Morgunblaðið - 16.05.2000, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
ÞRIÐJUDAGUR 16. MAÍ 2000 39
Gullöld RCA
TONLIST
Geislaplötur
ÝMSAR STÓRSTJÖRNUR
LÍFS OG LIÐNAR
Vladimir Horowitz - The Ind-
ispensable: Píanóverk og út-
setningar eftir Horowitz, Chopin,
Rachmaninoff, Scriabin, Liszt,
Moszkowski, Scarlatti og Sousa.
Hljóðritanir RCA frá tónleikum og
úr hljóðverum frá 1945 til 1982. Út-
gáfa: BMG Classics 74321 63471 2.
Heildartími: 2’32. Verð: kr. 999 (2
diskar). Dreifing: Japis.
ÞEIR lesendur, sem muna þá ein-
földu tíma þegar hljómplöturnar
fengust aðeins í Fálkanum og Hljóð-
færahúsi Reykjavíkur og plötum-
erkin sem buðust voru örfá, muna
sjálfsagt eftir bandarísku RCA-plöt-
unum. Útgáfan gat státað af ýmsum
af fremstu tónlistarmönnum síns
tíma og þess vegna jafnan af vönd-
uðum flutningi. Hins vegar var
RCA-útgáfan fræg að endemum fyr-
ir óvenju tíða galla í pressu, undnar
plötur, rispur og bólur í plastinu
sem orsökuðu reglubundin högg
þegar þær voru spilaðar. Hljóðritan-
ir RCA voru jafnan skýrar en vant-
aði stundum fyllingu á neðra sviði
sem gerðu þær svolítið hvassar.
Þetta féll sumum illa en hentaði öðr-
um vel eins og gengur.
RCA-útgáfan féll nokkuð í skugg-
ann á tímabili, var ekki áberandi á
markaðnum en hefur sótt í sig veðr-
ið upp á það síðasta með því að lokka
til sín ungar stórstjörnur. Útgáfan
er nú hluti af BMG-samsteypunni.
Mér bárust á dögunum 11 tvöföld
sett sem flest eru frá þeim tíma sem
ég hef leyft mér að nefna gullöld
RCA-útgáfunnar. BMG nefnir út-
gáfuröðina „Artists of the Century"
og mun ég fjalla um þessa 22 diska í
þremur pistlum hér í blaðinu. Hvert
diskasafn er troðfullt af tónlist og
kostar aðeins þúsund krónur svo að
hér gefst kærkomið tækifæri fyrir
áhugafólk um tónlist að kynnast
ýmsum helstu listamönnum 20. ald-
arinnar án þess að það fari alveg
með fjárhag heimilisins.
Enginn efast um að Vladimir
Horowitz (1903-1989) sé einn mesti
snillingur píanósins fyrr og síðar.
Tækni hans var óviðjafnanleg og
þóttu tónleikar hans engu líkir.
Spilamennska Horowitz er hreint
hrikalega glæsileg og skipta þá litlu
allmörg feilslög sem heyrast á tón-
leikaupptökunum. Andrúmsloftið
skilar sér vel og flest sem hann leik-
ur vekur óskipta aðdáun. Maður
spyr sig: Hvernig er þetta eiginlega
hægt? Situr hann virkilega einn við
hljóðfærið? Hlustið t.d. á Meíisto-
vals Liszts (nr. 1 á diski 2), Raeóczy-
mars (nr. 9 á diski 2) og hina al-
ræmdu útsetningu Horowitz á Stars
and Stripes Forever þar sem hann
virðist geta komið allri lúðrasveit-
inni fyrir í /mgrunum tíu (nr. 14 á
diski 2). Ótrúlegt! Horowitz var
einnig frægur fyiir makalausa dýna-
mík og heyrum við fjölmörg dæmi
um það í þessu ágæta safni. Hið fín-
lega lét honum líka ákaflega vel að
túlka eins og glöggt má heyra í
Scarlatti-sónötunum (nr. 2-4 á diski
1). Hljóðritanirnar eru böm síns
tima en engin þeirra þannig að hún
komi í veg fyrir að maður geti notið
tónlistarinnar út í ystu æsar. Nafn
diskanna er „Horowitz - The Indis-
pensable". Það tek ég heils hugar
undir. Þetta safn er ómissandi.
Jascha Heifetz - The Supreme:
Bach: Chaconne úr Partítu nr. 2.
Gershwin: 3 prelúdíur (úts. Hei-
fetz). Fiðlukonsertar eftir Brahms,
Tchaikovsky, Glazunov og Sibelius.
Skosk fantasía eftir Bruch. Stúdíó-
upptökur RCA frá 1955 til 1970. Út-
gáfa: BMG Classics 74321 63470 2.
Heildartími: 2’34. Verð kr. 999 (2
diskar). Dreifing: Japis.
Ómissandi er einnig orð sem
mætti nota um safnið sem helgað er
Jascha Heifetz (1901-1987). RCA-
menn taka stórt upp í sig þegar þeir
skýra þessi sett: „Horowitz - The
Indispensable, Heifetz - The Su-
preme“ o.s.frv. Það er satt - Heifetz
var afburðagóður, það er óumdeilt.
Hins vegar hefur sumum þótt tónn
hans vera kaldur og vanta mýkt.
Þetta er auðvitað smekksatriði en
eitt er víst að túlkun hans á fímm
þekktum fíðlukonsertum í þessu
safni (ég leyfi mér að kalla Skosku
fantasíuna fiðlukonsert) er afar
glæsileg, andrúmsloftið jafnan raf-
magnað. Hins vegar finnst mér Hei-
fetz skorta nokkuð hlýju í Chaconnu
Bachs og útsetning hans á Prelú-
díunum fallegu eftir Gershwin eru
lítið annað en tækifæri snillingsins
til að sýna leikni sína og stendur um-
ritun hans frumgerð Gershwins
langt að baki. Hljóðritanirnar eru
almennt í góðu lagi þótt þær séu að
sjálfsögðu misfullkomnar. Þessu
setti má hiklaust mæla með.
Fáum hljómsveitarstjórum tutt-
ugustu aldarinnar tókst að magna
upp eins spennuþrungið andrúms-
loft í tónlistinni og Leopold Stok-
owski (1882-1977). Þeir BMG-menn
kalla hann „töframanninn“ („Stok-
owski - The Magician") og hefur
margt vitlausara verið sagt. Ef til
Islandsförin
fær góða dóma
FYRIR skömmu birtist
ritdómur um skáldsögu
Guðmundar Andra
Thorssonar, Islandsför-
ina, í þýska dagblaðinu
Frankfurter Allge-
meine Zeitung, einu
virtasta dagblaði
Þýskalands. Þar er lagt
út af þeirri nöturlegu
mynd sem dregin er
upp í bókinni af Islandi
um miðbik 19. aldar og
för aðalsöguhetjunnar
þangað í því skyni að
leita uppruna síns.
Greinarhöfundur, Ing-
eborg Harms, segir að í
stað sakleysis og upp-
runa hitti hún fyrir nýlendukúgaða
þjóð í niðurrigndu landi þar sem
fyllibyttur ráfa um og húsbónda-
lausir hundar gelta að ferðamönn-
um. Island verður eins konar allra-
djöflastaður þar sem sögumanni er
gert að upplifa samviskukvalir sín-
ar og þar sem allar vonir hans og
væntingar verða að engu uns hann
Guðmundur
Andri Thorsson
Leopold Stokowski - The Magician:
Hljómsveitarverk og útsetningar
eftir Stokowski, Bach, Beethoven,
Liszt, Wagner, Smetana, Brahms,
Rimsky-Korsakoff, Rachmaninoff,
Enescu, Villa-Lobos, Prokofieff og
Shostakovich. Upptökur RCA
frá 1954 til 1974. Útgáfa:
BMG Classics 74321 70931 2.
Heildarlengd: 2’29. Verð: kr. 999
(2 diskar). Dreifing: Japis.
vill er hér vitnað til þess þáttar sem
hann átti í tilurð Fantasíu, frægrar
teiknimyndar Walts Disneys. Stok-
owski var ávallt umdeildur hljóm-
sveitarstjóri, sumum þótti hljóm-
sveitarstjóm hans sjálfmiðuð og
sérviskuleg og hljómsveitarútsetn-
ingar hans t.a.m. á verkum Bachs
voru ekki fyrir allra smekk. En eng-
inn getur efast um einlægnina í
vægast sagt mjög svo rómantískri
túlkun Stokowskis á Aríu Bachs á G-
streng og Wachet auf-kóralnum
(diskur 1, nr 1 og 2). Hvað svo sem
mönnum kann að finnast um svona
umritanir yfirleitt þá gengur þetta
fullkomlega upp - maður verður
bara að sætta sig við þá staðreynd
að þetta er aðeins að hluta til Bach.
Hljóðritun Stokowskis á Vocalise
Rachmaninoffs og Bachianas Brasi-
leiras nr. 5 frá 1964 með söngkon-
unni Anna Moffo er löngu orðinn sí-
gild í sögu hljóðritana. Hér fáum við
bæði verkin á broti þess sem fram-
útgáfan kostaði á sínum tíma. Túlk-
un Moffos og Stokowskis er í einu
orði sagt fi'ábær. Einnig má nefna
magnaðan flutning á Gullaldarsvítu
Shostakovich og ótrúlega ferska
túlkun á margþvældri Rúmenskri
Rapsódíu nr. 1 eftir Enescu. Hafi
einhver efast um hvort nafngiftin
„töframaðurinn” gæti átt við um
Stokowski þá held ég að sá vafi
hijóti að rjúka út í veður og vind
þegar hlustað er á þessi verk. Ég
hafði geysilega gaman af því að
hlusta á þessa diska og trúi ekki
öðra en að aðrir hljóti að hrífast
með. Safnið er þegar komið í „upp-
áhaldsflokk" hjá mér.
James Galway - Classical Medita-
tions: Ýmsar útsetningar og brot úr
verkum eftir Albinoni, Vivaldi,
Handel, Pergolesi, C.P.E. Bach,
J.S. Bach, Piacentino, Galuppi,
Pachelbel, Massenet, Debussy,
Gluck, Rachmaninoff, Field, Chop-
in, Schubert, Rodrigo og Mozart.
Upptökur RCA frá 1977 til 1996.
Útgáfa: BMG Classics 74321 63466
2. Heildarlengd: 2’29. Verð: kr. 999
(2 diskar). Dreifing: Japis.
Enginn vafi leikur á því að nafn
írska flautuleikarans James
Galways (f. 1939) er sveipað töfra-
ljóma. Tækni hans á gullflautuna
þykir óviðjafnanleg og útgeislun
hans á tónleikum er viðbrugðið.
Hins vegar hefur BMG-útgáfan
skotið rækilega yfir markið á þessu
setti sem nefnist „Classical Medit-
ations". Eins og nafnið bendir til er
hér um að ræða tónlist „til íhugun-
ar“, tónlist til að slaka á, tónlist sem
setur heilann í biðstöðu. Tveir
klukkutímar og tuttugu og níu mín-
útur á hraða sem varla fer fram úr
adagiotempói! Á fyrri diskinum er
aðallega tónlist frá barokktímanum
og ekkert verkanna er spilað í heild
sinni, við heyrum aðeins hægu kafl-
ana úr verkunum því ekkert má
trafla hlustandann, koma honum
upp úr ástandi fullkomins sljóleika
og sinnuleysis. Á seinni diskinum er
tónlist sem er aðeins nýrri en ekkert
sem hugsanlega gæti traflað hlust-
andann við uppvaskið eða mogga-
lesturinn. Auðvitað er mikið af þess-
ari tónlist góðra gjalda vert í sínu
uppranalega samhengi en þessi
væmna samsuða markaðsfræðing-
anna hjá BMG er hræðilegt sull af
því tagi sem helst heyrist í lyftum
stórmarkaða. Það er synd að for-
ráðamenn BMG skuli hafa kosið að
búa til svona „portrett“-disk með
flutningi ágæts hljóðfæraleikara í
stað þess að setja saman bitastæð-
ara prógramm sem gæfi betri mynd
af listamanninum. Spurningin sem
vaknar þá er að sjálfsögðu: Er þetta
kannski James Galway í hnotskurn?
Varla var honum ókunnugt um
þennan samsetning, því miður.
Meðfylgjandi bæklingur gefur
engar upplýsingar um Galway aðrar
en þær að hann hafi útsett öll verkin
- nema annað sé tekið fram. Það er
hins vegar ekki annað að sjá en að
hann eigni sér líka útsetningu þeirra
fáu stykkja sem eru skrifuð upp-
runalega fýrir flautu. Þetta á við um
Mozartkonsertana, Syrinx Deb-
ussys og flautustykkin úr Orfeifi og
Evridís eftir Gluck sem þá einnig
teljast til útsetninga Galways þótt
annað heyrist manni nú! I næstu
grein verður fjallað um hljóðritanir
með gítaristanum Julian Bream,
blokkflautuleikaranum Michala
Petri og söngkonunum Montserrat
Caballé og Leontyne Price.
Valdemar Pálsson
að endingu ákveður að
verða að engu sjálfur.
Spanskgrænn
litur hins liðna
f lokin segir grein-
arhöfundur: „Það sem
gerir þessa á köflum
afar grípandi skáld-
sögu Guðmundar
Andra Thorssonar
ekki síst hrífandi er
hvernig hann ljær
ferðafrásögninni
spanskgrænan lit hins
liðna, hin flóknu tón-
brigði hennar og
flóknar tilfinningar
sem opna þeim sem
les fjarlægar víddir. En íslands-
förin lifnar einnig vegna sinnar
beisku kaldhæðni sem blandast á
sérkennilegan hátt saman við til-
finningaþrunga þess sem leitar
draumalandsins.“
Helmut Lugmayr þýddi bókina
og útgefandi er bókaforlagið Klett-
Cotta.
Félagsstarf metið til fjár
Bætt menntun - Betra starf
Ráðstefna menntamálaráðuneytisins og
Æskulýðsráðs ríkisins fimmtudaginn
18. maí 2000, kl. 13.00-17.30
í Borgartúni 6, 4. hæð.
Ráðstefnustjóri: Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,
alþingismaður.
Dagskrá:
Kl. 13.00
Setning: Svanhildur Hólm Valsdóttir, formaður Æskulýðsráðs ríkisins.
Ávarp: Björn Bjarnason, menntamálaráðherra.
Til hvers tómstundastarf?: Þórólfur Þórlindsson, prófessor.
Var tímanum vel varið í tómstundastörf?: Ari Edwald,
framkvæmdastjóri Samtaka
atvinnulífsins.
Hlé.
Kaffihlé.
Kl. 15.00
Menntun fólks i félags- og tómstundastarfi: Ólafur Proppé, rektor
Kennaraháskóla íslands.
Gildi óformlegrar menntunar: Helgi Grímsson, fræðslustjórí Bandalags íslenskra skáta.
Hlutverk framhaldsskólans: Sölvi Sveinsson, skólameistari Fjölbrautaskólans við Ármúla.
Starfsumhverfi í félags- og tómstundastarfi: Sigurður Albert Ármannsson, fræðslu-
og kynningarfulltrúi Sambands íslenskra bankamanna.
Vinnuhópar starfa:
- Formleg og óformleg menntun.
- Hlutverk ríkis og sveitarfélaga.
- Hvað geta félögin lagt af mörkum til samfélagsins?
- Markaðssetning tómstundastarfs - Hvernig er unnt að mæta kröfum markaðarins?
Umsjónarmenn vinnuhópa:
Anna Möller, framkvæmdastjóri Fimleikasambands íslands.
Björg Ágústsdóttir, sveitarstjóri, Grundarfirði.
Gyða Karlsdóttir, framkvæmdastjóri Landsambands KFUM og KFUK.
Hrönn Pétursdóttir, framkvæmdastjóri Menntar.
Kl. 16.30: Niðurstöður vinnuhópa kynntar
Spurningar og svör
Kl. 17.30: Ráðstefnuslit
Vinsamlega tilkynnið þátttöku til menntamálaráðuneytisins,
íþrótta- og æskulýðsdeildar, sími 560 9530.
Aðgangur að ráðstefnunni er ókeypis.