Morgunblaðið - 24.07.1999, Blaðsíða 26

26 LAUGARDAGUR 24. JÚLÍ 1999
Netið
Upplýsingar á Netinu
eru misjafnlega
áreiðanlegar.
Börn
Hefur geðheilsan
gleymst í umönnun
bama og unglinga?
Netið getur nýst sjúklingum vel
Þótt mikið gagn megi hafa af hvers konar upplýsingum á Netinu
um sjúkdóma og meðferð, og jafnvel þátttöku í lyfjatilraunum, set-
ur það strík 1 reikninginn að í netheimum ríkir algert stjórnleysi og
enginn hefur eftirlit með þeim upplýsingum sem þar er að fínna.
Reuters
Gangan gerir mönnum
gott og rannsóknir sýna að
ástæðulaust er að geyma
til elliáranna að fara reglu
lega í gönguferðir.
Gangan af
hinu góða
Associated Press.
MENN hafa lengi talið sig
vita að regluleg ganga sé hin
mesta heilsubót. Nú liggja
fyrir niðurstöður könnunar,
sem gefur til kynna að eldri
karimenn geti dregið veru-
lega úr líkunum á hjartaáfalli
með því að fara á degi hveij-
um í göngutúra.
f grein sem birtist á dögun-
um í tímaritinu Circulation,
sem bandarísku hjartavernd-
arsamtökin gefa út, er greint
frá könnun, sem bendir til
þess að karlmenn á aldrinum
71 til 93 ára geti minnkað lík-
umar á að þeir fái hjartaáfall
um allt að helming með því
að ganga tvær mflur, eða 3,2
kflómetra, á dag. Könnunin
leiddi ennfremur í Ijós að lík-
ur á fyrsta hjartaáfalli
minnkuðu um 15% við hveija
800 metra sem gengnir voru.
Orlítil blóðþynning
Hjartalæknirinn Dr.
Laurence Sperling segir að
reglulegar gönguferðir dragi
úr líkunum á því að eldri
menn verði bráðkvaddir. Slík
hreyfing hafi í för með sér
örlitla blóðþynningu, sem aft-
ur minnki líkurnar á æðastífl-
um.
Vísindamennirnir sem
unnu að rannsókninni hvetja
menn til að geyma það ekki
til elliáranna að taka að
stunda reglulegar gönguferð-
ir. Allt bendi til þess að þess-
ar niðurstöður um hollustu
gönguferða eigi einnig við
um yngra fólk, konur sem
karla.
Medical Tribune News Service, Reuters.
NÝJAR leiðbeiningar sem eiga að
gera fólki auðveldara um vik að fóta
sig í læknisfræðilegum upplýsing-
um og villandi upplýsingum á Net-
inu, voru kynntar á fundi fæðingar-
lækna og kvensjúkdómafræðinga í
Ottawa í Kanada fyrir skemmstu.
Þeim fer sífellt fjölgandi sem leita
upplýsinga um sjúkdóma á Netinu.
En bent hefur verið á að Netið er
með öllu stjómlaust og ekkert eftir-
lit er haft með gæðum þeirra upp-
lýsinga sem þar er að finna. Hægt á
að vera að nota hinar nýju leiðbein-
ingar sem nokkurs konar síu til að
þekkja úr óáreiðanlegar vefsíður og
upplýsingar sem eiga rót að rekja
til markaðssjónarmiða eða annarra
markmiða.
„A hverjum degi hitti ég sjúk-
linga sem hafa fengið ónákvæmar
upplýsingar á Netinu,“ sagði dr.
Mark Walker, fæðinga- og kven-
sjúkdómalæknir á Mount Sinai-
sjúkrahúsinu í Toronto. „Því miður
kom nýlega upp tilfelli þar sem hjón
reiddu sig á slæmar upplýsingar og
greindu veikindi bams síns rangt.
Þau urðu fyrir óþarfa hugarangri
vegna þess að þau gátu ekki treyst
upplýsingunum. Þessar leiðbeining-
ar hefðu getað komið í veg fyrir
þetta.“
Kelly Grant, læknastúdent við
Háskólann í Toronto, og samstarfs-
hópur hennar, kannaði þær leið-
beiningar sem nú er að finna á Net-
inu fyrir heilsugæslustarfsfólk.
Komust þau að því að þessar leið-
beiningar vom í mörgum tilfellum
of flóknar og óljósar og skrifaðar á
máli sem var of tæknilegt.
gagnlegar leiðbeiningar
Hópurinn bjó til leiðbeiningar í tíu
liðum, sem auðvelt er fyrir sjúk-
linga að nota til að leggja mat á
áreiðanleika vefsíðna með læknis-
fræðilegum upplýsingum. Spurn-
ingunum er ætlað að skera úr um
hversu hlutlægar, nýjar, nákvæm-
ar, vel hannaðar og áreiðanlegar
vefsíðurnar em. Telst vefsíða
áreiðanleg ef að minnsta kosti átta
af tíu spumingum er svarað ját-
andi.
Meðal þess sem spurt er um, er
hvort höfundur vefsíðunnar sé
heilsugæslufagmaður, og hvort upp-
lýsingamar séu í samræmi við upp-
lýsingar sem fengist hafa annars
staðar. Hópurinn fékk tuttugu kon-
ur til að prófa leiðbeiningamar, og
komst að því að allir sjúklingarnir,
sem vora vanir að nota Netið, töldu
leiðbeiningamar hjálplegar og auð-
velt að fylgja þeim.
Þeir sjúklingar sem ekki vom
vanir að nota Netið töldu leiðbein-
ingamar ekki eins hjálplegar.
Ástæðan var tvíþætt. Þeim fannst
of mikið af upplýsingum á vefnum,
og erfitt að svara röð spuminga, að
sögn Kelly E. Murphy, sérfræðings
í fæðingalækningum við læknadeild
Háskólans í Toronto, en hún var
Reuters
Netið hefur margvíslegan fróðleik að geyma en þar er einnig að finna
vefsíður með villandi og beinlínis röngum upplýsingum sem yfirleitt
má rekja til markaðssjónarmiða.
meðal þeirra sem settu saman leið-
beiningarnar.
Grant og samstarfsfólk hennar
notaði leiðbeiningarnar sjálft til
þess að kanna vefsíður þar sem
veittar em upplýsingar um bams-
burð og kvilla honum tengdar. Þær
vefsíður sem ekki stóðust prófið
vora flokkaðar frá, en settar upp
tengislóðir til þeirra sem töldust
bera af. Þessar slóðir er að fínna á
www.sickkids.on.ca/fetalcentre/web
sitelinks.asp.
Þátttaka í lyfjatilraunum
A tveim bandarískum vefsíðum
gefst fólki nú kostur á að skrá sig til
þátttöku í tilraunum með lyf og
aðra meðferð. Önnur síðan var sett
upp af fyrrverandi landlækni í
Bandaríkjunum, dr. C. Everett
Koop. Á síðunum em veittar upp-
lýsingar um lyfjatilraunir þar sem
sjálfboðaliðar era notaðir til að
prófa ný lyf, og geta þeir sem hafa
áhuga skráð sig sem sjálfboðaliða
við tilraunir.
„Mestu vandkvæðin við að gera
tilraunir er að fá sjúklinga til að skrá
sig til þátttöku," sagði framkvæmda-
stjóri íyrirtækis sem er í samstarfi
við fyiirtæki Koops um vefsíðuna.
„Einungis lítið brot neytenda hefur
gert sér grein fyrir því, að það er
mögulegt að taka þátt í lyfjatilraun-
um,“ sagði í yfirlýsingu frá Koop.
Sérfræðingar í krabbameins-
lækningum hafa sagt að einungis
tvö eða þrjú prósent krabbameins-
sjúklinga séu skráð til þátttöku í
lyfjatilraunum, þótt mestar líkur
séu á að með þátttöku í slíkum til-
raunum fáist bestu lyfin og besta
meðferðin. Vefsíðumar er að finna á
www.drkoop.com og www.americas-
doctor.com.
Hvað er sjálfsofnæmi?
MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Spurning: Er hugsanlegt að fólk
sé með sjálfsofnæmi? Móðir mín
hefur ofnæmi fyrir aukaefnum í
fatnaði og ýmsu fleira, en stundum
er eins og ekkert þurfi til. Ef
sjálfsofnæmi er til, er þá nokkur
lækning við því? Hvert á maður að
snúa sér til að fá úr því skorið?
Svar: Sjálfsofnæmi er vissulega til
og er talið vera orsök allmargra
sjúkdóma. Ónæmiskerfi líkamans
er mjög flókið kerfi sem við hvorki
þekkjum né skiljum ennþá nema
að hluta til. Hlutverk
ónæmiskerfisins er einkum að
verja líkamann fyrir ýmsum
utanaðkomandi efnum, m.a.
sýklum. Framandi efni, t.d. á
sýklum, geta verið svo kallaðir
mótefnavakar sem setja í gang
myndun mótefna í ónæmiskerfinu.
Þessi mótefni era mjög sértæk
gagnvart ákveðnum mótefnavaka
og er mikilvægur hluti af
vamarkerfi líkamans. Sem dæmi
má nefna þegar viss tegund
bakteríu kemst inn í líkamann;
mótefnavakar á yfirborði
bakteríunnar setja í gang
mótefnamyndun í ónæmiskerfinu,
þessi mótefni tengjast bakteríunni
og það leiðir hana síðan til dauða.
Onæmiskerfið er þannig
mikilvægur hlekkur í vörnum
líkamans gegn sýklum og ef það
bilar, eins og gerist t.d. við
alnæmi, verður einstaklingurinn
sífellt hrjáður af alls kyns
sýkingum. En ónæmiskerfið getur
stundum orðið of virkt gagnvart
vissum efnum, snerting við þau
veldur þá heiftarlegri svöran sem
við köllum ofnæmi. Þetta þekkjum
við vel gagnvart ýmsum framandi
efnum og má þar nefna sem dæmi
frjókomaofnæmi, ofnæmi fyrir
penciillíni eða öðram lyfjum,
ofnæmi fyrir vissum dýram svo
sem köttum eða hestum og ofnæmi
fyrir vissum efnum í fæðunni.
Sum efni hafa mikla tilhneigingu
til að valda ofnæmi en önnur efni
síður og við vitum ekki hvemig á
því stendur. Það virðast þó lítil
takmörk fyrir því hvað getur
valdið ofnæmi og ofnæmi getur
Ónæmiskerfið
jafnvel myndast gegn efnum í
sjálfum líkamanum, sjálfsofnæmi.
Sjálfsofnæmi er talið geta
myndast á ýmsa vegu og má þar
nefna þegar líkamleg efni sem
venjulega era geymd inni í
framum eða í líkamshólfum eins
og auganu, komast út í blóðið, en
það getur t.d. gerst við slys eða
áverka. Sum efni geta þá verkað
sem mótefnavakar og afleiðingin
er sjálfsofnæmi.
Aðrir möguleikar era þegar
framandi efni eins og sum lyf eða
málmar tengjast próteinum í
líkamanum sem við þá breytingu
verða mótefnavakar eða þegar
mótefni gegn efni í sýkli ræðst
einnig á líkamlegt prótein vegna
þess að það er svo líkt próteini
sýkilsins. Til era ýmsir fleiri
möguleikar og allt getur þetta leitt
til þess að ónæmiskerfið myndar
mótefni gegn líkamlegum efnum og
afleiðingin er skemmdir á vefjum.
Sjúkdómar sem talið er líklegt
að eigi rót sína í sjálfsofnæmi era
m.a. rauðir úlfar, liðagigt,
ofstarfsemi skjaldkirtils,
vöðvaslensfár, og sum tilfelli af
nýrnabilun, ófrjósemi og
sykursýki. Þegar sjálfsofnæmi
hefur myndast er ekki þekkt nein
lækning við því sem slíku en oftast
er hægt að draga úr
sjúkdómseinkennum með lyfjagjöf.
Sjálfsofnæmi er mjög
einstaklingsbundið og þar skipta
erfðir máli. Til að fá úr þessu
skorið þarf að fara til læknis.
• Lesendur Morgunblaðsins geta
spurt lækninn um það sem þeim
liggur á hjarta. Tekið er á mo'ti
spurningum á virkum dögum milli
klukkan 10 og 17 ísíma 5691100
og bréfum eða símbréfum merkt:
Vikulok. Fax 5691222. Einnig geta
lesendur sent fyrirspurnir sínar
með tölvupósti á netfang
Magnúsar Jóhannssonar:
elmag@hotmail.com.