Lesbók Morgunblaðsins - 12.03.1985, Blaðsíða 13

N
MENNHL
MARZ
Á ráðstefnu geimvísindamanna og verkfræðinga í Bandaríkjunum,
hefur verið lagt á ráðin um mannaðar geimferðir til Marz. Senn
verður kleift tæknilega að senda menn þangað, en leiðin er 300
milljón km, ferðin aðra leiðina tæki 6 mánuði og menn yrðu að
bíða á annað ár eftir hagstæðri afstöðu Marz og Jarðar til að
komast heim.
Eftir ANDREW CHAIKIN.
nnrásin gæti átt sér stað þegar árið 2010. Eftir
sex mánaða siglingu um geiminn myndi farkost-
urinn, samsafn af sívölum einingum, eldsneyt-
isgeymum og eldflaugahreyflum, nálgast
áfangastaðinn. Framundan koma í ljós hin
miklu gljúfur, fjöll og rauðu eyðimerkur á
Mars. Þrjú lítil för skiljast við móðurskip-
ið, og undir fjölda fallhlífa og við dyn
hemlaflauga lenda þau í rauðu ryki.
Fimmtán menn og konur rétta úr sér,
stíga út úr lendingarförunum og koma
fyrir flaggi úr málmi í jarðveginum. Er-
indi þeirra er að stofna fyrstu varanlegu
stöðina á annarri reikistjörnu.
Þessi atburðarás, sem eitt sinn heyrði til
heimi vísindaskáldsagna, gæti orðið að
veruleika. Áhugi manna á því að senda
menn í leiðangur til Mars fer vaxandi
meðal ábyrgra manna. Hans hefur meira
að segja orðið vart meðal opinberra aðila í
Washington, sem fjalla um fjárveitingar í
þágu tækni og vísinda. Þannig hefur þing-
nefnd nýlega mælt með könnun á Mars
með það langtímamarkmið fyrir augum að
nema þar land.
KOSTAR UM 40
MILUARÐA DOLLARA
Þennan áhuga og stuðning við leiðangur
manna til rauðu reikistjörnunnar má að
miklu leyti rekja til hóps jarðbundinna
„draumóramanna", sem kalla sig „Mars
Underground" (Neðanjarðar-) „Lestin til
Mars“. Þeir halda því fram, að á tímum
geimferja og geimstöðva ætti leiðangur til
Mars ekki að vera eins erfiður og dýr og
áður var talið og sérstaklega, ef önnur
lönd myndu taka þátt í fyrirtækinu. Það
kemur til dæmis fram í nýlegri skýrslu frá
Reikistjörnufélaginu (Planetary Society),
að minni háttar leiðangur, sem byggðist að
miklu leyti á þeirri tækni, sem þegar er
fyrir hendi, myndi kosta innan við 40
milljarða dollara, sem er helmingur þess,
sem Appollo-áætlunin kostaði, er farið var
til tunglsins.
í júlí sl. komu yfir 100 vísindamenn,
verkfræðingar og aðrir áhugamenn saman
í Colorado-háskóla í Boulder til að ræða og
leggja á ráðin um, hvernig, hvenær og til
hvers menn myndu fara til Mars — ekki til
stuttrar heimsóknar, heldur til dvalar þar.
Þessi 5 daga ráðstefna á vegum Reiki-
stjörnufélagsins var önnur í röðinni undir
heitinu „The Case for Mars“ (Marsmálið).
Eftir að einstök atriði málsins höfðu verið
reifuð af hverjum sérfræðingnum á fætur
öðrum, virtist Mars ekki lengur vera kald-
ur, þurr og hrjóstrugur hnöttur.
Þátttakendur höfðu ástæðu til að ætla,
að umræður þeirra yrðu teknar alvarlega.
í ljósi þess, að Hvíta húsið hefur léð sam-
þykki sitt fyrir því, að mannaðri geimstöð
verði komið upp á 10. áratugnum, kynni
Bandaríska geimferðastofnunin (NASA)
að vera reiðubúin að gera frekari áætlanir.
Og vísindamenn og talsmenn geimrann-
Mnoig hugsa
erðimörk.
menn sér ferju, sem send nefur verið frá geimskipi á nraut umhverfis Marz — og hefur íent heilu og höldnu með menn mnanborðs í hina' rauðleitu
sókna eru að vinna að því, að aftur verði
farið til tunglsins, þar sem geimfarar
myndu setja á fót fasta stöð ef til vill í því
skyni að vinna úr yfirborði tunglsins súr-
efni og önnur efni til notkunar bæði á
tunglinu og stöðvun á braut umhverfis
jörðu. (Það þarf minni orku til að flytja
birgðir frá tunglinu vegna hins litla
þyngdarafls þess, heldur en til að koma
þeim frá jörðu.)
300 MlLLJÓN KM LÖNG FERÐ
Fyrsta ráðstefnan um leiðangur til Mars
var haldin í apríl 1981 í Boulder, og þá
komust menn að þeirri niðurstöðu, að það
væri framkvæmanlegt að koma upp stöð á
Mars. Tilgangur ráðstefnunnar í júlí sl.
var að útfæra hina upprunalegu hugmynd
og sýna fram á, hvernig landnemar gætu í
raun og veru lifað á Mars.
Ævintýrið myndi hefjast, þegar eldflaug
flytti einingar í Marsfarið á braut um-
hverfis jörðu. Eftir að farið hefur verið
sett saman í geimnum, verður það sent út
af brautum jörðu og hefur þá hina 300
millj. km löngu leið sína til Mars.
Þremur dögum fyrir komuna til áfanga-
staðarins myndi áhöfnin fara úr móður-
skipinu í lendingarför, sem hvert væri um
helmingi minna en geimferja. Hinn þunni
lofthjúpur á Mars myndi vera notaður til
að hægja á förunum, sem héngju þess
vegna í fallhlífum, en hemlunarflaugarnar
væru geymdar fyrir síðasta hluta ferðar-
innr niður á yfirborð Mars. Þeim, sem
væru við sjónvarpsskermana á jörðu og
myndu eftir lendingu Apollós, myndi finn-
ast, eins og þeir hefðu séð þetta áður. En
þar með er einnig lokið þvi, sem líkt er
með þessum tveimur ferðum til annarra
hnatta.
Þeir könnuðir, sem þarna hefðu lent,
kynnu ekki að eiga á mörgu völ. Eftir hina
sex mánaða ferð myndi afstaða jarðar og
Mars ekki lengur vera hagstæð, og ferð til
baka þegar í stað myndi krefjast of mikils
eldsneytis og taka of langan tíma (tvö ár).
Næsta hagstæða staða hinna tveggja
reikistjarna yrði ekki fyrr en 16 mánuðum
síðar. svo að í stað þess að fara stutta ferð
eins og farin var með Appolló til tunglsins
nokkrum sinnum munu fyrstu Marsfar-
arnir ienda bess albúnir að reisa bar var-
aniega stöð. Geimskipið þeirra myndi sigla
Landanám
á Marz
Skýringar við myndina
Marzfarar hafa komið sér fyrir i sléttum
gígbotni á Marz. Landið er rauðleitt og
himíninn einnig. Tveir geimfarar í sér-
stökum búningum, sem falla tiltölulega
þétt að líkamanum, vinna rið að taka
jarðvegssýni.
2.
Geimfarinn lengst til hægri hefur brugðið
sér á loft og til þess hefur hann fyrirferð-
arlítið þrýstiloftstæki á bakinu, en tiltölu-
lega lítill þyngdarkraftur á Marz, gerir
það mögulegt.
3.
Vistarverur geimfaranna og rannsókn-
arstofur eru grafnar niður til að verjast
geislun. Þær eru úr einingum, sem likjast
geysistórum rörum.
4.
Röð gróðurhúsa, þar sem ræktað er
grænmeti og ávextir.
5.
Trektlaga kæliturnar standa uppúr yfir-
borðinu, en undir eru kjarnorkuknúnar
aflstöðvar.
6.
Sérstök belglaga farartæki á lofti, sem
notuð verða til könnunar. Þau eru knúin
með sólarorku.
7.
Á „flugvellinum“ standa tilbúnar þrjár
skutlur, sem notaðar verða til að ferja
Marzfara og farangur milli geimfarsins
ogyfírborðs plánetunnar.
8.
Ferjuskutlan kemur til lendingar, setur út
fallblífar og hemlar með þrýstilofti áður
en hún lendir með tæki og geimfara, sem
leysa aðra af.
um kolvetnum, en hins vegar myndu þeir
þarfnast ætijurta af sálfræðilegum ástæð-
um. Það gæti orðið jafn einfalt mál að
koma upp gróðurhúsum á Mars og það að
blása upp nokkur skýli úr plasti við lágan
loftþrýsting. Síðar myndu varanlegar
byggingar með glerþökum, sem vernduðu
gróðurinn gegn hinum sterku útfjólubláu
sóiargeislum, er ná gegnum lofthjúpinn á
Mars, taka við af þeim.
Stöðin á Mars myndi líkjast mjög hlið-
stæðri stöð á tunglinu. Geimstöðvar-ein-
ingar, sem sendar yrðu með ómönnuðum
flutningaförum, gætu myndað húsasam-
stæður. Áhöfnin þyrfti aðeins að hylja ein-
ingarnar með jarðvegslagi til verndar
gegn sólar- og geimgeislum.
Farartæki á landi knúin rafhlöðum eða
sólarorku myndu vera landnemunum til
ráðstöfunar til ferðalaga um hinn nýja
hnött þeirra, flutt þangað með sérstökum
geimförum, en þeir myndu ef til vill fyrst
vilja kanna landslagið úr lofti. í þvi skyni
kom fram tillaga um stýranleg loftför. Til
öryggis yrðu þau þannig úr garði gerð, að
þau væru ekki það létt, að þau gætu svifið
í hinu þunna lofti á Mars, en hægt yrði að
koma þeim á loft með skrúfubúnaði knúð-
um sólarorku. Könnuðirnir gætu síðan
kannað athyglisverð svæði úr þeirri hæð,
sem þeir kjósa, áður en þeir færu þar um á
landi.
Þær könnunarferðir munu væntanlega
skila þeim árangri frá vísindalegu sjón-
armiði, að stöðin á Mars þyki hafa borgað
sig. Um fleiri hliðar á þessu fyrirtæki vís-
ast til orða Carl Sagans síðar í þessari
umfjöllun. í gljúfrum rauðu reikistjörn-
unnar, dölum, eldfjöllum og pólhettum eru
ekki aðeins fólgnir lyklar að leyndardóm-
um Mars, heldur einnig annarra pláneta
og reyndar sólkerfisins alls. Þegar jarð-
fræðingar eru farnir að kynnast annarri
veröld eins og þeirra eigin, er óhætt að
segja, að jarðfræði og geimvísindi verði
aldrei hin sömu aftur. I könnunarleiðöngr-
um sínum um Mars munu geimfararnir
kynnast furðulegu landslagi. Þar eru gljúf-
ur, sem eru þúsundir kílómetra löng, og
eldfjöll, sem gnæfa út í geiminn.
SVQR VlÐ MÖRGUM
SPURNINGUM
Ein mikilvægasta rannsóknarferðin
verður til norðurpólsins á Mars, þar sem
skiptast á lög af ísi og salla, sem gætu sagt
til baka tíl nliðar 18 mánaða leið, þar sem
ný áhöfn í'æri um borð til að leysa hina
fyrri ;tf ú Mars.
Marzfarar verða Að
lifa a landinu
Marsfararnir myndu ekki að öllu leyti
brjóta nýtt land. Mikið af þeirri reynslu,
sem fengizt hefði við byggingu tunglstöðv-
ar, myndi beinlínis koma að haldi þar.
Michael Duke, jarðfræðingur hjá NASA,
segir: — Aðalmunurinn verður birgðaöfl-
unin. Landnemarnir á tunglinu gætu feng-
ið allt, em þeir þörfnuðust, frá jörðu. En
Marsfararnir yrðu að lifa á landinu. I því
tilliti hefur Mars þann mikla kost fram
yfir tunglið, að hann hefur vatn. Myndir,
sem Mariner- og Víkingageimförin sendu
til jarðar, sýndu, að mikið vatnsmagn
hafði einhvern tíma runnið um yfirborð
Mars.
Á ráðstefnunni í Boulder var það mikið
rætt, hvar það vatn væri nú niður komið
og hvort landnemar á Mars myndu geta
nýtt sér það. Nokkuð af vatni er bundið í ís
á pólhettunum, en lágt hitastig og miklir
stormar myndu gera lífið erfitt þarna.
Sennilega er meira vatn bundið í jarð-
skorpu Mars. En jafnvel þótt hægt væri að
ná í vatn úr yfirborðinu, myndi það ekki
vera í nothæfu formi. Víkinga-lendinga-
förin fundu margs konar sölt í jarðvegin-
um, svo að vatn úr frostinu á Mars myndi
líklega vera brimsalt. „Það kynni að vera
eins þykkt og sjórinn í Dauðahafinu, og við
hitastigið á Mars myndi það vera eins og
gler,“ sagði Benton Clark, jarðfræðingur
hjá NASA, sem vann að greiningu upplýs-
inga frá Víkingaförunum.
Það kom fram á ráðstefnunni, að öllu
vænlegri vatnslind væri fólgin í lofthjúpi
Mars. Um þúsundir milljarða lítra af vatni
er að finna í andrúmsloftinu í mynd gufu.
Með því að þjappa saman „loftinu" á Mars,
en það er að miklum hluta koldíoxíð, gætu
geimfararnir náð úr því nægilegu fljótandi
vatni til sinna þarfa.
Loftþjappan og önnur hjálpartæki yrðu
send með sérstöku geimfari á undan
Marsförunum til að treysta stöðu þeirra í
lífsbaráttunni eftir lendingu. Eftir að
áhöfnin hefur lent, munu aðrar birgðir
berast stöðuft frá jörðu í flutningaförum.
Auk þess að drekka vatnið gætu land-
nemarnir á Mars klofið það efnafræðilega,
fengið úr því súrefni til öndunar og vetni,
sem oota mætti til að framleiða fæðu,
piast, og önnur efni. .Frumeindir vetnis
t eru gull á Mars,'1 segir Clark. Hafa má
Tilsýndar er Marz rauð á litinn. Þar er mikið um risastóra gíga og þar eru farvegir, sem bera
vitni um rennandi vatn. Á heimskautunum er ís.
fleiri not af lofthjúpnum á Mars. Koldíox-
íði er hægt að breyta í kolmónoxíð, sem má
nota sem eldsneyti fyrir eldflaugar. „Það
er ekki ýkja gott eldsneyti, en það má nota
það,“ sagði J. French, sérfræðingur við
þotueldsneytistilraunastofu í Kaliforníu.
Garðyrkja á Mars
Koldíoxíð mun einnig koma sér vel fyrir
garðyrkju á Mars. Eins og G. Soffen, líf-
fræðingur hjá NASA. benti á, þá gætu
tandnemarnir á Mars komizt af með mat-
1 væii, sem byggöist á efnafræðilega tilbún-
sögu hundraða milljóna ára. Með því að
mæla hlutfallslegt magn íss og salla í lög-
unum gæti verið hægt að fá yfirlit yfir
breytingarnar á loftslagi Mars í tímans
rás. Meiri salli hefði safnazt saman á hlýj-
um tímabilum, þegar lofthjúpurinn var
þykkari. Vísindamenn telja, að ísaldir eins
og þær, sem hrjáð hafa jörðina, séu til
komnar vegna lítillegra, tímabundinna
breytinga á brautum reikistjarna. Vitn-
eskja um það, hvernig Mars hefði brugðizt
við þessum áhrifum, myndi auðvelda vis-
ndamönnum að gera sér grein fyrir,
hvernig isaldir eigi sér stað á jörðu.
b'SBÓK MORGUNBLAÐSINS 30. MARZ 198S