Lesbók Morgunblaðsins - 29.12.1945, Blaðsíða 34

G84
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
llin iiiisiliepiiajla tilraun
ófriði þeirra á hendur Pólverjum
árið 1611. Suvorov fursti barðist
gegn stjórnarbyltingunni frönsku,
gegn öreigauppreist Pugachovs og
gegn Pólverjum. Kutuzov fursti
bældi niður bændauppreist, sigr-
aði Napoleon og Pólverja. En
Donskoi fursti barðist gegn Mon-
gólum á fjórtándu öld og er einn
af dýrlingum orthodoxukirkj-
unnar rússnesku.
Listir og bókmentir urðu að
sigla í kjölfarið. Listmálarar Eáð-
stjórnarríkjanna mála myndir af
frækilegum orustum, er Rússar
hafa háð á herferðum sínum á
liðnum tímum og þeim sem nú
standa yfir. Ljóðskáld Ráðstjórn-
arríkjanna lofa nú aftur og veg-
sama „hina heilögu“ rússnesku
móðurmold. Rússneskir rithöfund-
ar ryðja nú úr sér bókum um hin-
ar gömlu þjóðhetjur Rússlands.
Þessar fjórar bækur fengu bók-
mentaverðlaun Stalins 1942: Æfi-
saga Dimitris Donskoi’s fursta
(sbr. hér að framan) eftir Boro-
din, Muravi mikli, (þjóðhetja
Georgiu, þar sem Stalin er fædd-
ur) eftir Antonovsky, Djengis-
Kan eftir Yan og uppgjöf Parísar
eftir Ehrenburg. Ljóðaverðlaun
Stalins sama ár hlaut Gusev. En
þektasta kvæði hans hefst á þess-
um orðum:
„Jeg er rússneskur maður, son-
ur Moskvu, arftaki hins rússneska
frægðarljóma“ o. s. frv.
Verðlaunaleikrit þessa sama
árs var ,Vígstöðvarnar“, eftir
Korneichuk. Kemur þar fram,
meðal annara, gamall bolsev'ka-
leiðtogi fi*á tímum byltingarinnar
og er hann látinn vera algjör fá-
bjáni, enda er hann rekinn úr
stöðu sinni áður en lýkur.
Sama ár ritaði höfundur „Pjet-
urs mikla,“ Alexey Tolstoj, leikrit
um ívar grimma, en Eisenstein
gerði kvikmynd eftir því. í bók
sinni „Stalin og hið eilífa Rúss-
land“, segir Kolarz: „Eisen.stein
leit svo á, að mest af hryðjuverk-
um þeim, sem eignuð eru Ivari,
væri uppspuni einn og ýkjur
fjandmanna hans utan Rússlands
og innan. Er hann bjó kvikmvnd-
ina til, réði sú skoðun hans mcstu
um gerð myndarinnar, að ívar
grimmi, er sameinað hafði Rúss-
land og gert það að öflugu ríki
og stofnsett hafði fastaher þess,
hefði í gjörðum sínum farið að
„sögulegri nauðsyn“ “.
Eisenstein staðfestir þetta sjálf-
ur í viðtali er birtist í blaðinu
„Trud“. Endurmatið, sem hér er
um að ræða á þessum Caligula
Eússlands, svo og sú afsökum fyr-
ir ógr.arstjórn hans, að hún hafi
verið „söguleg nauðsyn“, ei* hvor-
tveggja svo augljóst að skýring er
með öllu ónauðsynleg. Það er
þingmannaleið á milli kvikmynd-
anna „Orustuskipið Potemkin“ og
„Ivar grimmi“, — en sá mismun-
ur er talandi tákn þess hvert
stefnir hin andlega þróun í Ráð-
stjórnarríkjunum.
Ráðstjórnin hafði horft á það
með vingjarnlegu hlutleysi, er
nasistar lögðu undir sig, að heita
mátti, alla Evrópu. Hún vítti opin-
berlega það áform, að hoyja
styrjöld vegna ágreinings um lífs-
viðhorf (Ideologi). Hún hóf ekki
baráttu aö austanveröu, er ró.öist
var inn í Frakkland o</ ósigwr
Bandamanna var yfirvofandi.
Hún greip ekki til vopna fyr en
ráðist var á Rússland sjálft og
barðist þá til varnar rússnesku
þjóðerni og með þjóðernisleg vig-
orð á vörum.
Þörf ráðstjórnarinnar á því að
berjast í nafni Suvorovs en ekki
í nafni Marx’s, með þjóösöng í
staö alþjóðasöngs, með axlaskúfa
frá tímum keisaranna, með vígorð
Al-slavanna og blessun síöskeggj-
aöra kirkjuhöfðingja, — er end-
anleg sönnun þess, að hin örvandi
öfl sósialismans vom ekki lengur
fyrir hendi.
Eldmóðurinn sem byltingin 1917
hafði tendrað í hjörtum og hug-
um almennings, hafði smám sam-
an dáið út í andrúmslofti því, sem
Stalinstjórnin hafði eitrað með
hræsni sinni.
Þessi eldmóður var nýtt, innra
afl, sem var vandfarið með og
þarfnaðist stöðugrar uppörfunar
og aðhlynningar, bróðurþels og
mannúðlegrar hlýju, ef hann átti
að dafna og verða varanlegur, og
geta að lokum gjörbreytt sálar-
ástandi manna, — skapað nýja
tegund „homo sapiens liber“ —
hinnar frjálsu mannveru.
Stjórnarvöldin, sem samgróin
voru efnishyggju og haghyggju
nítjándu aldarinnar, skildu aldrei
hve fortakslausa þýðingu hin
andlegu atriði hafa.
Þau urðu brátt þreytt á fram-
taksleysi og sljóleika bændanna,
og í skjóli þeirrar meginreglu. að
tilgangurinn helgi meðalið, fóru
þau með almenning á sama hátt
og farið er með hráefnið í til-
raunastofunum. Þau beittu við
hann hömrum og meitlum, sýrum
og óteljandi áróðurs- „geislum“,
með mismunandi bylgjulengdum.
í fljótu bragði virtist aðferð
þessi bera góðan árangur. Menn
virtust trúa öllu, sem þeim var
sagt, þeir hylltu leiðtoga sína,
unnu eins og vélar og dóu eins og
hetjur — eins og vjelarnar og
hetjurnar, sem Þjóðverjar og Jap-
anir framleiddu. En hið innra með
þeim var eldmóðurinn slokknaður,
— driffjöðrin brostin, en í hennar
stað varð að láta þá fá aftur
gömlu driffjöðrina, sem tekin var