Lesbók Morgunblaðsins - 12.03.1985, Blaðsíða 7

Teikning/Flóki.
kona nokkur. Hún var með hrafnsvartar fléttur sem
tóku henni um hné og var bæði hávaxin og tíguleg, en
eilítið harðleit. Kliður fór um söfnuðinn, þareð enginn
kannaðist við yfirbragð hennar úr neinni ætt á Suður-
nesjum né jafnvel af Suðurlandi.
Konan benti á Þorgeir og sagði: „Þetta er þitt barn,
Rauðkollur, og þú hést að láta skíra það ef ég kæmi með
það til kirkju."
„Slíkt heit hef ég aldrei gefið,“ sagði Þorgeir.
„Kannastu ekki við að þetta sé þitt eigið afkvæmi?"
Þorgeir hafði hörfað til baka og fór skjálfti um hann.
Hann hélt höndum á loft einsog til að verjast einhverri
aðsókn. Hann mælti: „Ég kannast ekki við neitt í þinni
návist, auma norn!“
„Og þetta segirðu eftir að ég hef bjargað þér frá
bráðum bana, hjúkrað þér og annast þig á allan hátt?“
„Ég segi þetta og meira til. Hafðu þig á burt héðan og
taktu með þér þennan arga álfagrisling þinn!“
Konan horfði á hann augum sem virtust gúlpa æ meir
út. Hún mælti: „Ég sagði þér að það yrði dýru verði
keypt ef þú létir ekki skíra barnið. Og nú er komið að
skuldadögum. Því héðan í frá, feita flón, skaltu verða
viðbjóðslegasti, ódælasti og illræmdasti hvalur í ger-
völlum heimshöfunum, og margir" — hún sveiflaði
höndunum kringum sig — „margir munu láta lífið af
þínum völdum!" Að svo mæltu greip hún vöggu og barn
og var horfin.
Nú steingleymdi fólkið útför Eiríks Magnússonar og
hóf að skeggræða um atvikið og hina framandi konu.
Ketill sagði: „Ég hef ekki séð heiminn, en ég hef verið í
Hrísey og þessi kona hefur sömu augu og konur þar.“
Annar maður mælti: „Betri eru þjófsaugu Hallgerðar
en augu þessarar konu.“
Einhver gat sér þess til, að ef til vill væri þetta ekkja
sú í Mýrdalnum sem sagt var að Þorgeir hefði átt vin-
gott við áður en hann varð innlyksa á skerinu. En aðrir
héldu því fram, að umrædd ekkja hefði dáið í millitíð-
inni og væri að auki löngu komin úr barneign.
En það var flestra mál að konan með hrafnsvörtu
flétturnar og illa augað væri álfkona, að hún væri af
kyni huldufólks sem byggir eyðistaði allt frá Eldey til
Hornstranda, frá Fróðá á Snæfellsnesi til Njarðvíkur á
Austurlandi, og sömuleiðis Geirfuglasker, og að þetta
hulda kyn hefði á engu meiri hug en blanda sínu eigin
sauruga álfablóði við blóð íslendinga, og væri rauð-
hærða barnið einmitt ávöxtur þessháttar blóðblöndun-
ar.
Nína, sem var bústýra hjá þeim mæðginum, kvaðst
ekki hafa komist hjá að heyra til Þorgeirs þegar hann
muldraði í ölæði við eldstóna, og þá, já, þá var hann
vanur að tauta eitthvað um fólk sem hefði annast hann
og um bönd sem hann hefði bundist.
Guðrún kvaðst hafa vitað að eitthvað þessu líkt
mundi koma fyrir. Hvernig sem hún hefði strokkað
daginn á undan, þá hefði ekkert smjör komið. í brunn-
inum hjá bænum hefði verið silungur á sundi. Og sést
hefði til staks hrafns á sveimi yfir bæjarhúsunum. Hún
sagði: „Sá hrafn var konan sem rændi veslings syni
mínum!" Að svo mæltu reytti hún á sér hárið.
Að því er Þorgeir sjálfan varðaði, þá virtist hann
hirðulaus um allt umtalið. Lengi vel gróf hann andlitið
í hönduin sér. Síðan fór skjálfti mikill um skrokk hans,
og hann stóð upp og hljóp sem fætur toguðu frá kirkj-
unni. Hann nam ekki einu sinni staðar heima hjá sér,
heldur þaut áfram sem viti firrtur.
Nokkrir menn veittu honum eftirför. Þeir vildu ekki
að hann færi sér að voða. Þeir fylgdu honum eftir allt út
að Stakksgnípu, háum hamri sem gekk í sjó fram. Þar
stóð hann á blábrúninni eins og hann væri að búa sig
undir að stökkva. Mennirnir reyndu að lokka hann til
baka. En Þorgeir var orðinn svo stór og þunglamalegur
af umönnun móður sinnar, að kletturinn klofnaði undan
fótum hans og flís úr klettinum sentist á haf út og bar
hann með sér. Einn eltingarmanna lét hafa eftir sér, að
í sömu mund og Þorgeir snart vatnið hefði hann breyst
í gríðarstóra steypireyði. Þessi hvalur, sagði maðurinn,
var rauðleitur um allan hausinn. Hann hafði aldrei á
ævinni séð stærri hval og hafði þó margsinnis verið á
hinum rómuðu hvalaslóðum handan Reykjaness.
Og brátt hafði hvalur, sem svaraði til þessarar lýs-
ingar, tekið sér bólfestu í Faxaflóa, og mikill var skað-
inn sem hann olli þar, því hann herjaði bæði á menn og
báta án afláts. Orðrómurinn barst út: Varið ykkur á
rauðhöfða hvalnum. Ægir var barnagaman í samjöfn-
uði við hann. Ekki einu sinni aflakóngar, sem þó eru
alkunnir fyrir þekkingu sína á lymskubrögðum hafsins,
hefðu verið óhultir á slóðum hans. Rímur um hann voru
fljótlega ortar og fóru víða; þær greindu frá hvernig
hann renndi sér undir báta og hvolfdi þeim með bak-
veltu og lamdi síðan með tröllvöxnum sporði þangað til
allir sjómenn voru ýmist drukknaðir eða lostnir til
bana. Fisktorfur lögðu á flótta þegar hann nálgaðist,
selir skriðu á land. Og oft mátti sjá hann á sveimi
skammt undan landi, eins og einhver áköf löngun í
blóðinu ræki hann til að stíga uppúr sjónum og gera
útaf við landkrabbana líka.
Síðar hafðist hvalurinn einkum við á hafsvæðinu
milli Akraness og Seltjarnarness og drekkti þar áhöfn-
um átján báta. Meðal þeirra sem hann drekkti voru
sonur prestsins í Saurbæ á Hvalfjarðarströnd og annar
sonur prestsins á Kjalarnesi. Þessir tveir klerkar afréðu
að leggja saman, þareð þeir tóku sonamissinn ákaflega
nærri sér. Þeir stökktu helgu vatni á fjörðinn og fóru
með margháttaðar særingar. Þeir sárbændu hvalinn, í
nafni Jesú Krists, að hverfa frá siðspilltum lífsháttum
sínum. og þeir fóru með Faðirvorið afturábak, því vitað
var að með þeim hætti hafði heilagur Þorlákur hrakið
burt alla illa anda úr Látrabjargi.
En ekkert af þessu hafði tilætluð áhrif. Ef satt skal
segja varð rauðhöfða hvalurinn sýnu verri viðskiptis
eftir tilraunir prestanna til að yfirbuga hann. Hann
drekkti þremur litlum telpum við Hvítanes og hvolfdi
báti sem var í eigu Bjarna goða, og var Bjarni sjálfur
innanborðs.
Presturinn í Saurbæ mælti: „Má vera að við gerðum
rétt í að leita hjálpar Guðrúnar Magnúsdóttur."
„Hver er Guðrún Magnúsdóttir?" spurði hinn.
„Það er sagt að hún sé móðir hvalsins."
„Móðir hvalsins? Hefur mér ekki misheyrst, góði vin-
ur? Hvað heldurðu að Guðmundur biskup segði um
þvílíkan þvætting?"
„Ég hefði ekki lagt trúnað á söguna sjálfur, ef ég
hefði ekki heyrt hana af vörum séra Heimis Áskelsson-
ar, sem er prestur á Suðurnesjum og mjög trúverðugur
maður. Séra Heimir segir, að þessi kona haldi sig vera
móður hvalsins. Ég hef tilhneigingu til að efast um það.
En svo virðist sem hvalurinn vinni aldrei mein bátum
þarsem hún er innanborðs. Keppinautar í fiskiflotanum
á Suðurlandi eru farnir að etja kappi um að fá afnot af
henni. Fyrir sitt leyti vill hún einungis vera nálægt
þeim sem hún telur vera son sinn, hversu andstyggilegt
sem framferði hans er.“
Þannig atvikaðist það að prestarnir tveir fóru á Suð-
urnes til að heimsækja Guðrúnu, sem nú var orðin
sköllótt, hálfgeggjuð gömul kerling sem látlaust var að
þrátta við drukknaða frændur sína um ættartölur. í
fyrstunni var hún treg til að láta prestana senda sig
með báti útá fjörðinn. Því þann sama morgun hafði hún
lesið mannslát úr flugi kríu; og hvað sem leið ættar-
venju, þá vildi hún ekki drukkna einmitt núna. En þeir
útskýrðu fyrir henni að hver sú móðir, sem ætti jafn-
voldugan sækonung og sonur hennar væri, hún væri
jafnóhult á hafi úti og heima við eldstóna. Þetta lét
gamla konan sér vel líka. Og vissulega langaði hana til
að sjá son sinn aftur. „ójá, hann Þorgeir minn rauðkoll-
ur,“ sagði hún, „mikið hefur hann nú breyst síðan í
gamla daga.“
Þau lögðu frá Saurbæ í lygnu. Og varla voru þau
komin útí fjarðarmynnið þegar þau sáu kolsvarta rák
nálgast eins og fisktorfu. Síðan sveigði hún til hliðar við
þau og kom þá í ljós það sem þau voru að svipast eftir,
stærsti og illræmdasti hvalur á öllu íslandi. Guðrún
hallaði sér yfir borðstókkinn og heilsaði honum; og
jafnvel presturinn af Kjalarnesi sá ekki betur en hval-
urinn tæki kveðjunni með höfuðhneigingu. Brátt var
gamla konan farin að þylja viðstöðulaust blending af
gróusögum að heiman og ættartölum, en hvalurinn
synti álengdar eins og hann væri að hlusta á raus
hennar.
„Við ginnum hann beint inn fjörðinn," sagði prestur-
inn í Saurbæ. „Hann er eins og lamb að leika sér við
fyrir tilverknað þessarar konu.“
Hvalurinn fylgdi þeim framhjá grýttum tanganum á
Þyrilsnesi og inná grynningarnar í Botnsvogi, þar sem
firðinum lýkur og Botnsá rennur í hann. Allan tímann
hélt Guðrún áfram að masa við hann. Hún talaði um
hórdómsmál Ketils Skaftasonar og sömuleiðis um hátt
verð á kindakjöti. Hún sagði: „Eg vona þér líði vel,
Þorgeir minn, þrátt fyrir allt.“
Presturinn af Kjalarnesi hvíslaði til félaga síns: „í
minni sókn er vitfirringum eins og henni sleppt upp á
heiðar þar sem þeir fá að ráfa í næði.
„Já,“ sagði hinn, „en það er samt fyrir hennar tilstilli
að við höfum loks náð tökum á skrímslinu."
Og í þeim töluðum orðum heyrðist óguðlegt öskur
eins og kemur frá djöflunum í Heklugíg. Hljóðin komu
frá hvalnum þegar hann komst að raun um að hann var
fastur á grynningunum. Hann fór að hlunkast og snúa
sér á ýmsa vegu, en því meir sem hann barðist um þeim
mun nær færðist hann þurru landi.
Nú tóku prestarnir fram hrútshorn sín og blésu kröft-
uglega. Skyndilega spratt fram her manns á ströndinni
búinn spjótum og atgeirum. Þessir menn höfðu leynst
bakvið kletta og hóla meðfram endilöngum Botnsvogi.
Og nú nálguðust þeir flæðarmálið. Sonur Bjarna goða
hrópaði á hefnd í nafni föður síns. Síðan stökk hann af
kletti yfirá bak hvalsins og hóf að höggva æðislega með
stríðsöxi sinni. Hinir voru ekki langt að baki honum.
Þeir æptu og stungu vopnum sínum aftur og aftur í
hvalinn. Svo mjög var hann stunginn að allur fékk
skrokkurinn sama litarhátt og hausinn. Og því meira
blóð sem rann, þeim mun ötulli voru mennirnir við iðju
sína og stungu hvalinn eins djúpt og spjót þeirra náðu.
Hvalurinn öskraði og lamdi vatnið með gríðarstórum
sporðinum, en fékk ekki hrist þá af sér.
Sagt var að meðan á bardaganum stóð hefði runnið á
Guðrúnu berserksgangur og hún reynt af öllum mætti
að stöðva drápið með því að ráðast á mennina hvern af
öðrum, reyta hár þeirra með miklum öskrum, þrífa af
þeim spjótin og gera þeim allt til miska. En enginn
berserkur, ekki einu sinni sá sem knúinn er áfram að
móðurhvötum, hefur nokkurntíma orðið jafnoki tvisvar
sinnum hundrað manna. Og hversu mjög sem gamla
konan lagði sig fram, gat hún ekki komið í veg fyrir að
gerður væri spjótapúði úr syni hennar.
Og jafnvel áður en hvalurinn hafði tekið síðasta and-
varpið, voru karlarnir farnir að bollaleggja um að sjóða
olíuna og hirða spikið.
„Æ, elskulegi sonur, Rauðkollur minn kæri,“ sagði
gamla konan grátandi, „alltaf vissi ég að illa mundi fara
fyrir þér.“
SIGURÐIIR A. MAGNÚSSON ÞÝDDI
Lawrence Millman er bandarlskur rithöfundur sem nokkrum
sinnum hefur dvalist á islandi og vinnur nú aö bók um landið.
Hann er kunnur vestanhafs fyrir skáldsöguna „Hero Jesse"
(1982), sem vakti mikla athygli. Bók hans um irland, „Our Like
Will Not Be There Again", hlaut PEN-verölaunin fyrir 1977. Ljóð
hans og smásögur hafa birst I nokkrum helstu bókmenntatlma-
ritum Bandarikjanna.
Siguröur A. Magnússon er rithöfundur I Reykjavlk.
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 30. MARZ 1985 7