Morgunblaðið - 14.06.1998, Page 20
20 SUNNUDAGUR 14. JÚNÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
L
Morgunblaðið/Þorkell
.EKKERT bendir til að Islendingar ætli að taka tungumál sitt með sér til upplýsingasamfélagsins,“ segir Heiðar Jón Hannesson, sem hér stendur
við Sólfar Jóns Gunnars Ámasonar.
Með íslenskuna
í farangrinum
✓
Islendingar verða sjálfír að legg;ja fram
fjármuni til að tryggja að íslenskan verði
tölvutæk, því íslenskt málsvæði er of lítið
til að markaðsöfl sjái sér hag í að gera það.
I samtali við Ragnhildi Sverrisdóttur segir
Heiðar Jón Hannesson að Islendingar
verði að gera upp við sig hvort þeir kjósa
að nota íslensku sem fullgilt mál í upplýs-
inffasamfélaginu, eða láta sér nægja að það
verði annars flokks tungumál, Ip.e. aðeins
rit- talmál en verði ekki tölvutækt.
EIÐAR Jón
Hannesson
eðlisfræðing-
ur hefur und-
anfarin tvö ár
unnið að
tungumála-
verkfræði,
sem nú kallast reyndar tungutækni,
en talið er að það svið ráði því hvort
og þá hvaða tungumál komist lifandi
til upplýsingasamfélagsins. Heiðar
Jón hóf þetta starf sitt sem starfs-
maður Skýrr, ásamt Þorgeiri Sig-
urðssyni samstarfsmanni sínum þar,
en eftir að hann lét af störfum hjá
Skýrr tók fyrirtæki hans, Viki ehf.,
við verkefninu. Viki á helming hluta-
fjár í Jarteiknum, þar sem Heiðar
starfar í fullu starfí m.a. við þróun-
arstarf vegna rafrænnar tónlistar-
verslunar.
Tungutækni er það kallað þegar
hugbúnaðarvinna er notuð til að
hagnýta málvísindi og stærðfræði.
Þá nýta menn tölvur sem talgervla,
vélræna þýðendur, leiðréttingarvél-
ar, ritara, til kennslu og fleira.
Tölvunotendur geta þá leitað sér
upplýsinga, ekki bara á ensku, sem
er ráðandi tungumál upplýsinga-
tækninnar, heldur á hvaða tungu-
máli og hvaða formi sem er, sem
viðeigandi forrit þýðir jafnóðum.
Til þess að þetta megi verða þarf
auðvitað að koma tungumálunum
inn í grunna ráðandi markaðs-
lausna. Ef íslenskan er þar ekki,
verða íslendingar að nota önnur
tungumál í upplýsingasamfélaginu.
Heiðar Jón viU að Islendingar geti
nýtt sér þá miðlunarbyltingu, sem
felst t.d. í Veraldarvefnum. „Miðlun
er nú óháð stund og stað, því þú get-
ur nálgast vefinn hvar og hvenær
sem er, hún er óháð formi, því á
vefnum er letur, myndir og hljóð og
hún getur verið óháð tungumáli og
verður það ef við viljum. Ef íslensk-
an verður ekki inni í grunninum, þá
vöknum við upp við það einn góðan
veðurdag að við getum ekki nýtt
ýmsa tækni á móðurmálinu. Við get-
um ekki farið út í hraðbanka og gef-
ið skipanir á íslensku, ýmsar tölvur
sem skilja einfaldar, talaðar skipanir
munu ekki skilja íslensku, s.s. tölvur
í bílum, handsímar eða önnur raf-
eindatæki. Þetta er ekki fjarlægt.
Fyrir skömmu var til dæmis sagt
frá því að Blindrafélagið hefði fengið
talgervil að gjöf, en hann les ensku,
ekki íslensku. Við verðum að koma
íslenskunni í meginstrauminn og
forðast sérlausnir. Islenskan er ekki
lengur einangruð, heldur hluti af al-
þjóðlegu umhverfi og við þurfum að
vinna með útlendingum sem eiga
tæknina."
Óttast að týna
farangrinum
I febrúar lauk verkefni á vegum
Evrópusambandsins, sem kallaðist
Euromap. Það fólst í að kanna stöðu
tungutækni í Evrópu. Einn þeirra,
sem fékk að taka þátt í þessu starfi
fulltrúa 17 þjóða, var Heiðar Jón
Hannesson.
„íslendingar áttu ekki að fá að
vera með, en þeir sem höfðu áhuga á
þátttöku áttu kost á að kynna sín
sjónarmið," segir Heiðar Jón. „Ég
fór á þessa kynningu, sagði þeim að
ég væri með íslenskuna í farangrin-
um og að ég óttaðist mest að týna
þessum farangri. Þegar menn sáu
að ekkert hafði verið hugsað fyrir
þessu hér á landi fannst þeim nauð-
synlegt að ég starfaði að þessu
áfram. Evrópusambandið styrkti
mig til vinnunnar, enda litlir sem
engir íslenskir styrkir til starfans.
Frá því að ég hóf þetta starf fyrir
tveimur árum hef ég fengið mjög
óverulega styrki sem hrökkva
skammt þegar sækja þarf ráðstefn-
ur og fundi í útlöndum."
Heiðar Jón segir helstu niðurstöð-
ur Euromap, sem lúti að Islandi,
vera þær að ekkert bendi til að Is-
lendingar ætli að taka tungumál sitt
með sér til upplýsingasamfélagsins
og engar líkur séu á að markaðsöfl
sjái til þess að íslenskan verði á
meðal þeirra mála sem verða tölvu-
tæk. Til þess sé málsvæðið of lítið.
„Hér á landi hefur ekki verið mótuð
nein stefna um tungutækni og
hvergi vikið að nauðsyn hennar í
Framtíðarsýn ríkisstjórnar íslands
um upplýsingasamfélagið, riti sem
gefið var út 1996. Þar sem stefnuna
skortir er heldur engan stuðning að
fá. Sumir lýsa að vísu yfir vilja sín-
um og áhuga á að koma íslenskri
málþekkingu inn í upplýsingakerfi,
en starfið verður ekki unnið á góð-
vilja.“
Heiðar Jón bendir á, að núverandi
málræktarstefna sé grundvölluð á
að verja tal- og ritmál fyrir erlend-
um áhrifum. „Þar
hefur mikið starf
verið unnið, en nú
eru breyttar for-
sendur og málrækt
af þessu tagi er ekki
nóg til að varðveita
og verja málið. Is-
lensk málræktar-
stefna þarf að taka
tillit til breyttra að-
stæðna, sem fylgja
upplýsingatækninni.
Núna þurfum við að vinna að því að
íslenskan verði tölvutæk og gjald-
geng í almennum upplýsingakerf-
um. Að öðrum kosti er málræktar-
starf liðinna áratuga unnið fyrir
gýg-“
Málið hrörnar
ef ekkert er gert
Heiðar Jón segir að nauðsynlegt
sé að veita innlendu fé til að vinna að
tungutækni fyrir íslensku. Byrja
þurfi á stefnumótum og áætlana-
gerð. „Þótt ég sé allur af vilja gerð-
ur að vinna að þessu máli á eigin
spýtur, þá get ég ekki staðið undir
kostnaði við áætlanagerð, hvað þá
að hrinda málinu í framkvæmd. Það
þarf að leggja fé til þróunarstarfs.
Óflugt samstarf fyrirtækja og
menntastofnana og þátttaka í al-
þjóðlegu þróunarstarfi er nauðsyn
til að sigrast á óhagstæðum mark-
aðsskilyrðum íslenskunnar. Alla
slíka vinnu verðum við að miða við
raunverulegar þarfir notenda og
lykilatriði er að lausnir séu endur-
nýtanlegar."
Heiðar Jón segir að Islendingar
megi ekki hika lengur. „Hér á landi
hefur verið rætt um að íslenska sé
ekki í tungumenginu sem boðið er
upp á í hugbúnaði frá Microsoft, en
þetta er aðeins fyrsta einkennið í
hrörnun málsins. Næsta skrefið er
þegar málið finnst ekki í öllum al-
mennum skrifstofuhugbúnaði, svo
sem hópvinnukerfum. Þá eru tölvu-
dagbækur ekki lengur á íslensku;
daga- og mánaðaheitin á ensku. Það
sama gildir um önnur stöðluð eyðu-
blöð. Þriðja stig hrörnunarinnar er
síðan að almennar tungutæknilausn-
ir styðja ekki málið. Sennilega er ís-
lenskan einhvers staðar á milli ann-
ars og þriðja stigs. Við verðum að
snúa þessari þróun við, ef það er
ekki ætlun þjóðarinnar að íslenskan
verði eingöngu tal- og ritmál, en það
verður ekki gert nema með sam-
starfi við innlenda og erlenda aðila.
Við eigum auðvitað þann fræðilega
kost að skipta hreiniega um tungu-
mál. Það er ódýrari lausn. Verði ís-
lenskan ekki tölvutæk verða börnin
okkar fötluð, þau munu hugsa á
tungumáli sem þau geta ekki nýtt
sér í upplýsingasamfélaginu. Viljum
við ala upp fatlaða þjóð?“
Tungumálið er eign
hverrar þjóðar
A vegum Evrópusambandsins er
nú að hefjast verkefnið Euromap II,
þar sem áfram verður byggt upp net
sérfræðinga í tungutækni. Þá er
verið að undirbúa jarðveginn fyinr
fimmtu rammaáætlun ESB, sem
hefst á næsta ári og lýkur 2003.
Hugmyndin er að koma með fleiri
og betri verkefni þar sem tungu-
tækni er hagnýtt í upplýsingakerf-
um. Evrópusambandið styrkir þátt-
tökuþjóðir, en styrkurinn nemur 35-
50% af kostnaði. „Ef við ætlum okk-
ur að nýta styrki í fimmtu ramma-
áætlun íyrir íslenskuna, þá þurfum
við að leggja fram fé á móti. Þarna
þarf fleiri hundruð milljónir króna.
Það er því himinn og haf milli
stærða íslenskra sjóða, sem vinna að
málrækt og þeirra verkefna sem
blasa við, en það kostar sitt að tala
íslensku," segir Heiðar Jón.
Þrátt fyrir að Evrópusambandið
hafi lagt fram styrki til tungutækni
og vilji sérstaklega styðja minni
þjóðir, þá leggur sambandið mikla
áherslu á að tungumál og hagnýting
þess hljóti að vera á ábyrgð hverrar
þjóðar. í niðurstöðum Euromap I
verkefnisins er slíku starfi líkt við
vegagerð og fjarskipti, sem hver
þjóð verði að vinna að og tryggja að
nýtist sem skyldi.
íslenska komst
ekki í Parole
Islenskan er eina þjóðtungan á
Evrópska efnahagssvæðinu sem er
algjörlega utangarðs í tölvutækum
grunni sem nefnist Parole. „A síð-
asta ári sendum við,
ásamt írskum og
norskum aðilum,
umsókn til fjar-
virkniáætlunar ESB
og var tilgangur um-
sóknarinnar að
koma íslensku,
norsku og keltnesku
fyrir í þessum tölvu-
tæka grunni, sem
inniheldur allar
þjóðtungur ESB
þjóða. Við töldum mikilvægt að
koma íslensku máli í tölvugrunn
með þessu sniði, þar sem gera má
ráð fyrir að Parole verði notað sem
grundvöllur að staðli. Því miður
fékkst ekki stuðningur frá ESB, þar
sem tilkostnaður þótti of hár miðað
við gildi þessa fyrir ESB. í umsókn-
inni var gert ráð fyrir að íslenski
hlutinn yrði alfarið fjármagnaður af
Evrópusambandinu, þar sem ekki
var hægt að gera ráð fyrir innlendu
fé til þess. Þetta dæmi sýnir, að við
missum af lestinni ef við setjum ekki
fé í að koma íslenskunni að.“
Verði íslenskan ekki
tölvutæk þá verða
börnin okkar fötluð,
þau munu hugsa á
tungumáli sem þau
geta ekki nýtt sér í
upplýsingasamfélag-
inu. Viljum við ala
upp fatlaða þjóð?
\
►
í
►
I
l
I
>