Morgunblaðið - 28.11.1998, Blaðsíða 63

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 28. NÓVEMBER 1998 63
SKOÐUN
FRÁ því í sumar hefur Félag
jámiðnaðarmanna, ásamt rafíðnað-
armönnum og Verkalýðsfélaginu
Þór á Selfossi staðið í deilu við rúss-
neska ríkisfyrirtækið Techno-
promexport, sem nú er að ljúka við
Búrfellslínu 3. Deilan hefur margar
hliðar og er hvergi nærri lokið.
Fyrsti hluti deilunnar var um samn-
ingsbrot við ráðningu og vinnutíma
íslenski-a starfsmanna, í öðru lagi
snérist deilan um misnotkun at-
vinnuleyfa og í þriðja lagi um að-
búnað og laun erlendra starfs-
manna.
Um þessi mál hefur verið fjallað í
fjölmiðlum, ekki síst þegar búast
mátti við aðgerðum af hálfu verka-
lýðsfélaganna. Sumar hliðar máls-
ins hafa hins vegar fengið minni
umfjöllun, en í þessari grein verður
farið yfir nokkrar þeirra.
Samkeppnisstaða
íslenskra fyrirtækja
Lærdómurinn sem við getum
dregið af deilunni við
Technopromexport (TPE) er síður
en svo einkamál launafólks. Málið
snertir ekki síður atvinnurekendur
og jafna samkeppnisstöðu þeirra.
Erlend fyrirtæki sem geta boðið í
verk á allt öðrum launaforsendum
og með lakari aðbúnað fyrir starfs-
menn en bundið er í samningum,
lögum og reglugerðum hér á landi
hafa yfirburðastöðu í samkeppninni.
Þau geta einfaldlega boðið lægra í
verkin. TPE málið er dæmigert um
þetta en alls ekkert einsdæmi.
Komist erlent fyrirtæki upp með
það að fá atvinnuleyfi á fölskum for-
sendum og greiða lægri iaun en
samningar kveða á um þá munu
fleiri íylgja í kjölfarið og sækja í
verkefni hér á landi. Islensk fýrir-
tæki eru dæmd til að tapa þeirri
samkeppni nema þau fari inn á
sömu braut og erlendir keppinaut-
ar. Forsvarsmenn í mörgum fyrir-
tækjum gera sér grein fyrir þessari
hættu og hafa látið í ljós stuðning
við aðgerðir verkalýðsfélaganna.
Það er hins vegar áhyggjuefni að
samtök atvinnurekenda skuli ekki
hafa skipað sér við hlið verkalýðsfé-
laganna í þessari baráttu gegn und-
irboðum. Helsta innlegg VSI í þessa
deilu var að senda Félagi járniðnað-
armanna kröfu um að íslenskir
starfsmenn hættu aðgerðum til að
knýja á að samningum væri fram-
fylgt. Að öðrum kosti var hótað
skaðabótakröfu á hendur félaginu.
Atvinnuleyfí og samningsbrot
Fyi-sti þáttur deilunnar kom til
vegna misnotkunar TPE á atvinnu-
leyfum og samningsbrota gagnvart
íslenskum starfsmönnum við verkið.
Atvinnuleyfi voru veitt til erlendra
eftirlitsmanna og
stjórnenda en skýrt
tekið fram í umsögnum
að öll verkleg fram-
kvæmd ætti að vera í
höndum íslenskra
starfsmanna. Kjara-
samningur var gerður
og gilti hann einnig um
erlenda starfsmenn
enda er það forsenda
atvinnuleyfa sam-
kvæmt lögum að þeir
fái sömu kjör. Þá var
einnig samkomulag um
fjölda íslenskra iðnað-
armanna við verkið.
Blekið var ekki þornað
á pappírunum þegar í
ljós kom að TPE ætlaði hvorki að
fara að íslenskum lögum eða samn-
ingum. „Eftirlitsmenn og sérfræð-
ingar“ voru á fullu í iðnaðar- og
verkamannastörfum og ekki var
staðið við að ráða umsaminn fjölda
innlendra starfsmanna. Þetta var
kært til Vinnumálastofnunar og
krafist afturköllunar atvinnuleyfa.
Vinnutimi Islendinganna var
styttri en kjarasamningur sagði til
um, en aftur á móti Iengri hjá er-
lendu starfsmönnunum. Seint í
s
Islensk fyrirtæki, segir
Orn Friðriksson, eru
dæmd til að tapa í sam-
keppninni við fyrirtæki
sem ekki fara eftir ís-
lenskum lögum og
samningum.
ágúst var íslendingunum tjáð að
ekkert væri (yrir þá að gera í
nokkra daga en á sama tíma var full
vinna hjá erlendu starfsmönnunum.
íslenskir starfsmenn hjá JÁ-verk-
tökum, sem leigðir voru til
Technopromexport vildu ekki leng-
ur una því að samningar væru
brotnir á þeim og samþykktu að
leggja niður vinnu. Sú aðgerð stóð í
tvo og hálfan sólarhring og lauk
með samkomulagi um að farið yrði
eftir kjarasamningum.
Rannsókn á
launakjörum
Vinnumálstofnun ákvað að hafa
að engu kröfu um afturköllun at-
vinnuleyfa þrátt fyrir skýlaus brot
TPE. Þegar sú niðurstaða lá fyrir
leit Félag jámiðnaðarmanna á það
sem skyldu sína að gæta hagsmuna
hinna erlendu starfsmanna og upp-
lýsa þá um þau réttindi sem samið
hafði verið um þeim til handa. Fé-
lagið lét þýða á rúss-
nesku ýmis gögn í þvi
sambandi og lagði m.a.
fram launaútreikninga
í samræmi við kjara-
samninginn. Þegar
þetta hafði verið kynnt
á fundum með erlendu
starfsmönnunum kom í
ljós að launasamingar
voru þverbrotnir.
Farið var fram á það
við félagsmálaráðu-
neytið að það hlutaðist
til um rannsókn á
hvort erlendu starfs-
mennirnir fengju í
reynd launakjör í sam-
ræmi við samninga og
lög. Vinnumálastofnun var falið að
rannsaka málið og kvað upp þann
úrskurð að ekki yrði annað ráðið af
gögnum en að allt væri í lagi með
launamál erlendu starfsmannanna.
Upplýsingarnar sem voru lagðar til
grundvallar voru komnar frá rúss-
neska fyrirtækinu en ekki leitað
staðfestingar starfsmanna sjálfra.
Eftir að félagið hafði gagmýnt nið-
urstöðuna fór stofnunin fram á við-
bótarupplýsingar. Eftir framlengda
fresti sendi fyrirtækið frá sér gervi-
launaseðla sem starfsmenn fengu
aldrei að sjá hvað þá að þeim hafi
verið greidd laun í samræmi við
launaseðlana.
Hlutur
Landsvirkjunar
Það er sama hvar komið er að
málinu, alls staðar kemur Lands-
virkjun við sögu. Það fyrsta er vita-
skuld að Landsvirkjun samdi við
níssneska fyrirtækið TPE, þrátt
fyrir að hafa fengið viðvaranir um
að ekki væri alls staðar allt með
felldu þar sem fyrirtækið hafði
komið að málum. Landsvirkjun lét í
fyrstu sem sér kæmi ekkert við
hvort verktaki þeirra stæði við
kjarasamninga. Félagsmálaráð-
herra fór fram á það við Lands-
virkjunarmenn að þeir sæju til þess
að hver og einn starfsmaður fengi
greidd laun samkvæmt íslenskum
kjarasamningi og að þau yrðu lögð
inn á bankareikning.
I bréfi Landvirkjunar til félags-
málaráðherra sá fyrirtækið sér-
staka ástæðu til að efast um þær
forsendur sem tilmæli ráðherrans
byggðust á. í bréfinu segir m.a. að
tilmælin „hvíli á staðhæfingum
verkalýðsfélaga“ og „starfsmenn
TPE hafa ekki sett fram ásökun um
vangreiðslu launa við TPE eða
Landsvirkjun". Þessu til viðbótar
segii': að vandi Landsvirkjunar sé
sá að TPE segi fullyrðingar félag-
anna ekki á rökum reistar og að er-
lendir starfsmenn megi ekki eiga
reikninga í íslenskum bönkum.
Þessi afstaða Landsvirkjunar sýnir
betur en margt annað hverjum er
trúað og treyst á þeim bæ - og
hverjum ekki. Landsvirkjun viður-
kenndi loks að vanefndir væru á
launagreiðslum og eftir að TPE
hafnaði ósk Landvirkjunar um að
þriðji aðili sæi um launagreiðslur,
voru æðstu stjórnendur fyrirtækis-
ins í Moskvu boðaðir til neyðarfund-
ar um launamálin.
Mannránið
í millitíðinni var þeim starfs-
mönnum sem mest samskipti höfðu
haft við íslensku verkalýðsfélögin
sagt fyrirvaralaust upp störfum og
ákveðið að koma þeim strax úr
landi. Félagsmálaráðherra mæltist
eindregið til þess að þeir færu ekki
fyiT en eftir boðaðan neyðarfund og
endanlegt launauppgjör. Þrír
starfsmannanna fóru hvergi, gengu
í Félag járniðnaðarmanna og gáfu
félaginu fullt umboð til að inn-
heimta útistandandi laun. Viðbrögð
TPE manna voru að gefa í skyn að
Félag járniðnaðarmanna hefði rænt
mönnunum og í framhaldi af því
beitt þá þvingunum.
Niðurstaða neyðarfundarins þann
9. október varð sú, að Landsvirkjun
var falið að hafa umsjón og eftirlit
með réttri launagreiðslu til allra
starfsmanna og að uppgjöri skyldi
lokið ekki síðar en 21. október. Að
öðrum kosti gætu félögin krafið
Landsvirkjun um að halda eftir .
gi'eiðslum til Technopromexport
vegna vangreiddra launa.
Legið á gögnum
Félagið fór fram á að Landsvirkj-
un afhenti afrit af launaseðlum og
kvittunum fyrir móttöku launa og
aðrar upplýsingar varðandi launa-
uppgjörið. Þeim upplýsingum ætl-
aði félagið síðan að koma til viðkom-
andi starfsmanna. Landsvirkjun
hafnaði þessu, þar sem það væri
gegn vilja TPE. Þá var þess krafist
að Landsvirkjun afhenti hverjum og
einum starfsmanni launaseðil með
öllum upplýsingum. Því hefur ekki
heldur verið sinnt. Bæði TPE og
Landsvirkjun hafa þannig með öll-
um ráðum komið í veg fyrir að
starfsmenn fái skriflegt launaupp-
gjör og komið í veg fyrir að hægt
væri að sannreyna hvort rétt launa-
uppgjör hafi farið fram.
Það er full ástæða til að ætla að
meðferð TPE á gögnum sé með
þeim hætti að refsivert sé hér á
landi. Fyrirtækið hefur t.d. gefið út
til opinbera aðila tvenns konar
launaseðla sem áttu að sanna að
launagreiðslur væru í samræmi við
samninga og lög. Á launaseðlunum,
sem eru fyrir sama tímabil og sömu
einstaklinga, er skráður vinnutími
og laun með ólíkum hætti og í reynd
voru greiðslur til starfsmanna
miklu lægri en kom fram á launa-
seðlunum.
Pappírsfyrirtæki á Kýpur
Forsvarsmenn TPE hafa alla tíð
haldið því fram að erlendu starfs-
mennirnir séu ráðnir hjá þeim en
neituðu að sýna ráðuneytinu eða
verkalýðsfélögunum ráðningar-
samninga. Staðreyndin er hins veg-
ar sú að hluti starfsmannanna fékk
enga ráðningasamninga hjá TPE,
aðeins munnlegt loforð um vinnu á
Islandi meðan á verkinu stæði. Aðr-
ir eru með skriflega ráðningar-
samninga við fyrirtæki að nafni
Cristobal LTD í Limassol á Kýpur.
Cristobal er vinnuveitandi og
launagi'eiðandi samkvæmt samn-
ingnum og leigir líklega mennina til
TPE.
Á Kýpur eru skráðar þúsundir
slíkra pappírsfyrirtækja eingöngu í
þeim tilgangi að komast hjá ýmsum
sköttum og skyldum og launasamn-
ingum sem gilda í öðrum löndum.
I ráðningarsamningum Cristobal
á Kýpur er kveðið á um mánaðar-
laun upp á 1000 Bandaríkjadali.
Vinnutíminn á bak við þessar
launagreiðslur er um 250 klst. á
mánuði og jafnaðarlaun því um 4
dollarar á tímann. Starfsmennirnir
fengu því greitt um 280 kr. á tím-
ann hvort sem unnið er í dag eða
yfirvinnu. TPE og Cristobal hafa
aldrei ætlað sér að greiða hærri
laun en 280 kr. á tímann hvað sem
íslensk lög og kjarasamningar
segja og erlendu starfsmönnunum
hefur verið hótað því að það sem
þeir hafa fengið umfram þetta
vegna kröfu verkalýðsfélaganna
verði hirt af þeim þegar heim er
komið. Og varla telst það líklegt að
Cristobal á Kýpur skili tekjuskött-
um starfsmanna til Rússlands eða
Ukraínu en TPE og Landsvirkjun
hafa haldið því fram að rukka beri
bæði íslenska og erlenda skatta af
starfsmönnunum.
Atvinnuöryggi, samkeppnis-
staða og mannréttindi
Þann 3. október voru þingfest
þrjú dómsmál Félags járniðnaðar-
manna vegna vangoldinna launa
starfsmanna TPE. Þetta eru fyrstu
málin sem höfðuð eru gegn fyrir-
tækinu. Jafnframt var þess krafist
að Landsvirkjun, með vísun til sam-
komulags á neyðarfundinum, haldi
eftir greiðslum til TPE sem nemur
launakröfunum. Félagið ætlar að
fylgja þessu máli eftir eins langt og
þörf krefur. Við teljum með öllu
ólíðandi að verktakar, innlendir eða
erlendir, brjóti kjarasamninga, lög
og reglur. Þetta mál er miklu
stærra en svo að það snúist aðeins
um laun og aðbúnað starfsmanna.
Það snýst ekki síður um atvinnuör-
yggi og kjör íslenskra launþega í
framtíðinni, samkeppnisstöðu ís-
lenskra fyrii-tækja á sífellt alþjóð-
legri markaði, ábyrgð Landsvirkj-
unar og síðast en ekki síst - það
snýst um mannréttindi.
Höfundur er formaður Fclagsjárn-
iðnaðarmanna.
TECHNOPROM, LANDS-
VIRKJUN OG CRISTOBAL
Örn
Friðriksson
0mbl l.is LLTAf= /VW /
LIMMIÐAPRENT
Þegar þig vantar límmiða
Skemmuvegi 14,200 Kópavogi. S. 587 0980. Fax 557 4243
Vínlegnar
enskar jólakökur og
jólabúðingar
Bresk
gæðav
Beta, leirlistarkona
Gallerí
MÍÐARSg
SKAHT
Skólavörðustíg l6a, Sími 561 4090
k

PIPAR OG SALT
Klapparstíg 44
Sími 562 3614