Morgunblaðið - 04.03.1998, Page 22
22 MIÐVIKUDAGUR 4. MARZ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
„HANN var einu sinni virkilega fínn vinur minn. Nú er hann dfler og það er allt og sumt,“ segir Renton
(Ingvar E. Sigurðsson) um Jóa Svan (Þröstur Leó Gunnarsson). „Það eru engir vinir í þessu geimi aðeins
bandamenn!"
aramir eru í senn að leika sögu og
segja sögu, ekki bara Mark, sem
er sögumaður, heldur hinir líka.
Sýningin er því mikil áskorun fyr-
ir leikarana enda fá þeir að njóta
Stend með
„ÉG FÉKK vægt þunglyndiskast
þegar ég byijaði að búa mig
undir þessa sýningu og hugsaði
með mér: Hvers vegna í ósköp-
unum er ég að gera sjálfum mér
þetta - að detta inn í enn einn
eymdarkarakterinn, “ segir Ingv-
ar E. Sigurðsson, sem fer með
hlutverk Marks Rentons, eða
Markúsar, eins og hann nefnist í
þýðingu Megasar.
Ingvar tók þó fljótt gleði sína
á ný. „Fljótlega fór ég að líta
kómískt á þetta. Auðvitað er
eymd þessa fólks mikil en ef
leikrit af þessu tagi verða of
raunsæisleg hefur fólk ekki
áhuga á að sjá þau. Við ákváðum
því að taka þetta ekki of hátíð-
lega.“
Að sögn Ingvars bjuggu leik-
ararnir sig með margvíslegum
hætti undir sýninguna, ræddu
meðal annars við sprautufíkla
innan vébanda SÁA og ung hjón
sem áttu barn sem dó vöggu-
dauða. „Þessi viðtöl voru gagn-
leg. Þegar öllu er á botninn
hvolft verður maður hins vegar
að finna þetta hjá sjálfum sér,
túlkunarleiðina. Gera þetta með
sínu eigin hjarta. Það er engin
sín til fulls allan tímann.“
Kveðst Bjami fyrir vikið hafa
lagt þunga áherslu á að fá sterka
og fjölhæfa leikara til hðs við sig.
„Það tókst,“ segir hann en leikend-
þessu fólki
ein aðferð til að leika heróínffldl
- þeir eru misjafnir, eins og ann-
að fólk, auk þess sem efnið sem
þeir taka er misjafnt og þeir
bregðast með mismunandi hætti
við því.“
En hefur Ingvar lært eitthvað
á því að setja sig í spor Marks
Rentons? „Eg hef aldrei fordæmt
þetta fólk, þvert á móti stend ég
með þessu fólki. Það er ástæða
fyrir öllu - líka lieróínfíkn. Mað-
urinn er fíkill í eðli sínu. Auðvit-
að er heróínfíkn öfgakennd en
þetta er ekki slæmt fólk, það er
sjúkt og þarfnast hjálpar!"
Ingvar ber mikið lof á þýðingu
Megasar - hún sé frábær. „Þeg-
ar ég las handritið fyrst yfír á
ensku, hugsaði ég með mér:
Hvernig í ósköpunum á að þýða
þetta? Manninum hefur engu að
síður tekist að snúa þessu yfír á
þjált mál, hálfgert „gullaldar-
mál“, þar sem mál þessa utan-
garðsfólks og gamla góða ís-
lenskan renna saman í eina
sannfærandi heild. Þá er ákaf-
Iega falleg hrynjandi í textanum,
sem gerir það að verkum að það
var ekki eins erfítt að læra hann
og ætla mætti í fyrstu.“
ur í sýningunni eru Ingvar E. Sig-
urðsson, sem leikur Mark Renton,
Þröstur Leó Gunnarsson, sem fer
með hlutverk Begbís, Gunnar
Helgason, sem leikur Tomma og
Þrúður Vilhjálmsdóttir sem túlkar
Elsu. Þrjú hin síðamefndu leika
jafnframt ýmis smærri hlutverk.
„Þetta eru ekki einungis góðir leik-
arar, þeir eru líka ólíkir. í því er
styrkur sýningarinnar líka fólginn
- ekki síður en sögunni - og þótt
sagan eigi vonandi eftir að hreyfa
við fólki, vona ég ekki síður að það
eigi eftir að upplifa góða og eftir-
minnilega leiksýningu.“
Bjami hefur nú lifað í heimi
skoskra heróínfíkla, ef svo má að
orði komast, svo vikum skiptir.
Hvers skyldi hann hafa orðið vísari
á þessari göngu? Hvað stendur upp
úr?
„Það sem stendur upp úr er það
að ef þjóðfélagið slær slöku við í
brýnustu málaflokkum, svo sem fé-
lagsmálum, uppeldis- og mennta-
málum og heilbrigðismálum - full-
nægir ekki grannþörfum þegna
sinna til að þrífast - fer allt til hel-
vítis. Á þetta hafa Skotar rekið sig.
Á meðan þeir hafa einblínt á yfír-
stéttina, snobbið, í því skyni að
endurheimta sjálfstæði sitt, hafa
hinir fátæku setið á hakanum - bil-
ið hefur breikkað. Svo illa var til að
mynda komið fyrir Edinborg um
tíma, að hún var orðin höfuðborg
alnæmis í Evrópu. Til allrar ham-
ingju virðast Skotar þó vera að
vakna upp við vondan draum en
ýmis teikn era á lofti um að þeir
séu farnir að taka til hjá sér. Ekki
seinna vænna!“
Ntí ER allt búið -
Morgunblaðið/Halldór
öllu lokið. Elsa (Þrúður Vilhjálmsdóttir) og Sflasinn (Gunnar Helgason) vakna upp við
vondan draum - martröð, sem engin orð fá lýst.
Á galeiðunni
Leikritið Trainspotting eftir skoska
leikskáldið Harry Gibson verður frumsýnt
í Lofkastalanum í kvöld. Er þar opnaður
gluggi inn í miður fagra veröld, eins og
Orri Páll Ormarsson komst að raun um
þegar hann fylgdist með æfíngu og ræddi
við leikstjórann og aðalleikarann.
HANN hefur ræst þessa
líka risadjöfuls bláæð
sem einsog ætlar af stað
og út úr handleggnum,
Hann stingur nálinni í gegnum húð
og hold og dælir ögn ofurhægt en
svo dregur hann blóð upp í spraut-
una. Varirnar á henni titra og hún
mænir bænandi á hann örstund.
Hann er ljótur í framan einsog eitt-
hvert skriðkvikindi, og eygður eftir
því, en síðan skýtur hann kokk-
teilnum á braut sem liggur til heil-
ans! Hún þrýstir aftur höfðinu, lok-
ar augunum, opnar munninn og
segir: „Þetta toppar allt, slær öll-
um holdlegum innsetningum við!“
Þá aðstoðar Jói Sílasinn við að
skjóta heim. í því að Sílasinn er að
því kominn að hljóða hittir Jói á æð
og dregur soldið af blóði upp í
sprautuna og dúndrar síðan þess-
um lífvæna, banvæna elixír þangað
sem hann á heima. Þá var komið að
mér!“
Orð þessi fljóta af tungu Marks
Rentons. Hann hefur lengi átt við
vandamál að stríða vegna heróín-
neyslu. Hefur að vísu reynt að
vinna bug á þessari ástríðu en hún
hefur hamlað starfsgetu hans og
því mælir hann götumar - og er
bara sæll og glaður á galeiðunni.
Þar á hann sína vini, réttara sagt
bandamenn, og sitt dóp - „einasta
dópið sem sýnir manni trúnað“.
Renton þykir mikilvægt að vera
heiðarlegur og þess vegna greinir
hann okkur frá þessu. En hvernig
er lífíð í rökkurveröld, þar sem
raunveruleikinn er ekki til?
Hvemig er að vera „útspeisaður"
- í annarri vídd? Hvemig er að
vita ekki á hvaða plánetu maður er
staddur?
Leikritið Trainspotting, byggir
Skotinn Harry Gibson á sam-
nefndri skáldsögu landa síns og
íyrrverandi heróínfíldlsins Irvine
Wells en hún seldist í bílförmum,
fyrst í vissum kreðsum, síðan með-
al almennings, þegar hún kom út í
Bretlandi árið 1993. Þótti bókin
draga upp ljóta en raunsæja mynd
af nöturlegum veruleika fíklanna í
undirheimum Edinborgar. „Þessi
bók verðskuldar sömu útbreiðslu
og Biblían,“ sagði meðal annars í
ritdómi á einum stað.
Sigurför kvikmyndarinnar
Leikritið var framsýnt í Edin-
borg ári síðar og vakti einnig mikla
athygli. Fóru Gibson og hans fólk
með það í leikferð um Bretland og
enduðu á West End í Lundúnum,
þar sem þeim var tekið með kost-
um og kynjum.
Hafi bókin og leikritið vakið at-
hygli í Bretlandi, sló kvikmyndin,
sem Danny Boyle gerði eftir sög-
unni, í gegn - fór sigurför um
heiminn og varð á skömmum tíma
ein vinsælasta kvikmynd Breta frá
upphafi. Ekki fóra íslendingar var-
hluta af æðinu, því Trainspotting
var ein mest sótta kvikmynd ársins
1996 í kvikmyndahúsum hér á
landi.
En hvers vegna höfðar saga
þessa ógæfufólks, þessi harð-
neskjulegi heimur, svona sterkt til
fólks?
„Það er rétt, í Trainspotting sjá-
um við inn í heim sem við, velflest,
þekkjum ekki af eigin raun - sem
betur fer,“ segir Bjarni Haukur
Þórsson, sem leikstýrir Trainspott-
ing í Loftkastalanum. „Styrkur
sögunnar felst hins vegar í því
hvemig hún er sögð. Það er mikil
kaldhæðni í frásögninni, mikill
húmor og höfundurinn fer alla leið
- hlífir engu. Þá er persónusköpun-
in auðvitað ótráleg. Karakteramir
era allsstaðar sprellifandi - á síð-
um bókarinnar, í bíómyndinni, á
leiksviðinu.“
íslenska uppfærslan á Train-
spotting verður sú fyrsta á Norð-
urlöndum en verið er að setja verk-
ið upp vítt og breitt um heiminn,
meðal annars í Hamborg, Berlín,
París, Madríd, Brassel og Buenos
Aires. Segir Bjami kvikmyndina
hafa ýtt við mönnum. „í kjölfar
myndarinnar fóra menn utan Bret-
landseyja, þar á meðal ég, að lesa
leikritið og komust þá að því að það
er ekki bara virkilega gott, heldur
lifir líka sjálfstæðu lífi. Það vakti
áhuga minn á því að setja Train-
spotting á svið.“
V ettvangsleiðangur
Liður í undirbúningi Bjama og
Axels Hallkels, leikmyndar- og
búningahönnuðar, fyrir uppfærsl-
una var að sækja fátækrahverfi
Edinborgar heim. „Efni um lífið og
tilverana á stöðum sem þessum,
bækur og Ijósmyndir, era af skorn-
um skammti og þess vegna drifum
við okkur út - og höfðum gott af.“
Bjami segir litina, blæinn, sann-
arlega hafa skilað sér upp á leik-
sviðið, Axel hafi drukkið stemmn-
inguna í sig. Hvað hann sjálfan
snertir, segir hann ferðina tví-
mælalaust hafa komið sér til góða
við leikstjómina. „Það var fróðlegt
að gægjast inn í þennan heim. Við
fóram inn á knæpur sem eiturlyfja-
sjúkhngar sækja, sáum þá á göt-
unni, töluðum við þá. Þessi ferð
skilaði sér hundraðfalt."
Bjarai segir leikritið hafa sitt-
hvað fram yfír myndina. „Aðal-
ástæðan er sú að miðillinn, leikhús-
ið, er sennilega óheflaðasti miðill-
inn sem við þekkjum í dag -
óheflaðri en sjónvarp, útvarp; kvik-
myndir og jafiivel bækur. I leik:
húsinu er hægt að fara alla leið. í
því felst styrkur leikritsins, því
þótt myndin hafi verið afdráttar-
laus, fór hún ekki alla leið. Þetta
þýðir þó ekki að verið sé að messa
yfir fólki. Leikritið opnar bara
glugga inn í þennan heim - það er
áhorfenda að taka afstöðu!"
Tæplega þijátíu þúsund íslend-
ingar sáu kvikmynd Danny Boyles.
Hefur tilvist hennar truflað Bjarna
og hans fólk? „Nei, það hefur hún
ekki gert,“ segir leikstjórinn án
þess að hika. „Við sáum öll mynd-
ina á sínum tíma en tókum strax þá
diplómatísku ákvörðun að láta
hana alveg vera á mótunartíman-
um. Það var einmitt þá sem við
fengum staðfestingu á sjálfstæði
leikritsins. Við horfðum síðan til
gamans á myndina um daginn -
hún er töluvert frábragðin."
Að svo komnu máli staldrar
Bjarni við, hugsar sig um. Síðan
segir hann: „Auðvitað er myndin
góð en ég sé hins vegar ekki hvem-
ig góð kvikmynd getur skemmt
fyrir góðu leikriti - góðu leikhúsi."
Gott leikhús
Gott leikhús er einmitt lykilorð í
þessu samhengi. „Að forminu til er
Trainspotting erfitt leikrit. Leik-