Morgunblaðið - 07.06.1962, Blaðsíða 16

16
r MORCVNBLAÐIB ,
FimTYitudagur 7. júní 1962,
Séra Pétur Htagnusson:
Dálítiö störoröur bók-
menntafræðingur
ÞBGAR ég hafði lokið lestri
greinarinnar í Morgunblaðinu
eftir Peter Hallberg, undir fyrir
sögninni: Blefken end u rfæddur
á íslandi, flaug mér í hug setn-
ing úr ritdómi þessa sama höf-
undar um „Atomstöðina,“ sem
er að finna í „Verðandi — bók-
inni“ um Halldór Laxness; en
setningin er á þessa leið: „Höf-
undurinn fer þó raunar í þessari
bók eins og yfirleitt í öðrum
sögum sínum nær veruleika
bins íslenzka þjóðfélags en ó-
kunnugir myndu ætla.“ (Letur-
breyting P.M.)
Svo fór ég að hugsa um mann-
lýsingar í „Atomstöðinni", og Ijós
ið, sem þar er varpað yfir fólkið
í Reykjavík, og um leið vökn-
uðu í huga mínum þessar spum-
ingar: í hvaða Ijósi skyldi þessi
sænski bókmenntafræðingur sjá
hið íslenzka þjóðfélag? Hver er
þessi „veruleiki", sem hann tal-
ar um í ritdóminum um Atom-
stöðina — þessi veruleiki í tengsl
um við mannlýsingarnar þar og
ástandið? Er hugmynd þessa
Svía um þennan veruleika í
nokkru sambandi við það, að
hann gerir sig svona heimakom-
inn hér eins og grein hans ber
vitni um? Hvað veldur þvi, að
hann sendir stærsta dagblaði
borgaranna á íslandi svona illa
ritaða og ruddalega grein, með
svona áberandi rökleysum og
rökhnupli? Gerir hann ráð fyrir,
að hún falli vel inn í umgerð
þessa veruleika? Er álit hans
á íslenzkum lesendum þess hátt-
ar, að hann telji þá vel sæmda
af svona lesningu?
Hver er Blefken þessi, sem
Peter Hallberg telur endurfædd-
an í mér? — Maður, sem í byrj-
un 17. aldar gaf út, fyrst á latínu
og siðar á fleiri tungumálum,
svæsið níðrit um íslendinga, sem
Arngrímur lærði og fleiri svör-
uðu á sínum tíma. Af hverju
væntir Hallberg þess, að geta
komið því inn hjá lesendum
Morgunblaðsins, að ég sé í spor
um þessa erlenda níðritara? —
Út af riti mín „Nóbelsskáld í
nýju ljósi,“ riti, þar sem ég er
meðal annars að gagnrýna Hall-
dór Laxness fyrir að hafa skrif-
að sögur og leikrit, sem verki
meðal erlendra lesenda eins og
nið um þjóðina. — Ef einhverj-
um dettur Blefken í hug í þessu
sambandi; virðist þá ekki liggja
nær að tengja nafn hans við
Halldór Laxness, heldur en við
mig?
Og af hverju gerir Peter Hall-
berg sér von um að geta komið
lesendum Morgunblaðsins til
að trúa, að ég haldi því fram í
riti mínu, að Sænska Akademi-
an hafi veitt Halldóri Laxness
bókmenntaverðlaun Nóbels af
löngun til að efla heimskomm-
únismann? Er ekki líklegt að
hugmyndir þessa lærða Svía um
„veruleika hins íslenzka þjóðfé-
lags“ hafi átt einhvern þátt 1
því, að gefa þeirri von undir
fótinn? Virðist þetta ekki benda
til þess, að búist sé bæði við
því, að ekki sé fyrir að fara ýkja
mikilli dómgreind hjá hinum
íslenzku lesendum, og eins við
hinu, að áhuginn fyrir að vita
hið rétta í málum muni ekki
vera þar á svo háu stigi, að
menn fari sannleikans vegna að
gera sér það ómak, að fara nið-
ur í bókabúð og síðan að punga
út 20 krónum, bara til þess að
geta kynnst af eigin raun ritinu,
sem greinarhöfundurinn er að
segja þeim svona sögur af?
Ai hverju skyldi Peter Hall-
berg gefa í einum stað í grein
sinni, fyrst í skyn, að það sé
eitthvað meira en lítið bogið við
ákveðna tilvitnun mína í ritdóm
hans um Gerplu, en snúast rétt
á eftir við tilvitnuninni, eins og
hún sé rétt höfð eftir honum?
— Hverskonar lesendum gerir
maður með þesskonar vinnu-
brögðum ráð fyrir? — Og hvað
veldur, að þessi sænski bók-
menntafræðingur hyggst með
tveim tilvitnunum úr Gerplu,
— sem verka í umhverfi sínu
fremur sem háð en lof — að
geta fengið gamla bókmennta-
þjóð til að trúa þvi, að þessa
sögu Halldórs Laxness beri að
skilja sem lofgerðaróð um íslend
ingasögur og Heimskringlu? —
Heldur Svíinn, að íslendingar
séu nú ekki það hátt uppi í
skilningi á bókmenntum, að vita
hvers eðlis paródía sé?
♦------Fyrirsögn og upphaf um-
ræddrar greinar Peter Hallbergs
ber með sér, að rökfræðin er ekki
hin sterka hlið höfundarins, —
og brátt gefst honum tækifæri til
að sýna lesendunum fleiri hliðar
á sér sem baráttumanni á rit-
velli. — Hann hefir orðið fyrir
því smá-happi, að rekast í riti
mínu 'um Halldór Laxness á
ranga frásögn um þýðingu
Gerplu á sænsku, og notar þegar
í stað tiiefnið til að gerast á-
berandi grófur og orðljótur og
væna mig um vísvitandi ósann-
indi. — Ég skal játa, að mér
þykir leitt, að ég skyldi skýra
þarna rangt frá. Það var óvilj-
andi gert og gaf ekki hið minnsta
tilefni til hinnar grófu aðdrótt-
unar Peter Hallbergs. — Ég leit-
aði upplýsinga um umrætt at-
riði hjá tveim mönnum, sem ég
taldi að myndu vita bezt um
þetta. Og það vildi svo til, að
þá misminnti báða, og sögðu
mér alveg hiklaust, að Gerpla
hafi ekki verið komin út í
sænskri þýðingu, þegar Halldór
Laxness hlaut Nóbelsverðlaunin.
— Um Atomstöðina kváðust þeir
ekki vita fyrir vist — og þar
liggur nú sá „fiskur undir
steini.“ — Ég leitaði ekki til
landsbókasafnsins eftir upplýs-
ingum um þetta vegna þess, að
mér var kunnugt um, að þegar
um er að ræða þýðingar á veg-
um erlendra útgefenda, er ekki
skylt að senda því bækurnar.
Mér dettur ekki einu sinni í
hug að beiðast afsökunar á þessu
mishermi. Það er ekki þess eðlis,
að þess þurfi. — En Feter Hall-
berg ætti að biðja lesendur
Morgunblaðsins fyrirgefningar
á því, að hafa ætlað þeim að
trúa, að ég sé þarna að segja
ósatt vísvitandi. — Hann hetfir
lesið að minnsta kosti eitt rit
eftir mig og veit þvi eins vel og
landsmenn, að ég er enginn skyn
skiftingur. Sú vitneskja hlaut
að nægja til að útiloka það,
að honum kæmi til hugar, að
ég væri þarna að skýra rangt
frá viljandi. — Því að, hvernig
var hugsanlegt, að ég gæti hafa
ætlað mér að vinna málstað
mínum gagn með því, að punda
út lýgí um svona atriði — lýgi,
sem fengi sennilega ékki að tóra
nema í fáeina daga?
— Það er annars eins og Pet-
er Haliberg fari alveg úr jafn-
vægi, þegar hann fer að ræða
um Gerplu. Mig grunar að
þetta kunni að stafa að ein-
hverju leyti af því, að hann
hatfi orðið fyrir einhverjum á-
hrifum frá riti mínu — að
minnsta kosti látið sér skiljast,
að úr því að Sænsku akademí-
unni var mjög í mun að nota
fyrsta tækifæri til að heiðra
fornbókmenntir íslendinga, þá
hafi tekist ansi leiðinlega til, að
verðlaunin skyldu lenda hjá
rithöfundi, sem var svo að
segja nýkominn frá því að
skrifa mjög háðulega paródíu
ytfir þessar bókmenntir — þó
að ekki sé gert ráð fyrir því,
að hann hafi ekki hvað sist
fengið verðlaunin fyrir þessa
skopstælingu sína, sem vel væri
hægt að lesa út úr áistæðum
þeim, sem akademían gaf upp
fyrir veitingu verðlaunanna. —
Peter Hallberg er svo í mun að
fá menn til að trúa, að lof-
ritgerð hans um Gerplu hafi
ekki átt neinn höfuð-þátt í þvi
aa svona fór, að hann gleymir
Séra Pétur Magnússon.
allri varfærni og gloprar út upp
lýsingum, sem draga að vísu eitt-
hvað úr líkunum fyrir því, að
þessi ritgerð hans hatfi veriB
úrslitalóðið í vogarsbál Sænsku
akademíunnar, en gætu í stað-
inn gefið veraldarvönu fólki á-
stæðu til að ætla, að fleira hafi
getað komið þarna við sögu, í
sambandi við aðgerðir sniðugra
áróðursmanna, en menn hatfa áð-
ur gert ráð fyrir. Hann upp-
lýsir, að það hafi verið dóttir
einhvers natfnikunnasta meðlims
Sænsku akademíunnar, sem
þýddi Gerplu á sænsku, og ber
þetta fram til að gera ósenni-
legt,“ að þessi bókmenntaat-
burður hatfi farið með öllu fram
hjá akademíunni.“ — Ég fellst
á þessa röksemd Peter Hallbergs
og tel mjög líklegt að, að minnsta
kosti faðir þýðandans hafi vitað
um þennan atburð. Ég hefi nú líka
fengið að vita, að dóttir þessa
sama mikilhæfa og áhrifaríka
meðlims akademíunnar'hafi þýtt
á sænsku Sölku Völku og líka
smásögurnar Pípuleikarinn,
Tvær Stúlkur og Fyrirburður í
Djúpinu, árin áður en Halldór
Laxness voru veitt Nóbelsverð-
launin. — Verður ekki sagt ann-
að en þýðingar hennar hafi getf-
ið góða raun. — Það var Peter
Hallberg, sem útvegaði hinn
nýja þýðanda.
— í tilefni af þessum upplýs-
ingum vil ég annars taka fram,
að enda þótt ég sé orðinn dá-
lítið veraldarvanur og hafi um
dagana kynnst ýmsum hliðum á
mannlegum veikleika, er ég
ekkert tortrygginn að eðlisfari
Og þessvegna ófús á að ætla að
hinn náni skyldleiki á milli þýð-
anda og dómanda hafi haft þarna
önnur áhritf en *þau, sem Peter
Hallberg gerir ráð fyrir.
—-------Ég lít upp frá skrift-
unum og fer að horfa á mynd-
ina af Peter Hallberg. — Eg
hefi undanfarna daga verið að
afla mér upplýsinga um það,
hvað þessi harðduglegi, þraut-
seigi og úrræðagóði maður er
búinn að leggja á sig vegna
Halldórs Laxness, og ég veit nú
betur «i nokkru sinni fyrr, að
það er fyrst og fremst hans
stárfi að þabka, áð Laxness
reyndist hlutskarpari en hinir
aðrir íslenzku rithöfundar, sem
komu til mála í sambandi
við Nóbelsverðlaunin. Ég
hafði áður lesið bækur hans
tvær um Laxness og ég veit
nú lika um greinar hans í
sænskum blöðum og tímarit-
um. Ég veit um hans
miklu fyrirhöfn í sambandi við
sænska bókaútgefendur, og ég
veit um fleiri hliðar á hinu
mikla startfi hans fyrir Halldór
Laxness. — — Og þessi maður
upplýsir nú, eftir alla sína
miklu vinnu, að hann sé fá-
tækur maður. — — Stundar-
kom hugsa ég ekki um annað
en það, hvað heimurinn geti
verið öéugsnúinn og vanþakk-
látur. — Og þá flýgur mér í
hug, að svo sé ég að bæta á
þetta öfugstreymi og hreita háltf
gerðum ónotum að þessum
manni. — Ég reyni að hrinda
frá mér þessum hugsunum og
huga aftur að blaðgreininni, sem
liggur fyrir framan mig.
— En ég finn allt í einu, að
ég hatfi ekki lengur neinn áhuga
fyrir því, sem þar stendur. Ég
held þó áfram að renna augun-
um yfir greinina. Ég les um vís-
indamann, sem reynir „að dæma
og skrifa um bækur eingöngu
út frá eigin reynslu og dóm-
greind,“ — og ég reyni að láta
mér skiljast þetta, og ég les
um mann, sem reynir að gera
sjálfum sér og öðrum „grein
fyrir höfundunum og viðfangs-
etfnum þeirra, en ekki í þeim
tilgangi að útbreiða kommún-
isma eða íhaldsstefnu eða anda
trú‘„ Og ég reyni líka að trúa
því. Og svo les ég eitthvað um
fólk með frumstæðan bókmennta
skilning, sem séra Pétur virðist
gera ráð fyrir. Og síðan um
hina læsu menn í útlöndum,"
sem lesa ekki skáldsögur fyrst
og fremst sem túristapésa, held
ur sem mynd af mannlegu lífi
alltaf og allsstaðar.“ Og svo les
ég þetta: „Á hverri einustu blað
síðu, í hverri einustu línu eftir
þetta íslenzka skáld (HalMóir
Laxness) hafa þeir fundið meiri
föðurlandsást, meiri sannleiks-
ást, meiri mannúð, meiri samúð
með mönnum — já, langtum
meiri kristindóm en í tonni af
skrifum á borð við pésa séra
Péturs.“
— Svo mörg eru þau orð.
Ég fletti upp í „pésa séra Pét-
urs“, af því að ég hefi ekki
Gerplu við hendina, og gríp nið-
ur á tilvitnun úr bókinni — dá-
litlum bút af ræðu höfuð sögu
hetju Heimskringlu, Ólafs kon-
ungs helga, rétt á undan Stiklar
staðarorustu. Höfundur Gerplu
leggur honum þar þessi orð í
munn; — — — „Er það mín
skipan að þér þyrmið aungu
kykvendi er lífsanda dregur í
Noregi, og gefið eigi skepnu-
barni grið þar til er ég hefi
fengið alt vald yfir landinu. Og
hvar sem þér sjáið búandmann
við hyski sínu á akri eða engi
á þjóðgötu eða eikjukarfa þá
gangið þar milli bols og höfuðs
á, Og ef þér sjáið kú, þá leggið
hana, og sérhvert hús, berið eld
að, og hlöðu, látið upp ganga,
og kvernhús, veltið því um koll,
brú, brjótið hana, brunn, mígið
í hann, því að þér eruð frjáls-
unarmenn Noregs og landvarn-
arlið.“
-------Ég sé að „Atomstöðin**
liggur á skrifborðinu, næ í hana,
fletti upp og hitti á ljóð:
„Fallinn er Óli figúra
formyrkvun landsins barna,
fjandinn só arna í Keflavík,
land vildi hann selja
bein vildi hann gratfa
blautur sem hvelja
atomstríð vildi hann hatfa í
Keflavík.
Fallinn er Óli fígúra
formyrkvun landsins barna
fjandinn sá arna í Keflavík.**
— Hinumegin á sömu opnu
nem ég aftur staðar og les. Það
er skáldskapur í óbundnu máli:
--------„í kaffinu fóru guð-
irnir að þræta um guðdóminn
við sveitaprestinn; þeir kröfð-
ust þess að hann kveikti í sigar-
ettunni hjá þeim og tilbæði þá
og prédikaði um þá í kirkjunni
á sunnudögum; guðinn briljant-
ín sagðist vera madonna í kall-
mannslíki, maría mey með peni9
og tvíbura" o. s. frv.
— Hversu sönn „mynd af
mannlegu lítfi! — veruleika liina
íslenzka >jóðfélags.“ Hvílík föð.
urlandsást! — og kristindómur!
--------Engin furða þó að Peter
Hallberg léti skína í það, að
ég væri að halla á Sænsku
Akademíuna með því að þegja
yfir því, að hún hafi líika séð
og metið perlurnar í „Atomistöð-
inni.“
Mér vérður hugsað tl! tfjöl-
margra staða í öðrum bókum
Halldórs Laxness, sem Peter Hall
berg og fleiri bókmenntatfræðing-
ar hafa prísað hástöfum, —
staða, sem hafa að geyma sviþ-
aðan skáldskap, andagift og
kristindóm og þeir, er ég sýni
hér — staða, sem eru álíka sönn
„mynd af mannlegu lífí“, ög ég
tek að velta fyrir mér, hvers-
konar svartagaldur muni valda
því, að menn, sem eru annars
rétt sæmilega gefnir — og hafa
stundað margra ára nám í þeirri
lærdómsgrein, sem hefir löng-
um gengið undir nafninu fagur-
fræði, skuli iðulega vera þá fyrst
í essinu sínu, er þeir hafa kom-
ist yfir einhvern skáldskap á
vegum ljótleika og afskræming-
ar. — Mér dettur í hug hug-
mynd Ibsens um aðgerðina, er
hann lætur Dofrann freista að
gera á Pétri Gaut. — Hefir sú
aðgerð verið framkvæmd á þess
um mönnum, er virðast sjá
mesta fegurð þar, sem fyrir er
einhver „andstyggð og djöfla-
leikir“ ? Skyldi Peter Hallberg
hafa komist á fund Dofrans, sem
kvað vera fluttur austur í
Kreml, og fengið þar dálitla
rispu á vinstra augað? Skyldu
allar þessar missýningar um
myndirnar af lífinu stafa frá
því?
— — — Ég byrja aftur að
horfa á myndina í Morgunblað-
inu af Peter Hallberg, — og
fer svo að óska, að ég ætti góð,
græðandi smyrsl til að bera í
vinstra augað á honum, sem
myndin er af — ef þar skyldi
vera einhver rispa.
Reykjavík 26. maí.
LÖGTAK
Eftir kröfu tollstjórans í Reykjavík og að undan-
gengnum úrskurði verða lögtök látin fram fara án
frekari fyrirvara, á kostnað gjaldenda en ábyrgð ríkis-
sjóðs, að átta dögum liðnum frá birtingu þessarar
auglýsingar, fyrir ógreiddum fyrirframgreiðslum upp
í þinggjöld ársins 1962, sem féllu í gjalddaga 1. apríl,
1. maí og 1. júní s.l.
Borgarfógetinn í Reykjavík, 5. júní 1962.
Kr. Kristjánsson.