Morgunblaðið - 12.08.1998, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 12. ÁGÚST 1998
MORGUNBLAÐIÐ
pitrgminWalíili
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
YETR ARÞUN GL YNDI
OG ERFÐIR
LENGI HEFUR vetrarþunglyndi verið sett í samhengi
við minnkandi framboð á dagsbirtu á vetrum og að það
væri algengara eftir því sem norðar dregur, en nýjar rann-
sóknir þriggja íslenskra vísindamanna hafa leitt í ljós að al-
gengi þessa sjúkdóms sé minna hér á landi en mælst hefur
tuttugu bréiddargráðum sunnar á hnettinum. í samtali við
einn þremenninganna í Morgunblaðinu í gær, Jóhann Ax-
elsson, kom fram að þessar niðurstöður skjóti stoðum undir
þá tilgátu að erfðavísar ráði miklu um algengi þessara árs-
tíðabundnu geðsveiflna.
Niðurstöður þessar eru afar hnýsilegar. Eins og kom
fram í viðtali hér í Morgunblaðinu fyrir skömmu við Hann-
es Pétursson, nýskipaðan prófessor í geðlækningum við
Háskóla Islands, telja flestir vísindamenn nú að hvað snert-
ir geðsjúkdóma séu það ekki sjúkdómarnir sjálfir sem erf-
ist heldur hættan á að því að veikjast við ýmsar aðstæður,
það þurfi sem sagt ýmis skilyrði að vera fyrir hendi til að
umræddir erfðaþættir hafi áhrif. Eru þessar niðurstöður
íslensku vísindamannanna ef til vill mikilvægt innlegg í um-
ræðuna um þær tilgátur.
Skammdegisþunglyndi er skelfilegur sjúkdómur sem
veldur þjáningum, örorku, vinnutapi og ótímabærum
dauðsföllum, en talið er að um 10% mannkyns þjáist af
sjúkdómnum. Aukinn skilningur á sjúkdómnum er því mik-
ið fagnaðarefni.
BIÐ YIÐ
HVALFJARÐARGÖNG
SL. SUNNUDAG myndaðist 1,2 kílómetra löng bílaröð
norðan megin við Hvalfjarðargöngin. Biðtíminn var um
hálf klukkustund eða álíka löng og það tekur að aka fyrir
Hvalfjörð.
Svona ástand veldur vegfarendur miklum vonbrigðum,
því varla hefur verið um annað að ræða en eðlilega helgar-
umferð. Að sögn stjórnarformanns Spalar hf. hefur fyrir-
tækið gert allt sem það getur til að flýta fyrir umferðinni í
gegn um göngin á álagstímum. Hann vonast til, að umferð
um göngin verði tafalítil þegar í næsta mánuði og treystir
þar m.a. á fleiri veglykla svonefnda, sem gerir handhöfum
þeirra fært að aka hindrunarlaust í gegn.
Islendingar, sem farið hafa um gjaldskyld vegamannvirki
erlendis, hafa almennt ekki reynslu af svo langi-i bið við
þau. Þess vegna er erfitt að skilja hvað veldur svo mikilli
töf. Fólk borgar ekki gjaldið til þess að þurfa að bíða jafn
lengi við göngin og það tekur að keyra um Hvalfjörðinn án
nokkurs gjalds. Landsmenn skilja, að bið geti verið við
göngin vegna viðgerða, um verslunarmannahelgina eða aðr-
ar óvenjulegar aðstæður, en að öðru leyti á umferðin að
geta gengið hindrunarlaust hér eins og annars staðar, þótt
um gjaldskyldu sé að ræða. Hér er um viðskipti að ræða og
þess vegna verður Spölur hf. að ráða hér bót á. Annars
missir fyrirtækið viðskiptavini sína. Kannski finnst forráða-
mönnum fyrirtækisins þetta ósanngjörn gagnrýni í upphafi
starfsemi þess, en óhikað má fullyrða, að viðskiptavinunum
hefur komið þetta ástand mjög á óvart.
SAMSTARF FORELDRA
OG SKÓLA
RANNSÓKNIR staðfesta að í skólum, sem búa að góðu
samstarfi við foreldra, skili nemendur mun betri náms-
árangri en þar sem slíkt samstarf er í molum. Þetta er
meginniðurstaða í viðtali Morgunblaðsins í gær við Aslaugu
Brynjólfsdóttur, sem og meistaraprófsverkefnis hennar við
Kennaraháskóla Islands.
Áslaug telur mikilvægt að leysa úr læðingi og virkja það
afl, sem felst í lifandi áhuga foreldra á skólastarfi. Þannig
verði skólastarfið virkara. Það auðveldi einnig baráttuna
við svokallað agaleysi í skólum, sem oft haldist í hendur við
agaleysi á heimilum. Það sé engin tilviljun að börn foreldra,
sem sýni námi þeirra áhuga, og búi að öðru leyti við gott
samstarf heimila og skóla, skili betri námsárangri.
Hæfir og vel menntaðir kennarar eru að sjálfsögðu
grunnurinn að góðu skólastarfi. Rannsóknir sýna á hinn
bóginn að þar sem þetta tvennt fer saman, góðir kennarar
og gott samstarf foreldra og kennara, skila nemendur bezt-
um námsárangri. Það er því mikilvægt að foreldrar og
kennarar rækti gott samstarf sín í milli.
Taka þarf á
virkjun innai
Innan tveggja ára
þarf að taka ákvörðun
um hvar næsta raf-
orkuvirkjun verður
reist. Andstaða er við
þá tvo virkjunarkosti
sem Landsvirkjun
hefur lagt mesta
áherslu á. Umdeilt er
einnig hve stóra virkj-
un ber að reisa, en
stærstu orkudreififyr-
irtæki vilja að tekið
verði tillit til þeirra
þegar ákvörðun verð-
ur tekin um virkjana-
röð. Egill Olafsson
fjallar um þær virkj-
anir sem eru á teikni-
borðinu.
MIÐAÐ við spá um almenna
raforkunotkun á næstu ár-
um þarf að taka nýja virkj-
un í notkun árið 2004 og er
þá ekki reiknað með að gerðir verði
nýir samningar um raforkusölu til
stóriðju. Byggingartími fer eftir fram-
kvæmdahraða og stærð virkjunar, en
miða má við að það taki 3-4 ár að
byggja eina virkjun. Menn hafa því
ekki nema tvö ár til að velta fyrir sér
ákvörðun um næsta virkjanakost.
Orkuspárnefnd gerir ráð fyrir að
raforkunotkun aukist um rúmlega 2%
á ári næstu árin. Vandi Landsvirkjun-
ar við að mæta aukinni raforkuþörf er
að nýting orku frá stórum nýjum
virkjunum er léleg fyrstu árin. Lands-
virkjun hefur því reynt að tengja
byggingu nýrra virkjana við gerð
samninga um orkusölu til orkufreks
iðnaðar. Þetta brást reyndar þegar
ákvörðun var tekin um að byggja
Blönduvirkjun, sem er 180 MW, því að
orkusamningar sem búið var að leggja
drög að gengu ekki eftir. Fyrstu árin
eftir að virkjunin var tekin í notkun
framleiddi hún því mikla raforku sem
engin þörf var fyrir. Ef ekki verða
gerðir stórir samningar við nýja raf-
orkukaupendur er því nærtækast fyr-
ir Landsvirkjun að byggja smærri
virkjun.
Stórar virkjanir á Austurlandi
Landsvirkjun hefur einbeitt sér að
rannsóknum og hönnun virkjana á
þremur svæðum, á Þjórsár-Tungnaár-
svæðinu, í jökulsám norðan Vatnajök-
uls og í Bjamarflagi.
Ef viðræður við Norsk Hydro um
byggingu álvers á Austurlandi skila
árangri er líklegast að næsta virkjun
verði reist á Austurlandi. Ástæðan er
sú að ef sjá ætti álverinu fyrir raforku,
sem framleidd væri á Suðurlandi,
þyrfti að leggja mikla og dýra raflínu
yfir til Austurlands. Slíkt myndi draga
úr hagkvæmni virkjunarinnar auk
þess sem sjónmengun yrði að raflín-
unni. Þeir tveir virkjunarkostir á
Austurlandi sem aðallega eru til um-
fjöllunar eru Fljótsdalsvirkjun og
Kárahnjúkavirkjun. Báðar virkjanirn-
ar yrðu mjög stórar. Fljótsdalsvirkjun
yrði 210 MW og Kára-
hnjúkavirkjun 500 MW.
Þess má geta að stærsta
virkjun á Islandi, Búrfells-
virkjun, er 270 MW.
Landsvirkjun fékk árið
1991 leyfi til að virkja Jök-
ulsá á Fljótsdal og hóf framkvæmdir,
en þeim var fljótlega frestað þegar
ljóst var að ekki yrði af byggingu ál-
vers á Keilisnesi að sinni. Landsvirkj-
un hefur lagt í tæplega 3 milljar'ða
kostnað við rannsóknir, hönnun og
framkvæmdir við Fljótsdalsvirkjun.
Eftir að Landsvirkjun fékk virkjun-
arleyfi fyrir Fljótsdalsvirkjun tóku ný
lög um umhverflsmat gildi, en lögin ná
ekki til framkvæmda sem höfðu hlotið
skipulagsmeðferð samkvæmt eldri
lögum. Kröfur hafa engu að síður ver-
ið gerðar um að Fljótsdalsvirkjun fari
í formlegt umhverfísmat. Landsvirkj-
un er núna að láta vinna skýrslu um
áhrif virkjunarinnar á umhverfið og
mun stjóm fyrirtækisins taka ákvörð-
un um hvernig verður farið með hana í
haust. Málið er einnig á borði ríkis-
stjórnarinnar.
Veruleg andstaða er við Fljótsdals-
virkjun vegna áhrifa sem bygging lóns
við Eyjabakka hefur á umhverfið. Yms-
ir hafa því nefnt þann möguleika að
biða með ákvörðun um Fljótsdalsvirkj-
un og fara fyrst í Kárahnjúkavirkjun.
Kárahnjúkavirkjun kallar á byggingu
lóns, sem verður svipað að stærð og hið
umdeilda Eyjabakkalón. Landsvirkjun
gerir sér vonir um að Kárahnjúkavirkj-
un verði ekki eins umdeild og Fljóts-
dalsvirkjun, en þessi virkjun er það
stór að í hana verður aldrei ráðist nema
búið sé að gera samninga um mikla
orkusölu til stóriðju.
Tveir virkjunarkostir
á Suðurlandi
Landsvirkjun er með tvo virkjunar-
kosti til skoðunar á Þjórsár-Tungnaár-
svæðinu, Vatnsfellsvirkjun og Búðar-
hálsvirkjun. Vatnsfellsvirkjun er kom-
in mun lengra á veg. Hún er búin að
fara í umhverfismat, en úrskurður
skipulagsstjóra var kærður til um-
hverfisráðuneytisins, sem er með kær-
urnar til skoðunar.
Vatnsfellsvirkjun yrði fullbyggð 140
MW, en hún hefur þann kost að hægt
er að skipta henni í tvennt. Það má því
búast við að ef ekki verða gerðir nýir
samningar um byggingu stóriðju verði
fyrri áfangi Vatnsfellsvirkjunar sá
kostur sem Landsvirkjun
muni leggja mesta áherslu
á. Seinni áfangi Vatnsfells-
virkjunar kallar hins vegar
á aukna vatnsmiðlun og
þess vegna hefur Lands-
virkjun sett fram tillögu
um byggingu miðlunarlóns við Norð-
lingaöldu, en það myndi þýða að hluti
Þjórsárvera færi undir vatn. Stífla á
þessum stað er mjög umdeild og bend-
ir flest til að andstaða við hana sé ekki
minni en við stíflu við Eyjabakka.
Sá kostur er einnig hugsanlegur að
taka Búðarhálsvirkjun fram fyrir
Vatnsfellsvirkjun, en sú virkjun er
ekki eins hagkvæm á orkueiningu og
Vatnsfellsvirkjun og m.a. þess vegna
hefur Landsvirkjun ekki viljað setja
hana framar i virkjanaröðinni. Virkjun
í Búðarhálsi, sem er á milli Sultar-
tangavirkjunar og Hrauneyjafoss-
virkjunar, yrði 115 MW og hefur þann
kost að hún kallar ekki á gerð nýrra
miðlunarlóna.
Landsvirkjun hefur einnig skoðað
hagkvæmni þess að byggja jarðgufu-
vh-kjun í Bjarnarflagi, en íyrirtækið á
fullhannaða 40 MW virkjun þar. Fyr-
irhugað var að hún færi í umhverfis-
mat 1996, en Landsvirkjun dró beiðni
um slíkt til baka eftir að Náttúru-
verndarráð lýsti því yfir að það myndi
ekki leyfa byggingu slíki'ar virkjunar
á þessum stað.
Hitaveita Suðurnesja með
virkjun í byggingu
Samkvæmt lögum verða engar raf-
orkuvirkjanir byggðar á Islandi nema
iðnaðarráðherra hafi veitt til þess
leyfi. Síðustu áratugi hefui- aðeins eitt
fyrirtæki, Landsvirkjun, fengið slík
leyfi. Breyting varð á þessu á síðasta
ári þegar Hitaveita Reykjavíkur fékk
leyfi til að byggja 60 MW jarðgufu-
virkjun á Nesjavöllum eftir að sam-
komulag hafði tekist milli Hitaveit-
unnai' og Landsvirkjunar um orku-
sölu. Tillögur hafa verið til umfjöllun-
ar í iðnaðarráðuneytinu um að breyta
fyrirkomulagi orkumála og veita fleiri
fyrirtækjum færi á að virkja. Öll
stærstu orkufyrirtæki landsins hafa
búið sig undir að slík breyting verði
gerð og hafa varið fé til rannsókna og
hönnunar á nýjum virkjunum. Þessir
virkjunarkostir eiga það allir sam-
merkt að vera mun minni en þær
virkjanir sem Landsvirkjun er með á
teikniborðinu.
Hitaveita Suðurnesja hefur þrýst
fast á stjórnvöld að fá leyfi til að auka
raforkuframleiðslu sína. Þrátt fyrir að
fyrirtækið hafi ekki fengið virkjunar-
leyfi hefur það þegar hafist handa við
að byggja 30 MW gufuaflsvirkjun í
Svartsengi. Áætluð verklok eru í sept-
ember 1999.
Að sögn Júlíusar Jónssonar, for-
stjóra Hitaveitu Suðurnesja, hafa
staðið yfir viðræður milli Hitaveitunn-
ar og Landsvirkjunar um gerð orku-
sölusamnings. Stefnt væri að því að
gera sambærilegan samning og
Landsvirkjun gerði við Hitaveitu
Reykjavíkur um orkusölu frá Nesja-
valíavirkjun.
Ólíklegt er að iðnaðarráðherra veiti
Hitaveitu Suðurnesja virkjunarleyfi
nema áður hafi náðst orkusölusamn-
Orkudreififyr-
írtækin skoða
einnig virkjun-
arkosti