Lesbók Morgunblaðsins - 12.03.1985, Blaðsíða 8

Þeir ræðast rið um trú og vísindí: Högni Óskarsson geðlæknir, til vinstri, og Torfí Ólafsson formaður kaþólskra leikmanna.
Runólfur Ágústsson ræðir
við Högna Oskarsson geð-
lækni og Torfa Ólafsson,
formann kaþólskra leik-
manna um átökin milli
trúar og vísinda í leikriti
Leikfélags Reykjavíkur,
Agnes — barn guðs
Leikfélag Reykjavíkur sýnir um þessar mundir leikrit-
ið AGNES — barn Guðs eftir bandaríska skáldið
John Pielmeier. Verkið gerist í klaustri og fjallar um
það að ein ungnunnanna eignast óskilgetið barn sem
síðan finnst kyrkt ofan í ruslakörfu í herbergi henn-
ar. Réttargeðlæknir (Sigríður Hagalín) er fenginn til
að kanna sakhæfi ungnunnunnar Agnesar (Guðrún Gísladóttir),
en abbadís klaustursins, Móðir Mirjam Ruth (Guðrún Ás-
mundsdóttir), stendur í vegi fyrir rannsókninni og telur sig vera
að vernda Agnesi.
að kanna sakhæfi ungnunnunnar Agnesar
(Guðrún Gísladóttir), en abbadís klaust-
ursins, Móðir Mirjam Ruth (Guðrún Ás-
mundsdóttir), stendur í vegi fyrir rann-
sókninni og telur sig vera að vernda Agn-
esi.
í verkinu er gefinn möguleiki á krafta-
verki. Hafna vísindin kraftaverkum og veita
þau þar með svör við öllu, eða munu þau
einhverntímann gera slíkt?
Högni: Um leið og vísindin finna eitt svar
sem tekist hefur að sanna, vekja þau tíu
nýjar spurningar og þannig höldum við
áfram. T.d. getum við litið á það hvernig
heimsmynd okkar víkkar og þenst út. f dag
munu vera til þeir stjörnufræðingar sem
telja sig hafa fundið endamörk heimsins.
Ég geri ráð fyrir að eftir svna 10—20 ár
verði sú fullyrðing talin álíka gáfuleg og
þegar sagt var að jörðin væri flöt.
Eg tel þannig að sá dagur muni aldrei
renna upp að vísindin geti skýrt alit. Þau
geta leitt líkur að ýmsu en það er líka það
eina sem þau geta gert.
Torfi: Ég held að öllum vísindamönnum sé
ljóst hversu óskaplega stórt viðfangsefnið
er. Við sjáum ekki nema örlítið brot af
heildinni og getum ekki gert okkur nokkr-
ar vonir um að leysa gátuna til fulls. Guð
hefur skapað allt, manninn líka, því getur
maðurinn ekki vænst þess að skilja Hann
og verk Hans til fulls. Ef við gætum það,
værum við orðin jöfn Guði. Við verðum því
að láta okkur nægja að skilja tiltölulega
fátt, og margt af því sem við trúum getum
við ekki sannað visindalega. Tökum
kraftaverk sem dæmi, við erum sannfærð
um að þau geti átt sér stað, en það getur
verið erfitt að sanna þau fyrir öðrum. Sá,
sem ekki trúir, útskýrir fyrirbrigðið á ann-
an hátt.
Trúið þið báðir á kraftaverk?
Högni: Nei, ég trúi ekki á kraftaverk. En
hins vegar gerast margir hlutir í lífi okkar
sem ég get ekki skýrt, því get ég ekki sagt
að kraftaverk séu ekki til.
Torfi: Jú. Guð hefur skapað allt og heldur
öllu við. Frá Honum stafar því einhver
lífskraftur sem getur komið kraftaverki til
leiðar. Þetta verður þegar krafturinn bein-
ist sérstaklega að einhverjum punkti, t.d.
fyrir tilstuðlan bænar. Að sjálfsögðu þarf
þó það sem beðið er fyrir að vera í sam-
ræmi við vilja Guðs.
Högni: Læknisfræðin hefur að geyma
margar sögur um kraftaverkalækningar.
Menn hafa sýnt frammá að starfsemi
ónæmiskerfis líkamans er tengd tilfinn-
inga- og vitsmunalífi okkar, þannig að það
hefur áhrif á batann. Þetta veldur því að
ef fólk trúir að því muni batna, aukast
líkurnar á bata. Það getur hins vegar verið
jafnmikið kraftaverk fyrir því. Við getum
kallað það kraftaverk, en hvort það hefur
orðið fyrir tilstuðlan Guðs verð ég að láta
liggja milli hluta.
Meyfæðing
Ef við höldum áfram að ræða kraftaverk. í
leikritinu er varpað fram spurningu um það
hvort meyfæðing geti átt sér stað, eða hvort
hún sé eins og Martha er látin segja: „Mey-
fæðingin var lýgi sem skelkuð kona sagði
kokkáluðum eiginmanni sínum.“
Torfi: Guð er skapari alls og Honum er því
í lófa lagið að gera það sem hann vill við
sköpunarverk sitt. Meyfæðing er krafta-
verk eftir vilja Guðs og að Hans frum-
kvæði. Við getum ekki sannað að meyfæð-
ing geti átt sér stað, ekki enn a.m.k., en við
trúum því að í þessu sérstaka tilfeíli hafi
Guð látið son sinn taka sér bólfestu í lík-
ama Maríu og hann hafi síðan fæðst af
hennar holdi.
Högni: Fyrst spurningin er sett upp sem
líkur þá myndi ég nú ekki veðja eftir þeim
líkum. Meyfæðing er afskaplega ótrúleg.
Hinsvegar get ég aldrei sagt nei með fullri
vissu, enda finnst mér þetta ekki vera
neitt höfuðatriði.
Torfi: Já, það er alltaf áhætta að neita
einhverju afdráttarlaust. Það er svo margt
sem ekki er hægt að sanna, en hvað meg-
um við neita miklu? Sá möguleiki er fyrir
hendi að síðar finnist sönnun á einhverju
þvi sem við vildum helst neita í dag.
ÞJÁNING OG PÍSLARVÆTTI
Kristur þjáðist fyrir mannkynið, eiga menn
að þjást fyrir Krist? Agnes segir í leikritinu
að það sé fallegt að þjást, hvað meinar hún?
Torfi: Þjáningin, útaf fyrir sig, er ekki eft-
irsóknarverð en við getum elskað einhvern
svo heitt að við vildum bera byrðar hans
með honum, jafnvel þótt um þjáningar
væri að ræða.
í tilfelli Agnesar er um að ræða þessi
sáramerki. Kirkjan veit um 300 dæmi þess
að menn hafi borið sáramerki Krists, en
hefur aðeins í 60 tilvikum fallist á að hlut-
aðeigendur hafi hvorki veitt sér þau sjálfir
né að um móðursýki sé að ræða. Ég veit að
það lætur undarlega í eyrum þeirra sem
ekki trúa að menn geti elskað Krist svo
heitt og lifað sig svo inn í þjáningar Hans
að þeir óski einskis heitar en þess að bera
krossinn með honum, en þó er þetta þann-
ig-
Högni: Mér finnst ekkert ótrúlegt að fólk
fái sár sem þessi. Maður getur vel ímyndað
sér að einstaklingur sem hefur svona
sterka þörf fyrir að samsama sig einhverj-
um öðrum, eins og t.d. Kristi, taki að ýmsu
leyti á sig einkenni hans. Þetta hljómar
kannski mjög óvísindalega en ég ætla mér
ekki að sanna þetta.
Það er aftur á móti hinn þátturinn í
þessu sem mér finnst miklu athyglisverð-
ari: Hversvegna þarf fólk að þjást? Er það
svo göfugt, þó að það sé fyrir einhvern
annan? Þó að það sé fyrir einhvern sem
fólk trúir á? Ég sé sjálfur ákaflega lítið
göfugt við þjáningu, og þörf til þess að
þjást held ég að geti staðið í sambandi við
óleystar sálarflækjur.
Við höfum talað um píslarvætti, hvað með
dýrlinga kaþólskunnar? Torfi, hvað er dýrl-
ingur?
Torfi: Dýrlingur er maður sem hefur dáið í
vináttu við Guð og yfirleitt lifað lífinu
þannig að kirkjan fallist á að hann hafi
verið okkur fyrirmynd og geti talað máli
okkar hjá Guði. Kirkjan gerir engan að
dýrlingi, heldur viðurkennir helgi manna -
eftir nákvæma rannsókn á lífi þeirra. Aft-
ur á móti vonum við að sem flestir geti
dáið í vináttu við Guð og enginn maður,
ekki heidur kirkjan, getur lýst því yfir að
einhver hafi ekki dáið í vináttu við Hann.
AGNES — Geðveikur
Dýrlingur
Svo að við víkjum að leikritinu: Agnes, var
hún dýrlingur eða bara geðveik?
Högni: Ég held að Agnes hafi verið geð-
veik. Það verður hins vegar að taka það til
greina að það að hún hafi verið geðveik
útilokar ekki að hún hafi haft mjög sterka
trúarþörf. Það útilokar ekki heldur að hún
hafi verið dýrlingur.
Agnes sýnir ýmis einkenni geðveiki, hún
heyrir raddir, sér sýnir og tengsl hennar
við raunveruleikann eru á stundum ákaf-
lega hæpin. Hún hefur þurrkað gjörsam-
lega út ákveðna atburði úr lífi sínu og
afneitar því að þeir hafi gerst. Hið rétta
kemur ekki í ljós fyrr en við dáleiðslu.
Agnes var geðveik, hún var líka ákaflega