Morgunblaðið - 16.05.2000, Blaðsíða 50

50 ÞRIÐJUDAGUR 16. MAÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
+ Anna Þorbjörg
Sigurðardóttir
fæddist í Reykjavík
18. september 1900.
Hún lést á hjúkrun-
ardeild Hrafnistu í
Hafnarfirði 6. maí
síðastliðinn. Foreldr-
ar Onnu voru hjónin
Sigurður Sigurðs-
son, vitavörður á
Reykjanesi, stýri-
maður og segla-
saumari, f. 18. maí
1860, d. 17. nóvem-
ber 1943, og Kristín
Jóhannesdóttir, f.
14. ágúst 1870, d. 20.ágúst 1961.
Systkini Onnu voru: Jóhannes
(1892-1979), Páll (1894-1971),
Svandís (1897-1979)
og Stefán (1908-1983).
Árið 1924 giftist
Anna Þorkeli Sigurðs-
syni, vélstjóra, f. 18.
febrúar 1898, d. 1.
mars 1969. Þau eign-
uðust Ijögur börn: 1)
Ingibjörg, gift Guðna
Þorgeirssyni, þeirra
börn eru Þorkell og
Kristín, 2) Salome,
gift Jóel Kr. Jóelssyni,
þeirra börn eru Anna
Þorbjörg, Jóel Krist-
inn og Þorkell, 3) Sig-
urður, kvæntur Jó-
hönnu Guðbrandsdóttur, þeirra
r‘r eru Þorkell, Guðbrandur og
i, 4) Kristín, gift Herði Danfels-
syni, þeirra synir eru Heiðar Rafn,
Daði og Þorkell Sigurður. Afkom-
endur Onnu eru 42.
Að loknu barnaskólanámi lærði
Anna léreftasaum hjá Amalíu Sig-
urðardóttur, vann í prentsmiðj-
unni Acta og í sex sumur frá 14 ára
aldri við bústörf að Lágafelli í
Mosfellssveit hjá hjónunum Kri-
stínu Lárusdóttur og Finnboga
Þórðarsyni.
Anna æfði og sýndi fimleika með
úrvalsflokki IR, undir stjóm Bene-
dikts Jakobssonar, en flokkurinn
sýndi fimleika við konungskom-
una 1921. Hún stundaði nám við
húsmæðraskólann f Lýðháskólan-
um í Tárna f Svíþjóð 1923.
Anna helgaði heimili sfnu og
fjölskyldu alla sína starfskrafta og
bjó í Reykjavík þar til hún flutti
fyrir 6 árum þá 94 ára gömul að
Hrafnistu í Hafnarfirði.
Utför Onnu fer fram frá Foss-
vogskirkju í dag og hefst athöfnin
klukkan 13.30.
ANNA ÞORBJÖRG
SIG URÐARDÓTTIR
Dyr lokast. Falla að stöfum fyrir
fullt og fast. Tengdamóðir mín Anna
Þorbjörg Sigurðardóttir er horfin
sjónum. Eða er ekki svo...
I vitundinni þyrlast mótsagnir -
þakklæti og gleði vegna hvíldar sem
þreyttum og þjáðum líkama hefur
hlotnast - söknuður og hryggð við
ferðalok því samfylgd góðrar konu
er lokið. Og í hugann koma atvik:
Síðustu áratugina, meðan heilsan
leyfði, kom hún ávallt í helgarheim-
sókn á heimili barna sinna og gisti
þá eina til tvær nætur. Og nú var
„okkar helgi“. Hún var á tíræðis-
aldri og mér fannst kominn tími til
að þessi fulltrúi 19. aldarinnar
kynntist tölvu. Við setjumst fyrir
framan skjáinn; ég opna textaskjal
og kenni henni „slaufa P“. Allt gekk
vel þar til að ljóst var að hún er tek-
in við stjórninni og sló inn „skipan-
ir“ af fingrum fram. Kennaranum
brá en með snarræði tókst að stöðva
nemandann. Þá kom prakkarasvip-
ur á níræðan unglinginn og kunnug-
leg setning hljómaði: „Var þetta
ekki gott hjá mér?“ Kímnigáfa
hennar var af þeim toga sem kostar
engan neitt. Þetta var mér nýnæmi.
Vestfirsk kímni er af öðrum toga -
helst þarf að svíða undan eða örla á
marbletti. Einhverju sinni sátum við
yfir helgarmorgunkaffi. Það var
orðinn vani að ég stríddi henni örlít-
ið - afar örlítið! Hún hafði lúmskt
gaman af þessu - hún hafði í fullu
tré við tengdasoninn og rúmlega
það. Einhverjusinni lýsti ég ferð
minni í góða fiskbúð og hélt því
fram að hún hefði verið í fylgd. Hún
vildi ekki kannast við málið svo að
ég minnti hana á stól í fiskbúðinni
sem hún hefði tyllt sér á. Inn í þessa
búð hefði ég leitt hana og ekki bara
það, heldur hefði ég líka leitt hana
út úr búðinni! Og þá setur hún upp
prakkarasvipinn og segir: „Já, og
þess vegna sit ég hér!“ Þar með
lauk þeirri lotu pústralaust - nema
auðvitað kom: „Var þetta ekki gott
hjá mér?“ Hún bjó yfir sterkri eðlis-
lægri sjálfsvirðingu sem kom í ljós
ef henni var freklega misboðið. Það
sem einkenndi þessi atvik var
hversu hnitmiðað og hratt var leikið
til vinnings í stöðunni - án ofsa.
Þessa sjálfsvirðingu Önnu mátti
víða greina í atferli hennar ef að var
gáð. Hún var ávallt vel til höfð og
fatnaður hennar var sérlega snyrti-
legur. Sama snyrtimennska eink-
enndi hýbýli hennar. Anna var fræg
í stórfjölskyldunni fyrir fataviðgerð-
ir, bætur urðu ósýnilegar og flíkur
gengu í endurnýjun lífdaga í fín-
gerðum höndum hennar! Hún bar
sig vel á velli þegar því var að
skipta, grönn og beinvaxin - hafði
stundað fimleika á yngri árum og
bjó að því. Fyrir kom að hún vitnaði
til viðburða þar sem hún hafði rétt
úr sér á sinn eðlislæga hátt og sunn-
anmenn kallað það reiging - Þing-
eyingar hafa sinn stíl! Ahrifa meyj-
armerkisins gat gætt í viðbrögðum
hennar þegai’ tilefnið var minna:
pirringur vegna sagðra orða, sem
gengu ekki nákvæmlega eftir hvað
stað og stund varðaði. Þama vorum
við samskipa - á „Kútter Meyj-
unni“.
Og ég kannaðist vel við áralagið!
Atvik skal nefnt sem snýr persónu-
lega að undirrituðum og tengist
þessari sterku sjálfsvirðingu hennar
- var e.t.v. aðferð hennar til að
greina á milli rétts og rangs. Konan
er 35 ára og komin á sjúkrahús
vegna gallsteinakasts. Hún gengur
þá með yngsta barn þeirra Þorkels
og meðgangan er erfið - læknar
telja að grípa þurfi til nauðvarnar -
fóstureyðing sé óhjákæmileg. En
þama tel ég að sjálfsvirðing og rétt-
lætiskennd hafi gefið sjúkri konu
þann styrk sem hún sýndi þá. Anna
Þorbjörg hleypir upp skákinni og
leikur til vinnings - og með aðstoð
lækna hefur hún sigur: I fyllingu
tímans fæðir Anna þeim hjónum 16
marka stúlku og á næsta ári fer hún
í uppskurð vegna gallsteina! Um
tveimur áratugum síðar finnur þessi
stúlka einn feimnasta pilt sem fyrir-
finnst í borginni til skoðunar sem
fylgifisk sinn í lífsins gamni og al-
vöru. Sú skoðun stendur enn yfir og
ekki minnkar undmnarsvipur stúlk-
unnar! Síðustu 3 áratugina sýnir
Anna endanlega hvað í henni býr.
Umhverfi og lífshættir gjörbreyt-
ast, gamlir vinir og vandamenn
hverfa og heilsufarsleg skakkaföll
gera atlögur að henni - en hún
gengur veginn fram á við með reisn
- og með dyggilegri aðstoð fjöl-
skyldunnar nýtur hún lífsins. Hvert
sótti Anna Þorbjörg Kristínar- og
Sigurðardóttir þennan óbugandi líf-
svilja, þrótt og ótrúlega aðlögunar-
hæfni? Til áa sinna? Þá veðja ég á
niðjana! Allra síðustu árin er sjó-
mannsekkjan í skjóli Hrafnistu í
Hafnarfirði og nýtur góðra samvista
við vistmenn og ósérhlífinnar um-
önnunar starfsfólks.
Það er laugardagskvöld 6. maí
2000. Venjulegt laugardagskvöld að
lokinni sundlaugarferð og venjuleg
símhringing heyrist. Boð berast frá
Hrafnistu sem rjúfa hversdaginn:
„Gamla konan á erfitt með andar-
drátt.“ Og atvik haga þvi svo að
ekki næst í systkin Kristínar.
Við hjónin sitjum við rúm hennar
og höldum hvort í sína hendi gam-
allar konu. Þetta eru afar grannar
hendur, einkum eru fingurnir
grannir - púlsinn er óreglulegur og
hraður. Andlitið er markað þjáningu
og þreytu - þreytu nær 100 ára lík-
ama sem farinn er að gefa sig - og
minnir stöðugt á það með verkjum
og vangetu - jafnvel tímaskyn henn-
ar vísar til allra átta.
Við fylgjumst með hvernig henni
þyngir jafnt og þétt þar til yfir lýk-
ur og hún sofnar til hvíldar.
Dauðinn hefur unnið verk sitt
líknandi höndum - erfiðum og gleð-
ilitlum dögum hárrar elli er lokið.
Og það verður mikil breyting á and-
liti gömlu konunnar. Þjáningin
hverfur úr svipnum, rúnum rist
andlitið verður slétt - jafnvel ung-
legt. Hár aldurinn víkur úr ásjón-
unni og eftir verður fagurt konuan-
dlit, andlit sem sem ber merki
hvíldar og friðar og rósemdar, svip-
ur þess sem rís upp frá góðu dags-
verki.
Og það er ekkert tilefni til ótta
eða angistar þótt viðurvist dauðans
sé um kring. Þetta er síðasta gjöf
vinkonu minnar mér til handa - ný
mynd af dauðanum: mildum og líkn-
sömum.
Og dyr lokast - falla að stöfum
hægt og hljóðlega. Og í bergmáli
hugans hljómar í kyrrlátri þögninni:
„Var þetta ekki gott hjá mér?“
Hörður Daníelsson.
Það er einhver undarleg friðsæld
heima hjá ömmu Þorbjörgu á Laug-
arnesveginum. Um leið og hurðin
lokast á eftir mér og ég fer úr úlp-
unni verður hversdagsleikinn svo
einkennilega fjarlægur og draum-
kenndur. Amma Þorbjörg er að elda
hádegismat, fréttirnar í útvarpinu.
Ég sest við eldhúsborðið og renni
fingrinum milli flöskugrænna mós-
aíkflísanna á veggnum við hliðina á
mér, þetta eru götur og ég bý til
nýja leið í hvert skipti. Amma Þor-
björg setur diskinn á borðið fyrir
framan mig, það eru lærissneiðar,
mér þykja þær svo góðar. Hún er
búin að skera þær niður í litla bita
fyrir mig svo ég þarf ekki annað en
að stinga gafflinum í. Við vitum
bæði að ég er orðinn nógu stór til að
skera bitana sjálfur en tölum ekkert
um það. Það er grjónagrautur á eft-
ir. Meðan ég borða horfi ég á tré-
litamyndirnar hans Einsa bróður á
veggnum hjá vaskinum. Það eru sól-
stafir við Ægisíðuna. Amma Þor-
björg stingur uppá því að ég fleygi
mér á dívaninn eftir matinn. Það
þarf ekki að segja mér það tvisvar
enda pakksaddur. Tifið í veggklukk-
unni virðist vera eina hljóðið í heim-
inum. Þegar ég vakna situr Amma
Þorbjörg í stofunni í græna stólnum
sem einhver hafði einhvem tímann
hoppað yfir og hún hlegið og hlegið.
Ég vil fara í búðarleik og amma
Þorbjörg tínir til tómar kremdósir
og gamlan Old Spice-rakspíra frá
langafa Þorkeli sem ég hitti aldrei. í
þetta skipti verslum við ekki yfir
borðið heldur röðum í hillurnar eins
og í stóru búðunum. Þegar amma
Þorbjörg er að laga kaffið biður hún
mig að spila fyrir sig á píanóið litla
lagið mitt. Litla lagið spila ég bara
hjá ömmu Þorbjörgu. Það er bara
þrír tónar, í eins mörgum útfærsl-
um og mér dettur í hug. Ég er ekki
alveg viss hvort þetta sé alvöru lag
en amma Þorbjörg tekur af allan
vafa um það. Stundum biður hún
mig um að spila Litla lagið þegar
gestir koma. Þá verð ég feiminn en
læt mig samt hafa það.
1 pnctpinar
/rv Lcydiviiiui í 1 iinrii
1 LUIIUI
SÓLSTEINAK við Nýbýlaveg, Kópavogi
Sími 564 4566
Tuttugu árum síðar hefur lítið
breyst. Mér þykja lærissneiðar og
grjónagrautur enn herramannsmat-
ur. Ég er enn að rembast við litla
lagið mitt. Stundum koma þær
stundir að ég fer að efast um Litla
lagið en þá þarf ég ekki annað en að
hugsa til ömmu Þorbjargar og allur
vafi er samstundis úr sögunni. Ég
loka augunum og ég ligg í dívanin-
um hjá ömmu Þorbjörgu og hlusta á
tifið í gömlu veggklukkunni.
Jóel Pálsson.
Hún klæðir sig í morgunkápuna,
setur upp hattinn. Fer í morgun-
hanskana. Hún er á leið að kaupa
fiskinn, að kaupa brauðið. Hún læt-
ur þvegna flösku í innkaupanetið.
Kaupir alltaf súrmjólk í glerflösku.
Þær voru með áltappa. Það var þá.
I fimm vetur fékk ég að vera í
litla herberginu þar sem langamma
bjó áður. Ég var unglingur að glósa
latmu. Læra útdautt mál.
Ég horfi á eftir henni niður göt-
una, sé hana mæta annarri konu í
morgunkápu, með hatt, með hanska,
með innkaupanet. Þær stoppa og
spjalla, báðar með hatt, með inn-
kaupanet, í morgunkápu. Hún kem-
ur tilbaka hengir upp kápuna og
hneppir efsta hnappi. Hún hneppti
alltaf efsta hnappi. Ég spurði aldrei
af hverju. Þetta var ömmuhnappur.
Hún leggur innkaupin á eldhúsborð-
ið. Hvern hittir þú? spyr ungling-
urinn. Það var hún Sveinbjörg eða
Guðbjörg eða Þorbjörg, einhver
björg var það. Hún segir mér fréttir
úr götunni, úr öðru lífi, úr öðru húsi
meðan latínan sefur.
Hún lætur fiskinn á bretti, flettir
roði. Daglegar athafnir hennar eru
fallegar, sefandi, taktbundnar. Eins
og ritúal. Ég drekk í mig ömmu
mína meðan latínan sefur.
Unglingurinn sér hana taka skít-
uga rófu og gulrót úr brúnum
bréfþoka, bleyta þær, bursta og
skafa þar til þær fá lit, skæran lit.
Svo biytjar hún þær í pottinn lætur
tvo bita á fallegan disk og gefur
mér. Þær eru sælgæti, ömmusæl-
gæti.
Ég sé hana líka fara í brúnu káp-
una, það er bæjarkápan, síðdegis-
kápan. Setja á sig hattinn á leið í
vinkonukaffi, eða kannski á Grund
að heimsækja Dísu systur, kannski í
bæinn að kaupa tvinna. Hún gengur
báðar leiðir, léttfætt grönn og hnar-
reist. Með síðdegishatt og hanska.
Kemur tilbaka og segn- mér söjg-
ur úr öðru húsi úr öðru lífi. Eg
heyri, ég horfi og drekk í mig ömmu
mína meðan latínan sefur.
Saumavélin er við gluggann í
borðstofúnni. Hún vendir flibbum,
lætur ósýnilegar bætur á afabuxur.
Allt verður nýtt aftur. Amma og list
hversdagsins. Malið í vélinni býr til
ró í húsið. Lifandi ró. Latínan sefur.
Einhvern tíma löngu seinna sé ég
hana með lítinn kút. Það er lang-
ömmukútur, strákurinn minn. Hann
situr þétt upp við hana. Hún er að
sauma í klukkustreng. Þau telja út
saman. Ég sé hvernig barnið sefast
eins og mamman forðum. Hún á
tíma hún á ró.
Einhvern tíma löngu seinna á
gangi úti með annan kút, lang-
ömmukút. Hún leyfir honum að
hoppa og skoppa og skoða veröldina
á sínum hraða með sínum augum.
Bamið sefast eins og mamman
forðum. Hún á tíma hún á ró.
Hún er komin í svarta kápu. Hver
dó? spyr unglingurinn. Er að fara
að fylgja einhverjum eins og hún
kallaði það. Amma var alltaf að
fylgja einhverjum og unglingurinn
sem ekki er búinn að tengja sjálfan
sig við almættið eða eilífðina heldur
áfram að glósa latínu í litla herberg-
inu með langömmuskápnum. Þar til
hún kemur aftur og fer úr kápunni,
svörtu kápunni, hneppir efsta
hnappi, ömmuhnappi. Hún lætur
hattinn á hilluna, hanskana í skúff-
una. Hún hitar kaffi, lætur tvo bolla
á borðið hellir í og ég drekk í mig
fylgdina meðan latínan sefur.
Amma mín, nú er ég búin að læra
að fylgja. í dag fylgi ég þér síðasta
spölinn að nýjum dyrum, í nýtt hús.
Ég geng svo heim, fer úr kápunni
og hneppi efsta hnappi og held
áfram að þakka þér allt og allt.
Anna Jóelsdóttir.
Amma Anna dó södd lífdaga tæp-
lega 100 ára gömul. Hún var fædd
árið 1900 og bar öll einkenni alda-
mótakynslóðarinnar, vinnusöm,
ósérhlífin og samviskusöm. Upp úr
tvítugu fór hún til Svíþjóðar í hús-
mæðraskóla og dvaldi þar í níu
mánuði til að undirbúa sig undir
lífsstarf sitt, húsmóðurstarfið. Á
þessum árum stundaði hún fimleika
í IR og kynntist Þorkeli Sigurðssyni
afa í gegnum íþróttirnar en hann
stundaði róður og langhlaup hjá
Glímufélaginu Armanni. Afi var vél-
stjóri á gömlu síðutogurunum og
var oft lengi úti. Túrarnir gátu farið
upp í tæpa tvo mánuði í saltfiskiríi
við Grænland. Afi var á sjónum öll
stríðsárin og þá var aðeins stoppað
um fjórar klukkustundir í landi áður
en siglt var með aflann til Englands
og síðan í sólarhring áður en haldið
var til veiða á ný.
Rekstur heimilisins og barnaupp-
eldið hvíldi því fyrst og fremst á
herðum ömmu.
I barnsminningu minni var amma
sífellt eitthvað að bjástra inni í eld-
húsi eða þurrka af en afi dottaði í
hægindastól. Eftir andlát afa 1969
fór hún til Bandaríkjanna til að
gæta langömmubarnanna sinna hjá
nöfnu sinni. Mér fannst hún breyt-
ast við þá dvöl. Sjóndeildarhringur-
inn víkkaði og amma fann gleðina í
lífinu á ný. Þegar ég var unglingur
stoppaði hún oft í sokkana mína,
lagaði föt og gerði listavel við leður-
jakkann minn. Hún var listakona í
höndunum. Fágun og snyrti-
mennska voru hennar aðalsmerki.
Það var gott að heimsækja hana,
alltaf brosmild og skemmtileg. Allt
varð að veislumat í höndum hennar,
venjuleg rúgbrauðssneið með kæfu
eða flatkaka með hangikjöti varð
glæsilegri og smakkaðist betur hjá
ömmu en hjá öllum öðrum. Hún var
viðræðugóð og það var notalegt að
sitja hjá henni og ræða um lífið og
tilveruna.
Amma var stolt og hnarreist, svo
hnarreist að ef amma datt þá datt
hún aftur fyrir sig en ekki framfyrir
sig eins og jafnaldrar hennar. Það
var ekki fyrr en um 93 ára aldur að
ellin fór fyrir alvöru að setja mark
sitt á hana og hún flutti á Hrafnistu
í Hafnarfirði. Þar var vel hugsað um
hana bæði af starfsfólki og börnun-
um hennar sem heimsóttu hana
daglega. Síðustu árin voru henni
erfið og hún þráði að fá hvíldina.
Eitt meginhlutverk mannsins í líf-
inu er að koma börnum sínum og af-
komendum á legg. Það tókst ömmu
með sóma. Amma og afi áttu miklu
barnaláni að fagna og voru þátttak-
endur í mesta breytingaskeiði
Islandssögunnar. Þau tilheyrðu
aldamótakynslóðinni sem renndi
stoðum undir velmegun íslensku
þjóðarinnar.
Þorkell Sigurðsson.
Elsku amma Þorbjörg hefur
kvatt eftir nærri 100 ára viðveru.
Hún sem var alltaf til taks og
kenndi okkur svo ótal margt. Við
getum ekki annað en glaðst fyrir
hennar hönd, þótt viðskilnaðurinn
sé sár. En viljum trúa því að nú h'ði
henni vel. Og eftir sitjum við sem
hún umvafði kærleika og hlýju það
sem af er æfi okkar. Slíkt skarð
verður ekki fyllt.
Amma var sjómannskona, afi var
vélstjóri á togurum og silgdi m.a. öll
stríðsárin, það er ekki erfitt að ým-
ynda sér hvernig henni hefur liðið
þá, heima með fjögur börn og ekki
heilsuhraust sjálf á þessum árum.
Þó var hún alltaf að hugsa um að
öðrum liði vel. Amma lifði öll systk-
ini sín , elskulegan eiginmann og
lang flesta vini sína. Hún sagði líka
stundum, hvernig stendur á því að
ég er látin lifa svona lengi? En það
var einföld skýring á því. Hún var
sú sem var sífellt að kenna okkur.
Við áttum greinilega ekki að fara á
mis við það.
Amma gat verið mjög hnyttin og
skemmtileg og átti það til að gera
mann alveg orðlausan af undrun.
Sjálf stóð ég eitt sinn á stéttinni
heima með ömmu, þegar hún mátaði
mig alveg. Hún var þá vel á áttræðis
aldri.
Ég hafði verið að hjóla og spurði
ömmu hvort hún kynni að hjóla, hún