Morgunblaðið - 28.11.1998, Blaðsíða 62

462 LAUGARDAGUR 28. NÓVEMBER 1998_
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Ofbeit er ófyrir-
gefanleg
ÞEKKINGARLEYSI
og græðgi varð þess
valdandi að skógar
eyddust og jarðir fóru í
eyði á íslandi íyrr á öld-
um. Það er hægt að fyr-
irgefa forfeðrum okkar
hvemig fór vegna van-
kunnáttu þeirra og lífs-
baráttu.
ma- Lífssýn okkar í dag er
allt önnur. Það er ófyrir-
gefanlegt með öllu, að
ganga á og eyða gróðri
landsins eins og nú er
gert víða um land. Of-
beitarvandamál eiga
ekki að eiga sér stað og
er það skylda yfirvalda
að sjá til þess að svo verði ekki.
Umhverfisvandamál okkar eru
smávægileg í samanburði við aðrar
Ég er sannfærður um
að Island trónir á
toppnum, sem ríkasta
'"—'þjóð heims, segir Qdd-
geir Þór Árnason, sé
umhverfísþátturinn tek-
inn með í reikninginn.
þjóðir og er því auðvelt fyrir okkur
að snúa vörn í sókn. Hér í Englandi
er 76% mengunar vegna orkuvera
og jarðefna til upphitunar húsnæðis,
en á Islandi er nánast engin mengun
, ^opna þessara þátta.
Það er skuggaleg þróun sem á sér
stað víða um heim í umhverfismál-
um og er vandséð hvernig hægt er
að bregðast við. Bændur flosna upp
af jörðum sínum og leita til stór-
borganna og lifa þar i eymd og vol-
æði á ruslahaugum þeirra efnameiri.
Fyrirtæki hefja ávaxtarækt á jörð-
um þeirra í stórum stíl ásamt því að
eyða skógi til þess að auka fram-
leiðslu sína. Þessi þróun á sér stað í
Brasilíu og Mexikó, en þessi ríki
ramba á barmi gjaldþrots. Regn-
skógarnir minnka ár frá ári án þess
að gripið sér til róttækra varnarað-
gerða af þjóðum heims. í Bandaríkj-
unum er einn stærsti bílakirkju-
garðurinn staðsettur á helgireit
^ndíána! Virðingarleysi okkar jarð-
arbúa fyrir umhverfi og sögu okkar
virðast engin takmörk sett, þegar
fjárhagslegir ávinningar eru annars
vegar.
Það má segja að ljóstýra hafi
kviknað á Ríó-ráð-
stefnunni sem haldin
var árið 1992 á vegum
Sameinuðu þjóðanna.
Þar var fjallað um
nýhtingu aðlinda,
mengun og samskipti
okkar við umhverfið.
„Sjálfbær þróun“ er
heiti á hugmyndafræði
sem miðar að því að
höfuðstóll náttúrunnar
haldist óskertur
(sustainabiliti). Hver
einstaklingur og ein-
stök bæjar- og sveitar-
félög setji sér mark-
mið í því skyni að
koma á sjálfbærri þró-
un. Það fyrsta sem þyrfti að gera til
þess að koma á sjálfbærri þróun
væri að jafna auð jarðarbúa. Ef að
öllu því fjarmagni sem að nú er veitt
til hermála væri varið til uppbygg-
ingar fátækra þjóða og menntunar
værum við í góðum málum.
Það er auðvelt fyrir okkur íslend-
inga að uppfylla samþykkt Ríó-ráð-
stefnunnar, en erum við reiðubúin að
láta af hendi 30% af þjóðartekjum
okkai- til aðstoðar fátækum þjóðum?
Allar samþykktir eru hjóm eitt ráði
eiginhagsmunastefnan ríkjum á
komandi árum. Ég tel það forrétt-
indi að vera íslendingur, fámenn
þjóð í stóru landi, efnahagslega sjálf-
stæð og rík af ómengaðri náttúni. Ef
að við eigum að fylgja eftir sam-
þykkt Ríó-ráðsetefnunnar verðum
við að jafna lífskjörin, ekki að gera
þá ríku rfkari og þá fátæku fátækari.
Allt ísland er eign þjóðarinnar
ásamt fiskimiðum og öUum öðrum
auðlindum innan 200 mílna lögsög-
unnar. Bændur, útgerðarmenn, fyr-
irtæki og einstaklingar hafa tíma-
bundin afnot af því sem þeir hafa
greitt fyrir. Þegar við höfiim jafnað
lífskjörin hjá okkur þá fyrst getum
við aðstoðað aðrar þjóðir með t.d.
30% af okkar þjóðartekjum.
Á alþjóðagrundvelli þegar rætt er
um þjóðartekjur einstakra þjóða eru
Englendingar fátækari í dag heldur
en fyrir 20 árum. Ég er sannfærður
um það, að Island trónir á toppnum
sem ríkasta þjóð heims sé umhverf-
isþátturinn tekinn með í reikning-
inn.
Líf okkar hér á jörðu á að byggj-
ast á kærleika og réttlætiskennd
gagnvart öðrum einstaklingum, ekki
á eiginhagsmunastefnu og ágirnd.
Höfundur er garðyrkjustjóri
Mosfellsbæjar, en dvelst nú
erlendis við framhaldsnám.
Oddgeir Þór
Árnason
+80 aurar á bensfnlítra inn á Safnkor
ESSO-nesti Fossvc
0
Olíufélagið hf
Hver er ábyrgð
Dagvistar barna?
Getur Dagvist barna fírrt sig ábyrgð
á gæslu yngstu barnanna, spyr
Margrét Jónsdóttir, með því að gera
dagmæður að verktökum?
UNDANFARNA
daga hefur verið um-
ræða um þann skort
á dagmæðrum sem
ríkir í Reykjavík.
Bergur Felixson tel-
ur að þensla í þjóðfé-
laginu skýri þennan
skort og Olga
Omarsdóttir dag-
móðir telur að góð
lausn sé að leyfa dag-
mæðrum að hafa sex
böm í gæslu. Því
miður get ég ekki
verið sammála þeim.
Það er ekki þensla
sem veldur því að
dagmæður bjóða sig
ekki lengur fram til starfans held-
ur óbærilegt vinnuálag. Engin
manneskja með venjulegt starfs-
þrek heldur lengi út í þessu starfi
vegna þess að starfsgrundvellin-
um hefur verið kippt undan dag-
mæðrum. Vinnuálag á dagmæðr-
um hefur margfaldast allra síð-
ustu árin vegna þess að þær em
með sífellt yngri böm. Það óum-
flýjanlega gerist að þær gefast
upp eða sætta sig við að sinna ein-
ungis algerum fmmþörfum barn-
anna. Áður en það varð almennt
að börn kæmust inn á leikskóla
við tveggja ára aldur vom dag-
mæður með fimm börn á aldrin-
um sex mánaða til sex ára. Nú
em eldri börn en tveggja ára
komin inn á leikskóla og því eru
dagmæður með jafnmörg börn en
öll á aldrinum 6-24 mánaða. Vist-
un í heimahúsi getur ekki staðist
samanburð við leikskóla þar sem
heimilt er að hafa einn leikskóla-
kennara á hver fjögur böm. Á
leikskólum sér enn önnur mann-
eskja um þrif á húsnæðinu og alla
eldamennsku. Leikskólakennarar
fá afleysingu í mat og kaffi og
njóta þess hvetjandi stuðnings að
vinna í hópi fagmanna. Fæstar
dagmæður era menntaðar sem
leikskólakennarar og auk þess að
vera með fleiri börn en leikskóla-
kennarar þm-fa þær að sjá um
matseld og þrif. Það er því alveg
ljóst að ekki ætti að fjölga börn-
um á hverja dagmóður úr fimm í
sex heldur fækka þeim í hámark
fjögur alls. Þá veljast frekar kon-
ur í starfið sem em gefnar fyrir
nostur en konur sem er hlynntar
færibandavinnu.
Það er mikið réttlætismál fyrir
foreldra ungra barna að úr þessu
ófremdarástandi verði bætt hið
snarasta. En hver á að bæta úr
því og hver ber ábyrgðina á að
sjá smæstu börnunum fyrir vist-
un? Samkvæmt leikskólalögum
ber Dagvist barna að sjá börnum
fyrir dagvistun þegar fæðingar-
orlofi móður lýkur. Samkvæmt
hugmyndum okkar um réttlæti
og jafnrétti ættu konur að vera
vissar um að fá hágæða umönnun
fyrir börnin sín á sama verði og
leikskólapláss svo að færri hjón
en raun ber vitni þurfi að setjast
niður og reikna út að konan hafi
ekki efni á því að fara aftur út á
atvinnumarkaðinn. Best er auð-
vitað að byrja á að
lengja fæðingarorlof
í eitt ár.
Fátt er jafn fljótt
að líða og það fæð-
ingarorlof sem ís-
lenskar konur fá,
jafnvel þótt sumar-
fríinu sé bætt aftan
við. Sex mánaða ung-
börn era ekki stórar
manneskjur og geta
með naumindum
fært sig úr stað.
Einmitt þegar þau
em rétt farin að
velta sér og sitja og
kynnast mannamat
verða þau að fara í
gæslu af því mamma þarf að fara
að vinna. Foreldrar verða þannig
að treysta öðmm fyrir barninu á
meðan það fer í gegnum mikil-
vægasta tímabil lífsins, en um það
ber allri uppeldis- og sálarfræði
saman. Á aldrinum 6-24 mánaða
fer barnið að skríða, ganga, borða
alvöru mat og síðast en ekki síst
tala. Örvun, aðhlynning og matar-
uppeldi em grundvallaratriði
þessa þroskaskeiðs. Við vitum
hverjar þai-fir barnanna em, og
þær verður að uppfylla. Þjóðfé-
lagið hefur ekki efni á öðra.
Á sama tíma og hrósa má borg-
aryfirvöldum fyrir stórkostlegt
átak í dagvistarmálum barna á
aldrinum 2-6 ára verður því ekki
neitað að það hefur verið á kostn-
að yngstu barnanna. Leikskóla-
lögin kveða á um að bömum skuli
sjá fyrir leikskóla þegar fæðing-
arorlofí sleppir. Fyrst ekki er
möguleiki að framfylgja leik-
skólalögunum, hvernig er Dagvist
barna stætt á að axla ekki meiri
ábyrgð á gæslu hjá dagmæðmm?
Getur Dagvist barna firrt sig
ábyrgð á gæslu yngstu bamanna
með því að gera dagmæður að
verktökum? Ber Dagvist barna
ekki skylda til að styðja almenni-
lega við bakið á dagmæðram á
meðan hún er ekki fær um að
veita þessa þjónustu sjálf?
Dagvist barna sér um leyfis-
veitingu til dagmæðra og á að
fylgjast með starfsemi þeirra,
það er að þær séu ekki með of
mörg börn og fari eftir settum
reglum. Einnig veitir hún for-
eldrum upplýsingar um þær dag-
mæður í bænum sem hafa laus
pláss. Foreldrar geta fengið upp-
gefið nafn, heimilisfang og síma-
númer dagmæðra. Starfsfólki
Dagvistar barna er hins vegar
ekki heimilt að gefa ítarlegri upp-
lýsingar um dagmæðurnar og
ekki er sjálfgefíð að með fylgi
listi yfir meðmælendur. Þar sem
dagmæður em verktakar eru
þær með verðskrá hver fyrir sig.
Ætli ég hins vegar að kaupa mér
einfalt heimilistæki eins og til
dæmis þvottavél get ég sem fé-
lagi í Neytendasamtökunum
fengið úttekt á þeim merkjum
sem í boði em ásamt upplýsing-
um um vinduhraða, orkuþörf,
vatnsnotkun, hitakerfi, verð, og
svo framvegis. Það þykir sjálf-
Margrét
Jónsdóttir
sagt. Ég vildi gjarnan að það
væri jafn sjálfsagt að gert væri
ráð fyrir því að foreldrar barna á
aldrinum 6-24 mánaða fengju
vandaðar upplýsingar um dag-
mæður sem standa til boða í til-
teknum hverfum borgarinnar.
Foreldrum kemur heldur betur
við hvað öðrum finnst um dag-
móður á skrá hjá Dagvist barna
sem þeir ætla að setja barnið sitt
til. Állar upplýsingar eru til bóta
og engin ástæða fyrir foreldra að
kyngja því að þeir verði að læra
af reynslunni og taka áhættu með
það dýrmætasta sem þeir eiga.
Ljóst er að sitt sýnist hverjum,
en það eru ákveðnir hlutir sem
má taka út, sömu þættir og hafðir
eru í huga við veitingu dag-
mæðraleyfís.
Foreldrar eiga að vonum bágt
með að sýna borgaryfirvöldum
umburðarlyndi þegar börnin
þeirra eiga í hlut. Foreldrar
bama hjá dagmæðmm eiga ekki
einu sinni fulltrúa í stjórn Dag-
vistar barna rétt eins og foreldra-
félög leikskólabarna eiga þar full-
trúa. Þar sem börnin staldra svo
stutt við hjá dagmæðrum sem em
dreifðar út um allan bæ, þá
mynda foreldrar ekki með sér
samtök. Engin afgangsorka er
heldur til á meðan gengið er í
gegnum þetta skeið því foreldrar
þenja sig hvað þeir geta til að
hafa börnin sem styst í gæslu. Að-
staða foreldra er mjög viðkvæm
þar sem þeir þakka fyrir að fá yf-
irleitt inni fyrir barnið sitt og því
þýðir ekki annað en kyngja því
sem þeir em ekki sáttir við. Það
er allt of sterkt í okkur Islending-
um að þakka fyrir að fá einhvern
samastað fyrir börnin, og gera
ekki kröfur um gæði. Ef við ger-
um ekki kröfur gerist ekki neitt.
Dagvist barna hefur það lang-
tímamarkmið að koma öllum
börnum beint á leikskóla. Á með-
an svo er ekki verður hún að
standa sig gagnvart foreldram og
dagmæðrum. Þetta gengur ekki
svona. I dag kostar hvert leik-
skólapláss borgina um það bil 420
þúsund krónur á ári eða 35 þús-
und krónur á mánuði, en foreldr-
ar (giftir og í sambúð) borga
18.750 krónur á mánuði fyrir
gæslu allan daginn. Borgin greið-
ir því niður hvert pláss um tæpan
helming. Einkareknir leikskólar
fá rekstrarstyrk sem nemur 16
þúsund krónum á barn. Dagmæð-
ur fá hins vegar aðeins 10 þúsund
krónur niðurgreiddar á hvert
barn frá borginni sem dregst frá
heildarverði gæslunnar. Hvers
vegna em niðurgreiðslur til þessa
aldurshóps lægri en til þeirra
eldri ef leikskólalög kveða á um
að þeim sé séð fyrir vistun?
Nú legg ég til að borgaryfirvöld
noti þann pening sem þau ætluðu
að nota í að byggja upp leikskóla,
en hægðu á framkvæmdum vegna
skorts á leikskólakennumm, í að
greiða niður þjónustu dagmæðra
að sama marki og starfsemi leik-
skóla. Þannig væri hægt að bæta
úr því óviðunandi ástandi sem rík-
ir í vistun ungbama. Dagmóður-
starfið yrði viðráðanlegra og síð-
ast en ekki síst væri mæðmm
sem halda aftur til starfa skapað-
ur vinnufriður fyrstu mánuðina
að loknu fæðingarorlofi.
Höfundur er lektor i spænsku við
Háskóla íslands.
Enski boltinn á Netinu
S' mbl.is
ALLTAf= £iTTH\SA£> A/ÝTT