Lesbók Morgunblaðsins - 14.03.1954, Blaðsíða 8

164
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
hvolfsins. En þessi upprunalega
kórvilla allra trúbræðra ísraels
klafabindur hyggjugreind vorrar
eigin guðsmyndar.“----------„Rann-
sóknir vísinda vorra eiga ekkert
æðra mið, enga helgari ósk en
stofnun lífsviðskipta við aðra
stjörnubúa." En það, sem bannar
og lokar brautum, er framar öllu
„sú hrapallega blindni, að hyggja
hina og þessa granna vora á ljós-
vakahafinu æðri heldur en fold
Edens og Jahves.“-----------„Helgi
vorrar eigin stjörnu er flekkuð og
lægð með þeirri fásinnu, að ríki
himnanna eigi ekki heima á þess-
ari jörð. Allar jarðstjörnur eru
jöfnum höndum himnaríki og hel-
víti.“-------„Greind og athugun
vor sjálfra heldur uppi kröfu til
frjálsrar þegnstöðu meðal stjörnu-
lýða úti um víðar veraldir.“
íslendingar eru guðs útvalda
þjóð. Aðrar þjóðir „hafa sett þá
engla yfir sig, er haldnir voru ból-
festir á fjarlægum ljóshvelum,“ og
þess vegna „týndu æðstu verur
þessarar jarðar sjálfsvirðing sinni
og sukku djúpt fyrir eigin augum.“
Eddan nær hæst allra trúarbragða
í skilningi á guðdómseðlinu jarð-
neska og „fullvissu og játning um
hliðstöðu annarra himinbúa“ —
„Guðmaður Ásaheims gengur í al-
væpni fyrir hástól æðsta jarðar-
vits og skeytir sig ekki fjöðrum
draumheima. Hann stígur þar fram
með heilbrigðum sjálfþótta; því
hann veit sig engri lífsmynd síðri
né lægri á þrepum himnastigans.
Forsöguguðir íslands eru jarðnesk-
ir höfðingjar, fulljafnir hverjum
hirðseta sólkonunga.“
Einar kveður „beinlínis ógerlegt
að ætla geiminn takmarkalausan“,
og lítur svo á „að gáta geimsins
eigi að ráðast á grundvelli tveggja
meginlögmála. Annað er alnánd
aflsins, hitt kyrrstaða sköpunar-
verksins í heild sinni.“ (sbr. Ein-
steinskenninguna). í lok greinar
þessarar dregur hann saman íhug-
anir sínar og kemst að þessari nið-
urstöðu: „Geimur allra stjörnu
veralda dregst að engu og stendur
því kyrr. Þar finnst engin fjarlægð
né stærð, því ekkert er til saman-
burðar. Andi og orka renna þar
saman og þjóta með eldingarhraða
eins og hringskeyti Eyálfumanna
hina endalausu braut mótspyrnu-
laust til eilífðar. Já, sporaskjan er
hringur himnanna, sem á engu
augnabliki eilífðarinnar veit af
nokkru fyrir utan sig sjálfan, vegna
þess að þar er ekki og verður ekki
nein meðvitund til. Með látlausum
vexti alls — um allar aldir —
breytist þetta lögmál aldrei og
hvergi. Hrun vetrarbrauta haggar
þessu að engu. Þær eyðast og end-
urfæðast í þeim draumi, sem jarð-
neskar varir nefna tíma.
En sigur mannsandans er að má
þá villu af hug og sjón.“
Síðasta heimspekiritgerð Einars
er Sjónhverfing tímans (1930). Er
hún ærið torskilin og sundurlaus.
„Sjónhverfing tímans kemur alls
staðar fram á leiksviðum daglegr-
ar lífsvistar, meðan vér erum háð-
ir þeirri meginvillu, að allar hreyf-
ingar eyði einhverju broti af ó-
dauðleikanum“-----------„Hvernig
höfum vér, lífsverur, rétt til þess
að viðurkenna veru tímans, úr því,
að hann getur einungis sézt sem
framliðinn? Tímavillan er trúðleik-
ur fyrir augum vorum, af því að
enn eru teknar afstöðubreytingar
geimslíkamanna í misgripum fyrir
eilífðarbrotin, þau er vér gefum
uppnefni tírnans" „---------öllu
í veröldu er gefið eitt nafn og ein
augnabliksævi, sem að vísu líður
aldrei.“ Smbr.: „tími er svipstund
ein, sem aldrei líður, — algeims
rúm, ein sjón, einn dýrðarbjarmi.“
(Kvöld í Róm). í þessari grein virð-
ist vaka fyrir Einari svipuð hugs-
un og hjá Bergson: Vér getum
ekki mælt tímann beint, heldur
táknum hann með ýmsum afstöðu-
breytingúm hluta í rúminu, smbr.
klúkkuvísana.
Hvernig gerir Einar sér grein
fyrir alverunni, guði? Alveran er
„hin hnattmyndaða heild og eining
allra stjörnuveralda,“ hún er lok-
aður alheimur, sem „innilykur allt
og veit ekki af neinu utan sín
sjálfrar." Guðdómurirth „er annað
nafn á alþekking og fullkomnun
æðstu tilvista' úti um reikistirni
himnanna.“ Heimssálin eða guð er
það afl, sem streymir gegnum al-
heiminn, duftkornið jafnt og
hnattakerfin. „Aflið er meðvitund
guðs.“-------„Þekkingin er ekki
óvinur trúarinnar.“ — — „Lotning-
in fyrir guði lifir nú ekki lengur
á vísvitandi afneitunum gegn eðlis-
lögum sköpunarinnar."
Þær kenndir, sem þessi háleita
heildarsýn á lífið og tilveruna vek-
ur, tjáir Einar í heimspekiljóðum
sínum í þúsund blæbrigðum, hann
er ávallt að velta fyrir sér heims-
gátunni og lífsgátunni, sem eru,
þegar öllu er á botninn hvolft,
tvær hliðar á hinu sama. Frá þess-
um kjarna, þessari skýnjun og
skilningi á frumrökum tilverunnar,
stafar geislum á allan skáldskap
hans. Enginn maður getur skilið
skáldpersónuleik Einars Bene-
diktssonar, nema hann kafi djúpt
og leiti þessa kjarna lífsskoðunar
hans og heimsskynjunar.
Einar var ekki vísindamaður,
heldur skáldspekingur, og fang-
brögð hans við hinztu leyndar-
dóma tilverunnar eru að mestu ut-
an við þau svið, sem almennt eru
talin til vísinda. Kenningar Berg-
sons og þó einkum Einsteins hafa
auðsjáanlega fallið í góðan jarðveg
hjá honum og verið honum andleg
næring, en hins vegar kemur fram
af ljóðum Einars, að sýn hans á
tilveruna hefur verið mótuð í meg-
inatriðum, áður en kenning Ein-
steins kom fram.