í Belgrad var
opnaður við hátfðlega athöfn í
fyrradag að viðstöddu flölmenni.
Alexander Bakocevic borgarstjóri
klippti á borðann og var gestunum
því næst gefínn kostur á að kynn-
ast vestrænni siðmenningu beint
og milliðalaust. Staðurinn var hins
vegar ekki opnaður almenningi
fyrr en í gær.
McDonalds-fyrirtælkið á helm-
ing f skyndibitastaðnum á móti
Genex, helsta verslunarfyrirtæki
Júgóslavíu, en reksturinn verður
að öllu leyti f höndum Júgóslava.
Júgóslavneskir embættismenn
sögðu að vestrænir kaupsýslu-
menn myndu að öllum lfkindum
fylgjast náið með framvindu mála
en óðaverðbólga, skuldasöfnun,
miðstýringarárátta og minnkandi
framleiðni hefur fram til þessa
gert það að verkum að erlendar
flárfestingar hafa verið litlar í
landinu.
Israel:
Vanunii fundínn
sekur um landráð
Jerúsalem, Reuter.
MORDECHAI Vanunu, fyrrum
starfsmaður kjamorkuvers í
ísrael var í gær fundinn sekur
um njósnir og landráð. Hann á
nú yfir höfði sér lifstiðarfangelsi
í ísrael.
Dómstóll f Jerúsalem úrskurðaði
við leynileg réttarhöld að Vanunu
hefði safnað leynilegum upplýsing-
um og komið þeim á framfæri við
Qölmiðla f því augnamiði að veikja
öryggi ríkisins og með því hefði
hann hjálpað fjendum ísraels.
Vanunu vann í 9 ár við hið leyni-
lega Dimona kjamorkuver í ísrael.
í september árið 1986 birti blaðið
Sunday Times í London frásögn
Vanunus þar sem fram kom að ísra-
elar hefðu smíðað allt að 200 kjam-
orkusprengur undanfarin 20 ár.
Yfírvöld í ísrael hafa ætíð neitað
því að búa yfír kjamorkusprengjum.
Ljóshærð fegurðardís sem starf-
aði fyrir Mossad, leyniþjónustu
ísraela, tældi Vanunu frá London
til Rómar þar sem honum var rænt
og hann fluttur til ísraeis. Réttar-
höldin yfír Vanunu hafa staðið í
marga mánuði. Hann heldur því
fram að uppljóstranimar þjóni friði
í heiminum og í ár er hann tilnefnd-
ur til friðarverðlauna Bertrand
Russell-sjóðsins í Bretlandi.
Veijandi Vanunus segir að dómn-
um verði líklegast áfiýjað til hæsta-
réttar.
Verður „Ræðuhom“
heimilað í Moskvu?
ERLENT
Moskvu. Reuter.
BORGARYFIRVÖLD í Moskvu
eru að ihuga tilmæli um að setja
á laggimar „Ræðuhom" á borð
við „Speakers’ Comer“ f Hyde
Park í London, þar sem fólki
verði fijálst að láta f ljós stjóm-
málaskoðanir sínar, að þvf er
segir f vikublaðinu Moskvutíðind-
um f gær.
í tilefni af umfjöllun blaðsins um
öldu mótmæla í höfuðborginni er
saksóknarinn f Moskvu, Lev Bar-
anov, spurður, hvort f ráði sé, að
borgurunum verði látið í té svæði,
V opnasölumálið:
Lýstii yfir sakleysi
við yfirheyrslur
Washington, Reuter.
OLIVER North ofursti og John
Poindexter fyrrum öryggisráð-
gjafi Ronalds Reagans Banda-
ríkjaforseta lýstu yfir sakleysi
Bretland:
Philby rýfur þögnina
St. Andrews. Frá Guðmundi Heiðari Frímannssyni, fréttaritara Morgunhlaðsins.
BRESKI leyniþjónustumaður-
inn Kim Philby, sem njósnaði
fyrir Sovétmenn í áratugi og
flúði til Sovétrikjanna árið
1963, þegar hann var f Beirut,
ræðir í fyrsta sinn við vestræn-
an blaðamann f The Sunday
Times síðastliðinn sunnudag.
Hann greinir frá þvf, hvernig
flótta hans bar að, komunni til
Sovétríkjanna og ýmislegu
fleira.
Phillip Knightley, fyrrum blaða-
maður á The Sunday Times og
höfundur bóka um Philby og leyni-
þjónustuna, hafði skrifast á við
Philby í tuttugu ár. Philby bauð
honum til Moskvu í janúar síðast-
liðnum til að taka við sig viðtöl
um ævi sína og viðhorf. Knightley
er fyrsti Vesturlandabúinn, fyrir
utan rithöfundinn Graham Greene,
sem kemur í glæsilega ibúð Phil-
bys í Moskvu, en hann hefur nú
foringjatign í KGB og nýtur hlunn-
inda sem besti fyrrverandi njósn-
ari Sovétmanna á Vesturlöndum.
Fyrsti hluti þessara viðtala birt-
ist síðastliðinn sunnudag. Þar
kemur fram, að Philby vann fyrir
bresku leyniþjónustuna alveg
þangað til hann flúði. Hann hafði
verið þvingaður til að yfírgefa
Ieyniþjónustuna 1951 vegnagrun-
semda um, að hann væri njósnari
fyrir Sovétmenn. En síðan tók
hann upp þráðinn aftur og var í
Beirut sem fréttamaður fyrir The
Observer og The Economist, en
starfaði jafnframt fyrir leyniþjón-
ustuna.
Segist hafa verið
neyddur til f lótta
Philby neitar því að hafa fengið
upplýsingar um það fyrir fram,
að til stæði að handtaka hann fyr-
ir njósnir. Hann segir, að fyrrum
yfirmaður sinn og vinur, Nicholas
Elliot, hafí komið til Beirut og
yfirheyrt sig, boðið sér að verða
ekki sakfelldur, ef hann játaði.
Philby segist ekki hafa getað fellt
sig við þetta, því að ljóst hafi ver-
ið, að samningurinn gilti ekki,
nema hann gæfi upp nöfn sam-
starfsmanna sinna, annarra njósn-
ara Sovétmanna.
Philby segir það álit sitt og yfir-
manna sinna í KGB, að bresku
leyniþjónustunni hafí verið ljóst,
að hún var að bjóða honum samn-
ing, sem hann gat ekki fallist á.
Bresk yfírvöld hafí beinlínis viljað,
að hann flýði til Sovétríkjanna til
að komast hjá réttarhöldum. En á
þessum tíma var stjóm MacMillan
í Bretlandi í miklum erfíðleikum
vegna njósnahneyksla. Hann segir
líka, að leyniþjónustan hafí vitað,
að hann hafí ætlað sér í frí til
Bretlands fáum mánuðum eftir að
Eiliot kom til Beimt, og þar hefði
verið hægurinn hjá að taka hann
fastan. Leyniþjónustan hefur hins
vegar alltaf sagt, að upplýsingarn-
ar, sem fyrir lágu um Philby, hafí
ekki verið nægilega ömggar til
að leggja fyrir rétt, og þess vegna
hafí hún orðið að reyna að fá játn-
ingu hjá honiim.
Ekki hægt að trúa öllu
Knightley tekur fram, að ekki
sé hægt að taka alla hluti trúan-
lega 1 viðtölunum við Philby, vegna
þess að ekki sé ljóst, hvenær hann
sé að segja satt og hvenær hann
sé að dreifa lygum. David Owen,
leiðtogi jafnaðarmanna, hefur lagt
áherslu á þetta atriði.
I þeim hluta viðtalanna, sem
birtast síðar, kemur fram, hver
það var, sem taldi Philby á að
vinna fyrir Sovétmenn. Hann
greinir frá því, hvemig hann vann
gegn leyniþjónustu Vesturlanda í
upphafí kaldastríðsins, og hann
veitir frekari upplýsingar um
njósnahringinn í Cambridge á
fjórða áratugnum, en í honum
vom Donald Maclean, Guy Burg-
ess og Anthony Blunt.
sínu við yfirheyrslur sem hófust
í gær. North, Poindexter og tveir
fyrrum samstarfsmenn þeirra í
þjóðaröryggisráðinu eru allir
sakaðir um glæpi í tengslum við
vopnasölu til íran.
Vitnaleiðslur í máli Norths, sem
er fyrmm starfsmaður þjóðarör-
yggisráðsins, og John Poindexter,
fyrmrn öryggisráðgjafa Reagans
forseta, hófust í gær. North og
Poindexter ásamt tveim fyrram
samstarfsmönnum sínum, Richard
Secord og Albert Hakim, eiga yfir
höfði sér þunga dóma fyrir aðild
að vopnasölu til íran. Allir lýstu
þeir sig saklausa af af ákæmatrið-
um í 23 liða ákæmskjali sem alríkis-
kviðdómur lagði fram á hendur
þeim í síðustu viku.
í ákæmskjalinu em þeir North
og Poindexter ákærðir fyrir að hafa
svikið Bandarfkjastjóm með því að
stela hagnaði af leynilegri vopna-
sölu til Iran á ámnum 1985-86 og
fyrir að hafa ólöglega notað féð til
að styrkja kontra-skæmliða í Nic-
aragua. Þeir em einnig ákærðir
fyrir að hafa eyðilagt sönnunargögn
í málinu. North hefur lýst því yfir
að hann muni kalla til æðstu emb-
ættismenn til að sanna sakleysi sitt.
Hefur það verið túlkað á þann veg
að hann hyggist kalla Reagan for-
seta til vitnis, en vopnasölumálið
er talið mesta áfall sem hann hefur
orðið fyrir á ferli sínum. Forsetinn
hefur borið að hann hafí vitað af
vopnasölunni til íran en að honum
hafí verið ókunnugt um að hagnað-
urinn hafi rannið til kontra-skæru-
liða.
Að yfírheyrslu lokinni í gær
fengu mennimir fíórir að fara
fijálsir ferða sinna en verða að
hafa símasamband við yfírvöld einu
sinni í viku. Það vakti nokkra at-
hygli að ákærðu vom ekki beðnir
um að afhenda lögreglu vegabréf
sín eins og venja er við afgreiðslu
mála fyrir alríkisdómstólnum.
þar sem þeim verði ftjálst að láta
í Ijós skoðanir sínar án þess að leita
leyfis yfírvalda fyrst. „Saksóknara-
embættið og innanríkisráðuneytið
hafa komið tilmælum í þessa vem
til borgaryfírvalda í Moskvu," hefur
blaðið eftir Baranov.
Samkvæmt núverandi skipulagi
verða allir þeir, sem óska eftir að
fá að bera fram opinber mótmæli
eða fara í mótmælagöngu í Moskvu,
að fá leyfi til þess hjá borgaryfír-
völdum fyrst. Blaðið segir, að „yfír-
gnæfandi meirihluta" umsókna þar
að lútandi hafí verið hafnað. Oft
hafí það svo gerst, að neitunin hafí
verið að engu höfð og komið til
kasta lögreglunnar að kljást við
hina ýmsu andófshópa.
í þessu sambandi nefnir blaðið
nýlegt dæmi, eða frá 5. mars sl.,
þegar hópur manna í Moskvu tók
sig til og mótmælti „andstalínisma"
— á 35. ártíð hins látna Sovétleið-
toga, Jósefe Stalíns. Þá lagði örygg-
islögreglan til atlögu við mótmæla-
fólkið með snjóplóga að vopni.
„Þetta var gert að frumkvæði
borgarstjómar Október-svæðisins í
Moskvu," hefur blaðið eftir Bar-
anov, „og fengu forgöngumennimir
harðar ákúmr fyrir þetta tiltæki
hjá yfírborgarstjóminni. Svona að-
ferðum beitir maður ekki, jafnvel
þótt koma eigi á röð og reglu."
Baranov bætti því við, að lögregl-
an væri óvön að fást við slík mót-
mæli, „og þá getur ýmislegt farið
úr böndum," sagði hann.
París:
Ákveðið að
endumýja
laufskrúða
borgarimiar
París. Reuter.
BORGARYFIRVÖLD í París
hafa áhyggjur af að sitja uppi
með berangurslegar götur og
kaffihús, þar sem engrar forsælu
nýtur. Hafa þau ákveðið að gera
víðtæka áætlun um endurnýjun
tijáa í borginni og verður tölvu-
tæknin notuð til að hafa auga
með öllum þeim 446.000 tijá-
plöntum, sem er að finna á höf-
uðborgarsvæðinu.
Tijágróðurinn í París er sjúkur, og
á það jafnt við um tré í görðum og
meðfram götum. Mengun frá yfír-
þyrmandi bílaumferð ógnar tijám
af öllum tegundum.
Embættismenn, sem greindu Qöl-
miðlum frá vemdarráðstöfunum
borgaiyfírvalda, sögðu, að end-
umýja þyrfti öll tré meðfram götum
á næstu 60 áram og yrði að beita
tölvutækni við tímasetningu og
framkvæmd svo umfangsmikillar
áætlunar.