Dagblaðið Vísir - DV - 28.08.1982, Blaðsíða 8

8
DV. LAUGARDAGUR 28. AGUST1982.
FYRSTIJTSKIJFUP
-SÍÐM ENGILL
Það er stórkostlegt að
hafa skapað sér nafn en
það er samt ekki nóg til að
halda á sér hita á kaldri
vetrarnóttu.
Marilyn Monroe.
Þegar súperstjaman, Marilyn
Monroe, söng Happy Birthday Mr.
President á hinum risavöxnu úti-
hátíöahöldum í Madison Square Gard-
en, til heiðurs John F. Kennedy, mót-
mæltu bandarísku kvennasamtökin.
Þau litu á það sem hneyksli aö æðsti
maður ríkisins léti kynbombu hylla sig
opinberlega.
Tíu árum síðar skrifaði bandaríski
feministinn, Gloria Steinem, um hina
látnu Marilyn Monroe. „Hún hafði
möguleika til aö verða ein áhrifamesta
kona aldarinnar en hafði ekki til að
bera skilning á því hvemig hún gæti
nýtt áhrif sín, ekki einu sinni til aö
hjálpa sjálfri sér.” Hin ráðvillta
Marilyn varð sitt eigiö fórnarlamb.
Fyrst óalandi og óferjandi og því næst
engill.
Allar bækurnar
skrifaöaraf
karlmönnum
Á meðan hún lifði geröi hún kvenleg-
um siðvæðingarpostuium lífið leitt en
eftir að hún lézt — varð þessi drauma-
drottning allra karlmanna aö hetju á
meðai kvenna. Femínísk tímarit um
alian heim minnast hennar nú þegar
tuttugu ár eru liðin frá dauða hennar.
Karlmenn gimtust hana og tilbáöu,
skrifuðu ævisögur um hana og græddu
á henni fé. Konur hötuðu hana og
afneituðu henni fyrst í stað, stældu
hana síðan og dáðust aö henni og
„uppgötvuðu” hana að síöustu sem
,,systur”.
Mýtan um Marilyn hófst meö dauða
hennar. Karlmenn veltu vöngum yfir
hinum dularfulla dauödaga. Gefin
vom út tonn af afþreyingarbókum sem
f jölluðu um öll smáatriði sem hægt var
aö grafa upp um dauöa hennar og það
var spáð og spekúleraö. Allar bækum-
ar skrifaðar af karlmönnum. Kven-
fólkiö haföi meiri áhuga á öðrum þátt-
um málsins. Konur reyndu aö skilja
innra samhengi þeirra hluta sem
leiddu til hins örlagaríka atburðar eitt
laugardagskvöld í ágúst áriö 1962. Þær
velta því ekki síður fyrir sér hvað orðið
heföi um Marilyn ef henni heföi tekizt
aö þrauka þennan sérkennilega áratug
og lifað á tímum kvennabaráttu og
kvenfrelsishreyfinga.
S. áratugurinn
skrefaftur á bak
fyrir konur
Frá sjónarhóli femínista séð var'
fimmti áratugurinn skref aftur á bak
fýrir konur í Bandarikjunum þrátt
fyrir það aö allir segöu: Konur (það er
að segja eiginkonur og mæður) hafa
aldrei haft það eins gott.
Á striðsárunum unnu milijónir
ungra bandarískra stúlkna í vopna-
iðnaðinum — þar á meðal Norma Jean
Baker, sem síðar tók upp nafnið
Marilyn Monroe — enda þarfnaöist
bæði föðurlandið og atvinnuvegirnir
mikils vinnuafls. Eftir 1945, þegar her-
mennirnir sneru heim og vantaði
vinnu, var lagt aö konum að snúa aftur
inn á heimilin.
Aróður ríkisstjórnar og fjölmiðla,
sem á stríðsárunum hafði miðað að því
einu að koma konum út af heimilunum
og á vinnumarkað, gerbreyttist í einni
svipan. Það var kúvent um hundrað og
áttatíu gráður. Eldhús og barnaher-
bergi voru nú hinn náttúrlegi vinnu-
staður kvenna og reynt var að gera
hann aölaðandi á ný. Þetta voru ótrú-
lega hröð umskipti, jafnvel þótt tekið
sé með í reikninginn að þjáningar
stríðsins hefðu gert fólk móttækilegra
fyriráróðrienella.
Eldhúsin voru
verkfræðiieg stórvirki
Aftur var dregin upp úr skúffunni
gamla velkta myndin af náttúrufyrir-
bærinu eiginkonunni, sem ekkert hafði
breytzt aö öðru leyti en því að sumar
höföu hlotið menntaskólamenntun og
eldhúsin voru orðin að verkfræðilegum
stórvirkjum. Háskólaganga kvenna
fólst aðallega í því að næla sér í eigin-
mann. Giftingaraldurinn lækkaöi ört.
Og árið 1951 hafði ein af hverjum
þremur konum gift sig um 19 ára ald-
ur.
Kvikmyndaiönaðinum rann auðvitað
blóðiö til skyldunnar og gerði sitt
bezta. Hann veggfóðraði bókstaflega
veröld kvikmyndanna með glans-
myndum af nýjasta ídólinu sem í þessu
tilfelli var hin nýja (þaö er að segja hin
gamla) kona. A fimmta áratugnum
haföi fólk fengið að sjá sjálfstæðar og
ákveðnar konur á hvíta tjaldinu en á
þeim sjötta voru konur sem stóðu
einar og héldu fram frelsi sinu og sjálf-
stæði, gerðar annaðhvort óttalegar
eöa hlægilegar, þá sjaldan þær gat að
líta í kvikmyndum á annað borð. Nú
var kona ein á báti einskis virði en
metin ofar öllu með mann sér við hliö.
Kyntöfrar
blaður kaidhæðni
Þessar hugmyndir koma vel heim
og saman við tvær fyrstu metsölu-
myndirnar sem Marilyn lék í:
Karlmenn vilja heldur ljóskur og
Hvemig á að ná sér í mflljónamæríng?
I þessum myndum beinist öll orka
kvenfólksins í þá átt aö ná sér í mann
til þess aö líöa síðan á vængjum inn í
algleymi hjónabandssælunnar.
Það að boðskapur myndanna reynd-
ist ekki sérlega sannfærandi var fyrst
og fremst leik Marilyn Monroe að
þakka. Kyntöfrar hennar voru hlaðnir
einhvers konar kaldhæöni sem orkaði
truflandi á fólk. Það voru konur sem
voru afar móttækilegar fyrir þessari
tvíræðni sem Alice Schwarzer hefur
nýlega kallað hina uppreisnargjömu
erótík Marilyn Monroe.
Áhrif hennar á karlmenn voru einhlit
og skýr. Konur brugðust hins vegar við
henni á ólíkan hátt. Sumum fannst hún
vera hlægileg en öðrum fyrirlitleg. Hjá
enn öðrum vakti hún móðurlegar
tilfinningar: Einmanaleiki og hjálpar-
leysi átti aö skina í gegnum fin föt og
farðað andlit.
Einsogrisa-
stórbrúða
Gloria Steinem sagði frá því aö
Marilyn hefði farið svo í taugamar á
sér að hún heföi ekki getað haldið út
eina einustu kvikmynd meö henni:
Hún var eins og „risastór brúða” sem
„hreyfði sig og hvíslaði” og var tákn
firringar og úrkynjunar.
Steinem velti því fyrir sér í ritgerð í
timaritinu Ms. árið 1972 hvemig stæði
á því að óöryggið sem birtist í augna-
ráði þessa konubarns, sem var svo
ólíkt meðleikkonu hennar, Jane Russel
— þessi þörf á einhvers konar staðfest-
ingu — væri að finna hjá kvikmynda-
stjömu?” Hvemig vogaöi hún sér að
setja ótta minn, óöryggi mitt og svo
margra annarra stúlkna á markaö
eins og hverja aðra söluvöru? Þann
ótta sem við hinar reynum aö fela af
öllum lifs og sálarkröftum. ’ ’
Þráin eftir virðingu
Vissulega gerði Marilyn Monroe
óöryggi og hjálparleysi að söluvöru,
hvort tveggja var þáttur í aðdráttar-
afli hennar. En hún þurfti ekki að leika
það eða búa þaö til. Hún þjáðist af
sjálfsvirðingarskorti, hún þarfnaðist
sáriega viðurkenningar á því aö hún
væri einhvers virði sem manneskja.
Velgengni hennar í kvikmyndum jók
einungis á efasemdir hennar og skerpti
enn frekar andstæðurnar í sálarlifi
hennar. Frægð hennar sem hefði átt að
færa henni sjálfsöryggi náði ekki að
eyða hinni gífurlegu þörf hennar fyrir
viðurkenningu og hlýju. Hin enda-
lausu ástarævintýri eða flótti í formi
sinnuleysis gátu heldur ekki eytt ein-
lægri löngun hennar til að verða tekin
alvarlega sem leikkona. Það er
söknuður í rómnum þegar hún syngur:
, J wanna be loved by you”, í myndinni
Sumum hentar hitinn best.
Ef, e f, ef, e f
Hefði eitthvað getað verið öðravísi?
spuröi Steinem tíu árum síöar., ^Heföi
hin nýja trú á sjálfstæöi konunnar, trú-
in á það, að hægt væri aö meta konur
sjálfstætt, án löggildingar og stuönings
karlmanna, getaö hjálpaö þrjátíu og
sex ára gamalli hæfileikaríkri konu til
að verða metin að verðleikum og til að
verja sig gegn glósum og gagnrýni?
Hefði hún getaö hætt að líta svo á að
kyntöfrar hennar væra eina sönnun
þess að hún væri manneskja og ein-
hvers virði? Hefði hún öðlast forsendur
til að setja spumingarmerki við hinn -
freudíaníska sálgreini sem hún sneri
sér tilíneyðsinni?”
Hefði hugtakiö systralag — nokkuð
sem Marilyn og samtíðarmönnum
hennar var algerlega framandi orð —
haft nokkuö að segja, getað bjargað
nokkra? I ævisögu sinni, „My Story”,
sem gefin var út að henni látinni, segir
Monroe frá þjáningum sinum í veizlum
í Hollywood, þegar hún var enn aðeins
smástirni í kvikmyndaheiminum.
Stæði hún alvarleg í bragði úti í horni
og enginn skipti sér af henni, „þá héldu
allar hinar konumar aö ég væri að ráð-
gera að ræna þær fylgdarsveinum
sínum beint fyrir framan nefið á
þeim.” Hún óttaöist ávallt að konur
hötuðu hana fyrir að vera keppinautur
þeirra.
Karlmenn bjuggu
til ímyndina
Hvernig og hvenær hefði hún svo
sem átt að öðlast tilfinningu fyrir sam-
stöðu með konum? Það voru karlmenn
sem gerðu hana að stjörnu. Hún sneri
sér að þeim, og fyrir þá bjó hún til
ímyndina um engilinn sem í senn var
tælandi og saklaus: Marilyn Monroe,
sem var draumadrottning milljóna
karlmanna, hlaut að verða frekar
óáreiðanleg til systralags við „venju-
legar” konur.
Það vora karimenn sem sköpuðu
henni nafn, en þeir gerðu hana að kyn-
tákni um leið. Þetta var langt frá því
að vera það sem hana sjálfa dreymdi
um, hún óskaði eftir betri handritum
strax eftir aö hún fór að vekja athygli.
Olíklegt er aö Century Fox, þar sem
hún var ráðin, og allra sízt Bob Darryl
F. Zanuck karlrembir — haldinn meiri
kvenfyrirlitningu en venjulegt getur
talizt — hafi nokkum tímann velt því
fyrir sér að breyta þeirri formúlu sem
hafði gefið svo ljómandi vel af sér. Frá
1950 hafði hún verið á s jö ára samningi
við félagið á lúsarkaupi.
Að endingu gafst hún upp og reyndi
að brjótast út úr vítahringnum. Hún
sagði samningnum upp, fór til New
York, stofnaði eigið fyrirtæki og hóf að
sækja tima í leiklist hjá Lee Strasber.
Einu ári síðar flutti Century Fox hana
til baka til Hollywood, að þessu sinni
með stjömusamning í farangrinum.
Hluthafamir höfðu skipað Zanuck aö
ráða Marilyn aftur til starfa.
Aiiir höfðu áhuga
á henni sem kyntákni
Samt uppfyllti þetta engan veginn
óskir hennar: Sem sagt, að verða tekin
alvarlega sem leikkona. Það var gert
stólpagrín að henni í fjölnvðlum þegar
hún tilkynnti að hún hefði áhuga á
erfiðum hlutverkum svo sem til dæm-
is, Graschenku í Karamazow bræðrun-
nm.
Það höfðu allir áhuga á Marilyn
Monroe — sem kyntákni. Um það voru
allir fullkomlega sammála, jafnt fjöl-
miðlar sem og kvikmyndakóngamir.
Þaö var líkami hennar sem var spenn-
andi, ekki heilabúið og hvað þar var að
gerazt.
Hún var ekki nægilega sterk tfl að
berjast gegn þessu. Það er ekki alltaf
ljóst hvenær henni var alvara og hve-
nær ekki. Hún sagðihluti einsog: „Það
er stórkostlegt að hafa skapað sér nafn
en það er samt ekki nóg til að halda á
sér hita á kaldri vetramóttu” og:
„Engin kona getur ein verið. Allar kon-
ur þarfnast karlmanns. ’ ’
Löngunin tilað
verahin fuiikomna
húsmóðir
Tvisvar sinnum tók hún ákvörðun
Glamúrstúlkuna Marilyn Monroe skorti sjálfsöryggi.