Morgunblaðið - 07.06.1962, Blaðsíða 6

6
MORCVNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 7. júní 1962
Þrdun og hlutverk S.H.
í GÆR birti blaðið kafla úr
ræðu Elísar Þorsteinssonar,
form. Sölumiðstöðvar hrað-
frystihúsanna, þar sem hann
ræddi framleiðslu og sölu
samtakanna. í þeim hluta
ræðu Elíasar, sem hér birtist,
fjallar hann um þróun og
hlutverk samtakanna í fram-
tíðinni.
„25. febrúar s.l. voru 20 ár liðin
frá stofnun Sölumiðstöðvar hrað
frystihúsanna. í tilefni þess finnst
mér tilhlýða að minnast nokkuð
þessara tímamóta í sögu samtak-
anna, og ræða um hlutverk
þeirra óg þýðingu fyrir íslenzkan
hraðfrystiiðnað með annars veg-
ar tilliti til hins liðna og hins
vegar til framtíðarinnar.
Er hollt fyrir alla aðila að
nokkuð sé rifjað upp hvað áunn-
izt hefur þjóð vorri og frystihúsa
mönnum til góðs í skjóli og undir
forustu S H
Árið 1942, stofnár S.H., voru
það einkum viðhorfin til sölumál
anna, sem knúðu á um það, að
hraðfrystihúsaeigendur tækju
höndum saman um stofnun félags
skapar, sem tryggði hagsmuni
þeirra og framgang í framleiðslu-
og sölumálum. Stofnfundaraðilar
S.H. voru fulltrúar 15 hraðfrysti-
húsa úr öllum landsfjórðungum.
Voru hús þessara manna lítil og
ófullkomin á nútíma mæli-
kvarða.
Fyrsta heila starfsár S.H., árið
1943, voru flutt út á þess vegum
13.600 tonn af frosnum fiskflök-
um að vexðmæti um 30 milljónir
króna.
Mikill vöxtur
Á síðasta ári voru 58 hraðfrysti
hús innan S.H. Útflutningsmagn
þeirra var 61.969 tonn að verð-
mæti 633 milljónir króna. Sýna
þessar tölur mikinn vöxt, en þó
var árið 1961 ekki hagstætt ár
m. a. vegna framleiðslusamdrátt-
ar, sem stafaði af verkföllum í
Vestmannaeyjum yfir hávertíð-
ina og við SV-land. Toppár S.H.
til þessa var árið 1958, en á því
ári voru framleidd 71.523 tonn.
Um afkomu húsanna og grózku
hraðfrystiiðnaðarins í skjóli sam
takanna vítna bezt glæsileg og
vel útbúin hraðfrystihús félags-
manna um land allt, sem þúsund-
ir landsmanna byggja afkomu
sína á. Fyrir 1940 höfðu aðeins
verið reist 12 hraðfrystihús. Á
milli 1940 og 1950 voru reist 53
hraðfrystihús, 22 milli 1950 og
1960, eitt árið 1960 og eitt árið
1961. Af þessum 89 húsum voru
árið 1961 58 innan S.H.
í sameiginlegu átaki hafa
frystihúsamenn innan S.H. gert
meira en byggja upp eigin hrað-
frystihús og samtök sín. f>eir hafa
staðið saman um stofnun skipa-
félags, sem hefur nú yfir að ráða
þrem glæsilegum frystiskipum.
Félag þetta tryggir þeim örugga
þjónustu og skapar æskilega sam
keppni við önnur innlend skipa-
félög um flutning á hraðfrystum
sjávarafurðum. f*á hafa frysti-
húsamenn stofnað tryggingarfé-
lag, reist vöruskemmu í Reykja-
vík, komið á tækniþjónustu o. fl.
öllum aðilum til hagsbóta.
Stórfyrirtæki erlendis
Þá er ónefnt hið merka og
mikla átak, sem félagsmenn S.H.
hafa látið ráðast í til að tryggja
sér góðan og öruggan markað,
sem er stofnun og uppbygging
fiskstangaverksmiðjunnar í Nan-
ticoke í Maryland í Bandaríkjun-
um. Er hún sérstæður þáttur í
atvinnusögu þjóðarinnar, sem
mun halda á lofti heiðri þeirra
manna innan S.H. sem tóku á sig
byrðar og erfiðleika þessa upp-
byggingastarfs. Verksmiðjan er
með hinum stærstu í Bandaríkj-
unum og starfa við framkvæmdir
okkar þar um 400 manns.
í Englandi hafa félagsmenn
S.H. einnig hafið á síðustu árum
uppbyggingastarf og stofnað
eigin verksmiðju.
20 ár er ekki langur tími í sögu
samtaka, svo ekki sé nefnt at-
vinnusögu þjóðarinnar. Önnur
innlend fyrirtæki sambærilegrar
stærðar við S.H. eiga sér mun
lengri sögu og hafa þar af leið-
andi haft lengri tíma til upp-
byggingar, en þrátt fyrir það
hefur S.H. í því skipulagi, sem
ákveðið var í stofnsamningi sam-
takanna, tekist að lyfta Grettis-
tökum á sínu sviði og hefur sam-
tökunum til þessa tekist að mæta
þeim kröfum, sem gerðar hafa
verið.
En nú má segja að samtökin
og hraðfrystiiðnaður íslendinga
standi á miklum tímamótum, sem
krefjast þess ekki síður en árið
1942, að allir hraðfrystihúsamenn
sérstaklega einkarekstursmenn,
standi saman sem órofa heild, ef
þeir og íslendingar vilja vernda
eignaraðild sína yfir framleiðslu-
tækjunum um ókomna framtíð.
Ný þróun
Ný þróun er að eiga sér stað
í framleiðslu- og sölumálum hrað
frystra afurða, þar sem fjármagn
ið í heildarframkvæmdinni, en
ekki í einstökum þáttum hennar,
skiptir höfuðmáli. Fyrir hvern
einstakan okkar hefur fjármagn-
ið að sjálfsögðu ætíð haft mikla
þýðingu og við, sem samtakaaðil-
ar höfum leitast- við að full-
nægja sameiginlegri fjármagns-
þörf vegna nauðsynlegs sölu-
starfs og lágmarksfjárfestingar,
en vegna ytri þróunar stöndum
við á þrepskiídi nýs tíma, sem
kallar á samtakamátt til útveg-
Elías Þorstcinsson
unar og tryggingar á sameigin-
legri fjármagnsþörf vegna mark-
aðsframkvæmdar og enn frekari
uppbyggingar iðnaðarins, ef við
eigum að geta fylgst með þróun
og kröfum tímans.
í skjóli samtaka stöndum við
sterkar gagnvart utanaðkomandi
aðilum, ekki hvað sízt fjármagns-
sterkum erlendum aðilum, sem
hafa á undanförnum mánuðum
verið að teygja sig inn í hrað-
frystiiðnað nágrannalandanna.
Vil ég í þessu sambandi geta
tveggja atriða í þessari þróun,
sem gott er fyrir frystihúsamenn
að hafa vel í huga.
í byrjun maí þ. á. átti sér stað
atburður, sem vakti mikinn óróa
meðal þeirra. sem stunda fram-
leiðslu- og sölu frystra afurða í
Evrópu. Hið stóra og heims-
kunna súkkulaðiframleiðslufyrir
tæki „Nestle“ stóð að stofnun
nýs fjármagnssterks fyrirtækis
„Findus International" A/S, sem
yfirtekur allar eignir gömlu
Findussamsteypunnar í Svíþjóð,
Noregi, Danmörku, Englandi og
öðrum löndum. Hlutafé hins nýja
fyrirtækis er um 1.750 milljónir
króna, þar af ',,Nestle“ 80%, en
hinir gömlu eigendur Findus að-
eins 20%. Yfirtaka þessa alþjóða-
fyrirtækis á eignum gömlu Find-
ussamsteypunnar þ. á. m. í
Noregi á „Freia“, sem á stórt
hraðfrystihús í Hammerfest, og
hraðfrystifyrirtækinu „Jalco“ í
Danmörku, er að vísu háð sam-
þykki stjórnarvalda viðkomandi
landa, en horfur virðast vera á
að það verði veitt.
Hvaða þýðingu hefur þetta
fyrir okkur, kann einhver að
spyrja?
Hundruð milljóna fjárfesting
Þessari spurningu er hægt að
svara í ljósi þeirra forsenda, sem
forráðamenn norska fyrirtækis-
ins „Freia“ gefa um gjörðir sínar
í þessum efnum, en þeir segja,
að hin mikla útþennsla, sem bú-
ist er við að verði í framleiðslu-
og sölu hraðfrystra afurða á
næstu tíu árum krefjist fjárfest-
ingar sem nemur fleiri hundruð-
um milljóna króna. Treysta þeir
sér ekki til að fylgja þróuninni
á annan hátt, en að ganga inn
í stóra alþjóðlega samsteypu,
sem hefur yfir að ráða miklu
fjármagni og sterku dreifingar-
kerfi. Með Findus International
A/S fyrirkomulaginu afsala
norskir, sænskir og danskir fram
leiðendur sér meirihlutavaldinu
í fyrirtækjum sínum og samtök-
um fyrir dreifingaraðstöðu.
Norskir útvegsmenn eru mjög
uggandi yfir þessari þróun, enda
hefur hún sett önnur öfl í fisk-
iðnaði og sjávarútvegi Norður-
og Vestur-Evrópu í gang, sem
vilja tryggja hagsmuni sína í
væntanlega harðnandi sam-
keppni uin Vestur-Evrópumark-
aðinn. Meðal þessara aðila er
dótturfyrirtæki Unilever, fyrir-
tækið „Birds-Eye“. En norskar
fregnir herma, að sendimenn
þessa fyrirtækis hafi fyrir
skömmu verið í Noregi til að
kanna möguleika hjá viðkomandi
aðilum, þar um að Birds-Eye
kæmi sér upp hraðfrysti- og
• Þerriblaðsvísur II
Fyrir nokkru birtum við
hér í dálkunum nokkurs kon-
ar „framhald" af þerriblaðs-
vísum Hannesar. Ungur mað-
ur, vinur Jóns Eyþórssonar,
stældi einu sinni endur fyrir
löngu að gamni sínu ýmis
skáld, og birtum við vísurnar
svo að menn geti spreytt sig
á að geta upp á eftir hvern
þær væru. Við höfum þvx
miður ekki getað fengið neinn
til að kveða úrskurð umhvaða
skáld sé stælt hverju sinni, en
nokkrar uppástungur höfum
við fengið. Hér virtum við t.d.
ágizkun Guðjóns E. Jónssonar,
sem líka sendi okkur lausn á
getrauninni um vísur Hannes-
ar og hafði þá allar vísur rétt-
ar. — Lesendur verða svo
sjálfir að skera úr hver fyrir
sig eða senda okkur bréf og
ræða málið.
1. vísa Eggert ólafsson
2. — Páll Ólafsson
3. — Sveinbjörn Egilsson
4. __ Björn Gunnlaugsson
5. __ Jón Thoroddsen
6. — Kristján Jónsson,
Fjallaskáld
7. — Steph. G. Stephansson
8. — Hannes Blöndal
9. — Páll Jónsson Árdal
10. — Guðm. G ndsson,
skólaskáld
11. — Guðm. Magnússon —
Jón Trausti
12. — Guðmundur Friðjóns-
son
vinnsluaðstöðu á Vardö-svæðinu
og yrði væntanlegt frystihús svip
aðrar stærðar og Findus-húsið í
Hammerfest. Lauslega er áætlað
að framkvæmdin muni kosta 240
—300 milljónir kr„ og að vinnslu
stöðin muni þarfnast milli 260—
300.000 tonna af hráefni á ári.
Hér heima deilum við um smá
atriði í framkvæmd mála, sem
auðveldlega er unnt að kippa í
lag með samtaka átaki og góð-
vild, ef vilji er fyrir hendi, á
sama tíma, sem keppinautar
okkar eru að undirbúa sig undir
framtíðina og harða samkeppni.
Þjóðirnar eru að renna saman í
stórar markaðsheildir. Ný við-
horf og nýr tími blasir við.
Framleiðsluþátturinn
í mestri hættu
Við verðum að vera r^iðubúnir
að mæta nýjum aðstæðum og
gera okkur grein fyrir möguleik-
um okkar og takmörkunum.
Okkur stafar öllum mikil hætta
af þessari þróun, ef við höfum
ekki þroska og skilning til að
standa saman í endurskipulögð-
um samtökum, sem gerir okkur
enn hæfari til stórra átaka fyrir
hvern einstakan og heildina.
1 dag er enn meiri nauðsyn
fyrir samheldni og samstöðu
þeirra aðila, sem standa að S.H,
Formaður stjórnar norsku sam
takanna „Norsk Frossenfisk A/L
(Frionor) Anders Frihagen, for-
stjóri, var fyrir skömmu spurður
að því í blaðaviðtali, hvaða þátt-
ur sjávarútvegsins gæti lent I
mestri hættu, ef Noregur gerðist
aðili að Efnahagsbandalagi Ev-
rópu. Svar hans var svohljóð-
andi.
„Mín skoðun er sú, að fram-
leiðsluþátturinn verði í mestri
hættu. Ef rétturinn til að stofna
fyrirtæki í Noregi verður gefinn
frjáls geta fiskframleiðslufyrir-
tækin norsku orðið stóru erlendu
matvælahringunum að bráð, ef
þeir steypa sér út í samkeppnina.
En norskii hraðfrystihúsamenn
munu vonandi gæta þess að
vemda sína hagsmuni með betra
samstarfi'*.
Þetta voru ummæli stjórnar-
formanns Fi'ionor þann 5. apríl
s.l. Mánuði síðar gerði Nestle
tilraun til að taka yfir stærsta
hraðfrystihús Norðmanna í krafti
fjármagns og markaðsaðstöðu,
svo sem fyrr er frá skýrt.
Framh. á bls. 21.
13. — Jónas Guðlaugsson
(fleiri tillögur hafa
komið um Jóhann
Gunnar, og bréfritari
er ekki viss um sína
tilgátu)
14. — Sigurður Júl. Jóhann-
esson
15. — Þorsteinn Gíslason
16. — Bjarni Jónsson frá
Vogi
17. — (Bréfritari hefur eng-
ar tillögur, en aðrir
hafa látið sér detta í
hug Fál Ólafsson)
18. ___ Sigurður Sigurðsson
frá ArnarhoU'
Vonum við svo að ljóðafólk
hafi haft gaman af að spreyta
sig á að finna höfundinn, þó
ekki sé stælingin e. t. v. önn-
ur eins snilld og vísur Hann-
esar.
• Vegaskiltin skemmd
Vegfarandi einn kom að
máli við Velvakanda og lét I
ljós undrun sína yfir því að
ennþá skuli það sjást að vega-
skilti séu skemmd eða skotið
í þau. Vegaskilti þau, sem
komið hefur verið upp með-
fram vegum eru mjög dýr, en
talið að þau forði slysum á
vegunum. Þessvegna er furðu-
legt að enn skuli vera til fólk;
sem beinlínis reynir að stuðla
að slysi með því að skemma
þau, og ætti að vera tekið
hart á ef til slíkra óþokka
sést.