Morgunblaðið - 12.08.1998, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 12. ÁGÚST 1998
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Ræktunarsemi við fortíðina hefur
aukist til muna á síðari árum, og hér
er kannski fundið það íslenzka mótvægi
við síbylju, eintóna miðstýrðan og
staðlaðan hvunndag, sem hefur sem
aldrei fyrr beint straumi almennings
viða um heim inn á þjóðminja-, þjóðhátta-,
vísinda- og listasöfn síðustu áratugi. Sú
er ályktan Braga Ásgeirssonar, sem
heldur áfram að herma frá héraðs- og
byggðasöfnum norðan heiða.
SÝNISHORN af rithendi Stephans G. Stephanssonar.
ÁSHÚSIÐ, Glaumbæ, byggt 1883-1886.
GAMLI torfbærinn á Grenjaðarstað.
fáJ). áj) 'l/u)
Ú (’ú'tffroJ)-. it/j-nJa.iy' mtf/O 4-^ aJ
tn íu/w Cj li' Ci-hi ,jj2<r bHjív*-
■ilrftvjfi. yn ,
ViaJm, ‘IvV Oúif/ ÍJ
ljÍ4pj dwi ÍAAAsi
LENGI hef ég velt því
fyrir mér, og iðulega
vikið að í pistlum
mínum, hversu valdi
að sú mikla aðsókn sem tengist
margs konar framkvæmdum á
menningarsviði í útlandinu
skuli hafa snúist í andhverfu
sína á íslandi. Og þótt margur
telji skýringuna nærtæka frá
einni hlið, sem er að sjálft þjóð-
félagsástandið gefi greiðustu
svörin, vill dæmið
ekki ganga upp. Mað-
ur hafnar með öllu að
trúa því, að fólk sem
sækir í jafn trausta
og einstæða þjóð-
menningu, með við-
líka upplag fyrir list-
um, að auk bók-
menntaarf aldanna í
farteskinu, láti til
lengdar glepjast af
grunnfærnu hjómi
nútímans.
Erlendis gerist það
bara um háveturinn
að menn hafi skap-
legt næði til að skoða
stóru söfnin, og þá
einungis að engin
mikils háttar sérsýning sé í
gangi. En þá liggur straumurinn
í þá álmu safnanna, en hins veg-
ar er minni umferð í aðra sali og
maður kemur jafnvel í rými, þar
sem maður er drjúga stund einn
með sjálfum sér og tilfallandi
safngripum.
EKKERT lát sýnist á
umrótinu og stökk-
breytingunum í ís-
lenzku þjóðfélagi, og
þótt nýjungar og framfarir séu
yfirleitt af hinu góða eru hin
andlegu meltingarfæri engan
veginn jafn hraðvirk, vitsmuna-
stöðvarnar þurfa aðlögunartíma,
skynfærin einnig. í öllu umrótinu
hefur það þó gerst, sem með
sanni má kalla heilbrigð um-
skipti, jafnvel byltingu, kemur
ekki frá suðvesturhorninu þar
sem kraumar í suðupotti menn-
ingarinnar, jafnvel svo út af flóir.
Heldur er það hjarta landsins,
sjálf þjóðarsálin, sem kallað hef-
ur til pataldurs, og er sem mött-
ull þess hafi tekið að bifa því til
áherslu. Ekki svo að einhverjir
séu farnir að sprengja upp and-
laus hrófatildur steinsteypufárs-
ins í þéttbýliskjörnum úti á landi,
eins og sums staðar ytra, heldur
hafa menn um land allt ráðist á
forskalningar húsa, fært augn-
stungin til upprunalegs horfs og
gert upp önnur og illa farin. Og,
það sem meira er um vert, hefur
sem aldrei fyrr verið rótað í
glatkistum fortíðar og hlúð af
meiri virkt að arfi feðranna.
Byggðasöfn eru mörg hver ekki
lengur einangraðar stofnanir,
þar sem andi skyldurækni og
stimpilklukkunnar svífur yfir
vötnum, heldur hafa þau sem ris-
ið upp líkt og verkalýðurinn
forðum, krefjast réttar síns um
GUÐMUNDUR Ás-
geirsson 1892-1916.
gagnvirka og lifandi framníngu
þjóðreisnar. Þá er í öllum lands-
ijórðungunum efnt til listhátiða
af einhverju tagi, og sumar
hveijar að hasla sér völl sem ár-
viss og gildur viðburður.
Þetta er hið besta mál sem
verða getur, og þótt áhugi og að-
sókn staðarmanna og íslenzkra
ferðalanga mætti í sumum tilvik-
um vera meiri eru þetta hlutir
sem útlendingar kunna að meta
og fær þá til að
sperra upp augun. Á
þriggja daga flakki
norðan heiða var víða
komið við, og varð ég
meira en var við lif-
andi áhuga útlend-
inga, auk þess sem á
veitingastofum þeim
tengdum var þétt set-
inn bekkurinn, jafn-
vel svo menn urðu
frá að hverfa, eða
doka við uin stund.
Stefnan var aðallega
tekin á staði sem Iítt
eða ókannaðir voru
fyrir, og eftir Sfld-
arminjasafnið á
Siglufirði var Hofsós
og Vesturfarasetrið næst á dag-
skrá, en tvö ár eru síðan það
lauk upp dyrum sínum. Ævin-
týralegt að sjá þessi vel upp-
gerðu, vinalegu og snyrtilegu
hús birtast eftir langan akstur og
renna í hlað.
VÉSTURFARASETRIÐ
er að verðleikum mikið
á dagskrá og hafa inn-
lendir gestir verið í
miklum meirihluta til þessa,
sem þó er eðlilega að breytast,
því Bandaríkja- og Kanadamenn
hafa uppgötvað staðinn. Hér
hefur verið farið ofan í föng sem
eru stórmerk og áhugaverð,
koma okkur í þeim mæli við að
maður verður hvumsa yfir að
þessum þætti íslenzkrar sögu
skuli ekki hafa verið gefinn
meiri gaumur til þessa. Minnist
ég gríðarmikillar og eftirminni-
Iegrar sýningar um danska
vesturfara í Brede, útibúi Þjóð-
minja- og þjóðháttasafnsins í
útjaðri Kaupmannahafnar, fyrir
nokkrum árum, sem mikla at-
hygli vakti og Iungann úr degin-
um tók að skoða.
Vesturfararsetrið er einka-
framtak, sem hið opinbera styður
að hluta til, og hér leitar hugur-
inn aftur til Danmerkur, því ég
las einhveiju sinni viðtal við
myndhöggvarann nafnkennda
Robert Jacobsen, sem var um
árabil prófessor við listaakadem-
íurnar í Miinchen og Kaup-
mannahöfn. Hann var vel að
merkja róttækur félagshyggju-
maður, lagði þó þunga áherslu á
að menningarmiðstöðvar skyldu
hjartans mál. Síður vera skipu-
lagðar af reglustrikufræðingum
fyrir tilbúna félagslega þörf. Þá
væri einmitt lag fyrir hið opin-
bera að styrkja þær myndarlega
því peningar ættu að fara þangað
sem blóðið rynni. Viturlega mælt
af manni sem vissi hvað hann
söng í þessum efnum.
SETRIÐ er ekki ýkja mik-
ið um sig, en vilji menn
skoða það gaumgæfílega
tekur það tímann sinn, en
þeim tíma er vel varið og ekki
laust við að margt hreyfí við
dýpri kenndum. Strax í anddyri
sér í skrifað mál í ramma á vegg,
sem við nánari athugun reyndist
vera; Bréf til vinar, Baldurs
Sveinssonar, og höfundur skáldið
og bóndinn Stephen G. Stephen-
sen, skrifað í Markerville, Alta,
8. nóv. 1925. Málið svo afburða
skýrt, kjarnyrt og fallegt, að ég
freistast til að birta það hér:
„Góðvinur Baldur minn, / I póst
hefi ég stungið litlum bréfa-
böggli til þín: Þar í eru nokkur
bréf frá sjálfum þér, sem eftir
urðu áður - nokkur bréf til mín
frá Þorst. Erlingssyni. Guðrún
ritaði mér og bað mig að ljá sér
þau. Ég fæ henni þau til fullra
umráða og skrifa henni. Þá eru
nokkur bréf frá Jóni Ólafssyni.
Þau sendi ég Sigríði og Ágúst, til
geymslu eða glötunar, og bið þig
enn ómaks, að koma þessu reiðu-
leysi í réttar heimtur. Ég tek
þetta ráð, því að „mér frágengn-
um“ lenda þau í hirðuleysi eða
verra „hér í heimi“. Sjálfur gæti
ég ekki fyrirfarið þeim, þó ég
tímdi. Mér verður bimbult af að
selja grip „undir hnífinn", sem
ég hef ekki hirt um, hvað þá að
bera á bál bréf frá vinum mínum,
svo ég fæ þeim þá heldur „fóst-
ur“ svona. Svo er annað, í bréf-
um er oft eina „æfisagan" að