Lesbók Morgunblaðsins - 14.03.1954, Blaðsíða 2

LEÖBÓK MORGUNBLAÐSINS
>. 158
sjálfum Golíat hinnar klerklegu
heimspeki, Aristoteles. Kirkjan og
Aristoteles kenndu m. a. að jörðin
hreyfðist ekki. Hún væri óhaggan-
leg. Himininn var sagður festing
úr gleri. Veröldin takmörkuð. Jörð-
in miðdepill alheimsins.
En meðan fræðimenn aldarinnar
létu sér nægja að skreyta anda sinn
með lánsfjöðrum Aristotelesar,
kannaði Bruno verk annarra fornra
meistara, hafði vakandi auga fyrir
því sem var að gerast í kring um
hann og skildi þýðingu þess: Kol-
umbus hafði fundið Vesturheim,
Vasko da Gama siglt suður fyrir
Afríku til Indlands, og Magellan
siglt kring um jörðina. Jörðin var
hnöttótt. Nú þýddi ekki að mæla
lengur á móti því. Hún studdist
ekki við neitt, hvíldi ekki á neinni
undirstöðu, en sveif um geiminn.
— Bruno hafði lesið eftir Tycho
Brahe að sólin, en ekki jörðin, væri
miðdepill himintungla. Kopernikus
hafði sagt að jörðin væri pláneta í
ókveðnu sólkerfi og sólin væri mið-
depill þess. Kepler hafði sannað
þetta og reiknað út brautir þessara
pláneta. Og Bruno vissi það sama
og samtíðarmaður hans Galileo —
að jörðin snerist um sólina og sjálfa
sig.
Brynjaður með öllum þessum
vísdómi hóf hann árás á glerhvelf-
ingar Aristotelesar. — Þær eru
ímyndun ein, boðaði han. Himin-
geimurinn er takmarkalaus. Jörðin
er heldur ekki óhagganleg. Hún
snýst. Það er allt á hreyfingu, allt
breytingum háð. Kirkjuhöfðingj-
arnir urðu óttaslegnir. Árás á kirkj-
una, sögðu þeir. Þetta mundi af-
sanna óskeikulleik hennar. Himin-
inn getur ekki verið undir jörðinni!
Þetta er árás á trúna, sagði rann-
sóknarréttur katólsku kirkjunnar.
Við því var engin refsing of þung.
^ Og nú stóó Giordano Bruno hér
fyrir framan þennan preláta með
krossmarkið í hendinni, Prelátinn
rétti fram krossmarkið. Banding-
inn vék höfðinu til hliðar. „Hann
neitar að kyssa róðukrossinn,"
hvísluðu þeir næstu til hinna, sem
fjær stóðu. „Óþokkinn, trúníðing-
urinn, guðleysinginn.“ Múgurinn
öskraði og formælti.
Kirkjuhöfðingjarnir höfðu samt
ekki gefið upp alla von um að fá
þennan bannfærða mann til að játa
villu sína. í návist dauðans verður
margur fús til að létta á samvizku
sinni — og ekki mundi þeessum
af veita. Áttu þeir að trúa því að
hann væri svo forhertur að vilja
heldur stíga á þetta bál en viður-
kenna kirkjuna sem hinn óskeikula
dómara í öllum málum. Þeir báru
honum líkneski af Kristi, boðbera
sannleikans, sem lét líf sitt á krossi
fyrir 1600 árum. Bruno horfir á
Kristsmyndina. Aftur taka skyndi-
myndir að renna fyrir innri sjónir
bandingjans.
Úr klaustrinu hafði hann orðið
að flýa. Hann fór til Genúa og tal-
aði þar opinberlega gegn Aristotel-
esi og hélt hiklaust fram að jörðin
snerist! Lærðir menn kölluðu það
absurdissima — hina herfilegustu
fjarstæðu sem gæti aðeins verið
sprottin af illmennsku eða guð-
leysi. Bruno varð að flýa til Tou-
louse. Hann setti þar allt í uppnám
með boðskap sínum og bjargaði sér
undan reiði borgarinnar með því
að flýa til Parísar. Götur Parísar
voru enn sleipar af blóði Hugen-
ottanna, sem katólskir höfðu þá ný-
lega „aðstoðað við að komast til
þess himnaríkis, sem þeir trúðu á.“
Giordano Bruno hélt þó rakleitt
upp í Svartaskóla og skoraði þar á
lærða menn til einvígis. Gætti þó
tungu sinnar betur en fyrr, svo
honum var jafnvel boðið prófessors
-embætti við skólann — ef hann
aðeins vildi sækja hámessu kat-
olskra. Hann haínaói boóinu og iór
til Englands. Hann leggur til atlögu
við Oxford, þessa „ekkju sannra
mennta“, eins og hann kallaði hana
í háði. Það fór eins og hann hafði
reiknað með. Þessi lærða borg,
þessi ekkja fornmenntanna vakti
upp hinn látna bónda sinn Aristot-
eles, drauginn sem Bruno barðist
alls staðar við hvar sem hann kom.
En Bruno sigrar Oxford eins og
Svartaskóla og fær leyfi til að
flytja þar fyrirlestra. Hann fraeddi
Englendinga um eðli alheimsins,
ódauðleika sálarinnar og hinn ó-
takmarkaða guðdóm. Syni Vésu-
víusar þótti þó Englendingar seinir
til og heldur tornæmir og gerðist
allstórorður í þeirra garð. Kvað
hann þolinmæði Jobs ofraun að
þola fáfræði þeirra og forpokun.
Englendingar risu þá upp hinir
reiðustu og ráku hann úr landi.
Næst skaut honum upp í Latínu-
•hverfinu í París. í Svartaskóla
hafði hann aldrei lagt öll spilin á
borðið. Nú skyldi úr því bætt. Á
Signubökkum deildi hann við garpa
Parísar í þrjá daga samfleytt um
hvort jörðin snerist eða ekki. For-
sjónin helt yfir honum hlífiskildi
og hann slapp lifandi frá París á
flótta til Þýzkalands!
í Wurtenberg höfuðvígi Lúters-
trúarmanna fekk hann loks góðar
viðtökur og í þessari „Aþenu Þýzka
-lands“ naut hann sín bezt. Þar sat
hann í 2 ár í góðu yfirlæti. Hann
hafði sigrað höfuðvígi Lpterstrúar-
manna. Prag, höfuðvígi katólsku
kirkjunnar utan Ítalíu ögraði hon-
um nú í austri. Þangað helt hann.
Þar mætti hann aftur þessum for-
ynjum miðaldanna, sem hann hafði
orðið að flýa undan borg úr borg
og land úr landi. Hann hrökklaðist
enn undan til Þýzkalands. Þýzkur
þjóðhöfðingi einn bauð honum að
setjast að við hirð sína og gerast
kennari ríkisarfans. En stríðsmað-
urinn Giordano Bruno átti enn eítir
aó leggja til orustu vió myrkravöld-