Morgunblaðið - 04.03.1998, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
MIÐVIKUDAGUR 4. MARZ 1998 33
+ Stefán Guðna-
son var fæddur
á Vopnafirði 22.
ágúst 1904. Hann
andaðist á Drop-
laugarstöðuni í
Reykjavík 22. febr-
úar síðastliðinn.
Foreldrar hans
voru hjónin Ólöf
Þórðardóttir, f.
8.12. 1879, d. 14.6.
1963, frá Brunnhóli
á Mýrum eystra,
lengstum húsfreyja
og veitingakona á
Höfn í Hornafírði,
og Guðni Jónsson, f. 19.4. 1878,
d. 15.9. 1959, frá Sævarhólum í
Suðursveit, skósmiður og veit-
ingamaður á Höfn, jafnan kall-
aður Guðni „vert“. Þau nefndu
hús sitt Heklu og ráku þar gist-
ingu og veitingasölu. Ólöf og
Guðni eignuðust fjóra syni.
Stefán var þeirra elstur en lifði
alla bræður sína. Þeir voru:
Óskar, f. 1908, d. 1992, frysti-
liússtjóri á Höfn; Svavar, f.
1909, d. 1988, listmálari í
Reylq'avík, og Garðar, f. 1913,
d. 1996, rafveitusljóri á Fá-
skrúðsfirði.
Stefán kvæntist 16.6. 1928
Elsu Krisljánsdóttur hjúkrunar-
konu, f. 26.7. 1898, d. 28.3.1992.
Börn þeirra: 1) Ólöf, f. 13.7.
1928, hjúkrunarfræðingur í
Reykjavík, gift Karli Ómari
Jónssyni verkfræðingi, f. 5.7.
1927. Börn þeirra: Stefán, f.
31.5. 1950, dr. med., prófessor í
Lundi í Svíþjóð; Kristín, f. 8.5.
1954, leikskólakennari og kenn-
ari í Kennaraháskóla Islands;
Björn, f. 10.4. 1959, doktor í
verkfræði, lektor í Tæknihá-
skólanum í Lundi í Svíþjóð; Jón
Hallur, f. 26.3. 1960, d. 4.1.
1978, menntaskólanemi. 2) Guð-
rún, f. 1.7. 1930, fjölmiðlafræð-
ingur í Reykjavík, gift Baldri
Jónssyni prófessor, f. 20.1.
1930. Börn þeirra: Jón, f. 28.10.
1956, yfirlæknir á slysadeild
Sjúkrahúss Reykjavíkur; Stef-
án, f. 7.12. 1960, d. 6.3. 1979,
menntaskólanemi; Ólafur, f.
13.7. 1964, lyflæknir á háskóla-
sjúkrahúsinu í Iowa City,
Bandaríkjunum. 3) Svava, f.
16.8. 1935, yfirfélagsráðgjafi á
Kvennadeild Landspítala. Árin
1958-1981 gift Erlendi Lárus-
syni, forstöðumanni Vátrygg-
ingaeftirlitsins, f. 1.7. 1934.
Börn þeirra: Lárus, f. 11.4.
1962, tölvunarfræðingur hjá
Tengdafaðir minn og vinur,
Stefán Guðnason læknir, andaðist
á Droplaugarstöðum 22. febrúar
sl. á 94. aldursári. Þar átti hann
heimili nærri fjögur ár og var
blindur og heilsuveill síðustu miss-
erin. Elsa, kona Stefáns, lést vorið
1992 og eftir lát hennar bjó Stefán
einn í íbúð sinni í Alfheimum með
aðstoð dætra sinna og húshjálpar.
Það er í raun ótrúlegt að blindur
maður hátt á níræðisaldri geti búið
einn við þessar aðstæður, sem er
mikið þrekvirki. Það tók Stefán
mörg ár að sætta sig við sjónleysið
sem skiljanlegt er því hann var
bæði bókhneigður og ágætlega rit-
fær.
Foreldrar Stefáns, Guðni og
Olöf, reistu sér hús á Höfn árið
1907, sem þau nefndu Heklu. Þá
voru þar fá hús og Hekla talin eitt
reisulegasta íbúðarhúsið í kaup-
túninu. Guðni stundaði skósmíðar
og viðgerðir ásamt því að reka
greiðasölu og gistingu með Olöfu
konu sinni. Þá var hann einnig
með smábúskap og veiddi lúru og
silung í firðinum til þess að brauð-
fæða sig og sína. Við þessar að-
stæður ólust bræðumir fjórir upp
og er ég viss um að þarna hófst
áhugi Stefáns á veiðiskap.
Kerfi hf. í Reykja-
vík; Stefán, f. 29.7.
1965, forstöðumað-
ur lögfræði- og
starfsmannadeildar
Vegagerðarinnar;
Pálmi, f. 17.5. 1967,
jarðfræðingur á
Veðurstofu íslands.
Barnabarnabörn
Stefáns og Elsu eru
orðin 17.
Stefán Guðnason
ólst upp á Höfn í
Hornafirði. Hann
lauk stúdentsprófi
frá Menntaskólan-
um í Reykjavík 1924 og prófi í
læknisfræði frá Háskóla Islands
1930. Læknir í Búðardal og á
sjúkrahúsum í Danmörku 1930-
1932, héraðslæknir í Búðardal
1932-37 og á Dalvfk 1938-1944.
Heimilislæknir á Akureyri
1944-1960. Tryggingalæknir á
Tryggingastofnun ríkisins í
Reykjavík 1960-1970 og trygg-
ingayfirlæknir 1970-1974, er
hann lét af embætti fyrir aldurs
sakir. Eftir Stefán liggur merk
rannsókn sem birt er í bók
hans, Örorka á íslandi, Disabil-
ity in Iceland (Prentsm. Jóns
Helgasonar, 1969). Hann ritaði
einnig greinar í íslensk og er-
lend tímarit um orsakir og mat
á örorku, svo og um önnur heil-
brigðismál. Auk þess að kynna
sér örorkumál með námsdvöl-
um erlendis hafði Stefán áður
kynnt sér sérstaklega barna-
lækningar á Norðurlöndum og í
Bretlandi. Hann þýddi og stað-
færði Mæðrabók Alfred Sundals
prófessors (1957). Hann sat í
Læknaráði 1970-1974 og var
kosinn formaður siðamáladeild-
ar þess 1971. Hann var trúnað-
arlæknir ýmissa stofnana og
lagði stund á kennslu fyrir ýms-
ar stéttir.
Stefán gegndi um ævina fjöl-
mörgum trúnaðarstörfum á
sviði félags- og heilbrigðismála.
Sem héraðslæknir var hann oft
staðgöngumaður annarra emb-
ættismanna. Hann sat í hrepps-
nefnd Svarfaðardalshrepps
1942-1944 og var formaður
Berklavarnafélags Svarfdæla, í
stjórn Krabbameinsfélags
Akureyrar og Læknafélags
Norðausturlands og formaður
Læknafélags Akureyrar um
skejð.
títför Stefáns fer fram frá
Fossvogskirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 13.30.
Þegar Stefán var læknir í Búð-
ardal kynntist hann nokkrum ís-
lenskum og enskum stangveiði-
mönnum og lærði ýmislegt í íþrótt-
inni af þeim. Hann fékk oft að
renna í Laxána en örstutt var frá
læknisbústaðnum að brúnni yfir
ána. Tengdafaðir minn skrifaði
nokkrar greinar í „Veiðimanninn",
sennilega að áeggjan vinar síns,
Víglundar Möller ritstjóra. í einni
greininni segir hann frá veiði síð-
degi nokkurt árið 1936. Hann fór á
gamla Chevrolet-bílnum ásamt
dætrum sínum tveimur, 7 og 5 ára,
sem sóttust mjög eftir bílferðum á
þeim tíma. Þarna tók á skömmum
tíma hver laxinn á fætur öðrum og
beitan var að ganga til þurrðar. Og
nú gef ég Stefáni orðið: „Spurði ég
nú eldri telpuna, hvort hún treysti
sér til að hlaupa heim og sækja
maðkinn, og hélt hún það nú. Bað
ég hana þá að vera fljóta, og tók
hún þegar til fótanna og dró ekki
af sér. Settist nú sú yngri á þúfu
og fylgdist með ferðum systur
sinnar. Hugsa ég að gamli bíllinn
hefði orðið lítið fljótari í ferðum en
sú stutta, því eftir ótrúlega stutta
stund kom hljóð frá þúfunni: „Hún
er að koma, hún er að koma.“ Leit
ég upp og sá hvar Ijósleitur hnoðri
kom þjótandi, sem kólfi væri skot-
ið, niður næstu brekku á veginum
og nálgaðist óðfluga. Er hún kom í
kallfæri hrópaði hún: „Hvað er
hann búinn að fá marga?“ „Sex“,
svaraði sú litla á þúfunni."
Þegar ég kvæntist Olöfu, elstu
dóttur Elsu og Stefáns, bjuggu
þau í Oddagötu 15 á Akureyri. Þar
höfðu tengdaforeldrar mínir byggt
sér nýtt og glæsilegt hús í móun-
um rétt fyrir ofan hús foreldra
minna. Þama áttum við Olöf at-
hvarf á sumrin á háskólaárum okk-
ar og þar fæddist elsti sonur okk-
ar, Stefán, og fyrsta barnabarn
Elsu og Stefáns. Þetta voru yndis-
leg sumur og tengdaforeldrar mín-
ir báru okkur á höndum sér og
studdu okkur með ráðum og dáð,
eins og þau gerðu allar götur með-
an heilsa þeirra leyfði. Stefán tók
mig með sér til veiða í Laxá í Aðal-
dal og var það í fyrsta sinn sem ég
hafði séð áhöld og aðfarir við lax-
veiðar. Tengdasonurinn virtist lítið
efni í laxveiðimann, en hægt var að
nota hann sem ræðara. Eg hafði
aldrei róið fýrr í straumvatni, en
ekki var hægt að hugsa sér betri
kennara en tengdaföður minn,
þrautreyndan við glímuna í
straumum Hornafjarðarfljóta.
Árin liðu hratt, Elsa og Stefán
fluttu suður árið 1960 og hann
fékk starf sem tryggingalæknir
hjá Tryggingastofnun ríkisins.
Nokkru síðar fórum við Olöf að
fikta við veiðiskap með vinum okk-
ar. Eg held að Stefáni hafi þótt
vænt um þetta nýja frístundagam-
an okkar og það leið ekki á löngu
uns tengdaforeldrar mínir buðu
okkur Ólöfu með sér í veiðiferð í
Laxá í Aðal- dal. Þetta varð síðan
árviss viðburður meðan heilsa
þeirra leyfði. Stefán var afar nat-
inn við að kenna og bæta veiðiað-
ferðir okkar og leiðbeina okkur um
duttlunga stórfljótsins. Hann vildi
alltaf að við byrjuðum á bestu
veiðistöðunum og það voru sannar-
lega dýrðardagar að vera við þessa
perlu íslenskra laxveiðiáa, náttúru-
fegurðin einstök, gróður, fuglalíf
og sjálf áin með sína frægu stór-
laxa. En mestu skiptir að vera með
góðum veiðifélögum og ekki var
vafi á því að þar var gagnkvæm til-
litssemi, virðing og kærleikur.
Síðustu æviár Stefáns voru hon-
um á ýmsan hátt erfið, en þannig
vill oft verða þegar menn ná háum
aldri. Einkum var sjónleysið hon-
um þungbært. Með árunum var
erfitt að halda uppi samræðum og
því las ég oft fyrir hann, sérstak-
lega það sem hann hafði sjálfur
skrifað. Hér að framan sagði ég
veiðisögu frá Laxá í Dölum. Eg las
hana margsinnis og honum þótti
alltaf jafn-gaman að hlusta á frá-
sögnina. Sérstaklega var hann
ánægður þegar ég las kaflann, sem
tilgreindur er hér að framan, um
litlu dætur hans tvær. Þá færðist
yfir andlit hans bros og friður.
Þannig vil ég sjá hann í huga mér
um ókomin ár.
Á Akureyrarárum sínum gekk
Stefán í Frímúrarastúkuna Rún.
Eftir að hann flutti suður starfaði
hann af áhuga í reglunni hér. Enda
þótt hann hefði ekki getað sótt
fundi vegna veikinda síðasta ára-
tuginn var hann allt til hins síðasta
staðfastur frímúrari.
Aðstandendur Stefáns þakka
starfsfólki Droplaugarstaða, sem
léttu honum erfiðan tíma og
langvarandi veikindi.
Fjölskylda mín kveður ástkæran
föður, tengdafóður og afa með
djúpu þakklæti, virðingu og kær-
leika.
Ég enda þessa fátæklegu kveðju
með tilvitnun í 13. kafla fyrra Kor-
intubréfs sem ég las oft fyrir Stef-
án, 13. vers: „En nú varir trú, von
og kærleikur, þetta þrennt, en
þeirra er kærleikurinn mestur.“
Karl Ómar Jónsson.
Fyrsta andlitið sem ég sá í ver-
öldinni var andlit afa míns, Stefáns
Guðnasonar læknis, en hann tók á
móti mér þegar ég fæddist í hús-
inu hans á Oddagötu 15 á Akur-
eyri. Við vorum bestu vinir og fé-
lagar alla tíð síðan. Ég erfði nafnið
hans, rauða hárið og síðar starfs-
heiti, en því miður aðeins takmark-
aðan hluta af hæfileikum hans og
góðum eiginleikum. Á árunum
1956-1960 eyddi ég fjórum eða
fimm sumrum hjá Stefáni afa og
Elsu ömmu minni. Þessar sumar-
dvalir á Akureyri hafa skapað ljúf-
ustu endurminningar bernskunn-
ar. Afi var á þessum árum heimil-
islæknir á Akureyri og fór á stof-
una sína í Hafnarstræti á morgn-
ana og eyddi eftirmiðdögunum í
vitjanir til sjúklinga sinna eins og
siður var í þá daga. I dag fara
læknar því miður ekki mikið í
heimsóknir til sjúklinga.
Afi átti alltaf stóra ameríska
bíla, sem hann notaði til að fara í
vitjanir. Hann átti jafnan stærsta
einkabílinn á Akureyri, helst með
vængjum. Við nafnarnir flugum
saman í vitjanimar. Meðan afi
skrapp inn í húsin, sat ég þolin-
móður og beið hans og hugsaði um
hvað væri best að spyrja hann um
næst. Hann hafði mikinn áhuga á
börnum og það var unun að hlusta
á svör hans og útskýringar á
leyndardómum lífsins. Svör hans
voru jafnan greinargóð og þaul-
hugsuð og krydduð kímni jafn-
framt, til að vekja frekari áhuga
barnshugans. Uppeldisaðferðir afa
byggðust ekki á predikunum, held-
ur sýndi hann gott fordæmi. Afi
var sterkur persónuleiki með
þroskaða lífsfilosofiu og ákveðnar
skoðanir, en maður tók ekki alltaf
eftir ákveðni hans, vegna þess að
hann var afar hlý persóna, kurteis
og lipurmenni í almennum sam-
skiptum. Eitt sinn þegar ég var á
ferð með afa í bíl á milli Akureyrar
og Reykjavíkur ók jeppi fram úr
okkur á ofsahraða og tók síðan
beygju heim að næsta bæ og valt í
beygjunni. Afí stoppaði bílinn og
snaraðist út með læknatöskuna
sína. Ut úr jeppanum skreið mið-
aldra bóndi, óskaddaður, og afi
spurði hvort það væru einhverjir
slasaðir í jeppanum. Svo var ekki.
Bóndi spurði afa þá hvort það
væru nokkrir sterkir menn í bíln-
um, en hann virti manninn ekki
svars, settist upp í bílinn sinn og
ók af stað. Afi gaf engar skýringar
á hegðun sinni, en ég reiknaði með
að honum hefði ofboðið glanna-
skapurinn.
Það var einn þáttur í lífi afa sem
ég fékk aldrei góða skýringu á.
Frá baklóðinni í Oddagötu 15
blasti við stórt og vandað hvítt hús
við næstu götu. Énginn virtist búa
í þessu húsi og þar voru engin
börn. Á kvöldin komu þangað eldri
herramenn í kjólfötum. Ég þekkti
marga þessa menn í sjón. Flestir
þeirra voru í gráum jakkafötum á
daginn og unnu í Kaupfélaginu. Á
kvöldin fóru þeir í kjólföt og voru í
stóra hvíta húsinu. Afi var ekki í
venjulega Kaupfélaginu, bara í
Kjólfatakaupfélaginu. Ég spurði
afa endurtekið að því hvað hann
væri að gera með öllum þessum
kjólfatamönnum. „Það er nú ekk-
ert sem þú hefur áhuga á, nafni
minn,“ sagði afi og ég skildi brátt,
að þetta var eitthvað sem mér kom
ekki við.
Árið 1960, um sumarið, fluttu afi
og amma til Reykjavíkur. Afi gerð-
ist tryggingalæknir hjá Trygg-
ingastofnun ríkisins. Þetta var um
tíma sorgaratburður í mínu lífi, því
nú voru Akureyrarheimsóknirnar
á enda. Þær sorgir gleymdust
fljótt, því nú hafði ég afa og ömmu
í Reykjavík og gat heimsótt þau
eins oft og mér sýndist. Þær voru
margar ferðirnar inn í Álfheima til
þess að ræða við afa um lífið og til-
veruna og fá góð ráð í alls konar
málum. Þótt afi væri læknir að
starfi þá gaf hann sér tíma til alls
konar áhugamála utan starfsins.
Hann hafði mikinn áhuga á fagur-
bókmenntum, var vel að sér í ís-
lensku máli og sérlega lipur penni.
Afi skrifaði skemmtilegar ritgerð-
ir, oft í tímaritið Veiðimanninn, því
hann hafði gaman af að „renna fyr-
ir lax“ eins og hann og Svavar
bróðir hans voru vanir að kalla lax-
veiðar. Mér er sérlega eftirminni-
leg ferð sem ég fór með þeim
bræðrum, afa og Svavari, norður í
Laxá í Aðaldal. Þeir buðu mér, 12 *-
ára stráknum, að koma með í
vængjabílnum norður til Akureyr-
ar. Þeir bræður voru bestu vinir
og skemmtilegir ferðafélagar, báð-
ir gæddir ríkri sköpunargáfu sem
kom best fram í gamansemi og
kímnigáfu þeirra. Stoppað varAvið
Bifröst til að fá hádegismat og þar
hittum við skemmtilegan klerk,
sem þeir þekktu báðir. Prestur var
vel við skál og vildi gjaman fá far
til næsta bæjar. Afi og Svavar sátu
fram í og ég og klerkurinn vorum í
aftursætinu. Prestur var í gríðar- (■> •
góðu skapi og sagði sögur, sem ég
skildi nú ekki alltaf, en dró þá
ályktun að þær hlytu að vera
áhugaverðar, því hlátrasköllin
dundu úr framsætinu. Þessi ágæti
sómaklerkur gleymdi svo auðvitað
að fara úr bflnum og var með alla
leið til Akureyrar.
Þegar ég fór að fullorðnast hélt
ég áfram nánu sambandi við afa og
ömmu. Heimili þeirra var eins
konar griðastaður þar sem var
gott að koma til að lesa fyrir próf,
bæði í menntaskóla og eftir að ég
hóf nám í læknadeild. Það var sér-
lega áhugavert að ræða við afa um
ritgerðarverkefni því hann var vel
lesinn og hugmyndaríkur og hafði
þess utan mjög gott vald á ís-“
lensku máli. Hann átti gott bóka-'
safn, uppsláttarbækur og fína lex-
icona, sem skólasystkini mín
þurftu að finna á Landsbókasafn-
inu. Það var þægilegt að koma í.
smiðju hans, því auk bókanna var
hann sjálfur lifandi fróðleiks-
brunnur, sem hafði gaman af að
ræða málin og miðla af þekkingu
sinni. Grúsk og fræðistörf voru afa
eiginleg, en hann stundaði þau í
hjáverkum með fullu starfi sínu
sem læknir og síðar trygginga-
læknir. Meðal annars skrifaði
hann fræðiritið „Disability in
Iceland“, tvö hundruð tuttugu og
fimm blaðsíðna bók, með tilvitnan-
ir í 143 heimildarrit. Bókin var gef-
in út 1969 eftir margra ára starf í
kvöld- og helgarvinnu. Margir
hvöttu afa til að verja þetta rit sem
doktorsritgerð við Háskóla Is-
lands, en hann hafnaði þeirri hug-
mynd. Þótt afi væri ávallt metnað-
argjarn í sínu starfi og þyldi ekki
fúsk, þá var hann ekki metorða-
gjarn á veraldlega vísu.
Eftir að ég eignaðist eigin fjöl-
skyldu komum við Sigurborg oft í t
heimsókn til afa og ömmu með *
drengina þótt heimsóknirnar yrðu
færri að vonum, eftir að við sett-
umst að eriendis. Þau voru jafnan
höfðingjar heim að sækja, meira að
segja eftir að þau voru bæði komin
yfir áttrætt. Eitt sinn þegar við
vorum í heimsókn frá Bandaríkjun-
um sýndu synir okkar afa mynd af
nýja húsinu okkar í úthverfii Wash-
ington. Hann sagði: „Mikið er
þetta snoturt hús, en má ég spyrja,
hvar eru fjöllin og hvar er hafið?“
Þetta var aðferð afa til að spyrja
okkur Sigurborgu hvenær í ósköp-
unum við ætluðum að flytja heim
til Islands aftur.
Ljóst er að afi átti farsæla og t' -
hamingjusama ævi í starfi og
einkalífi, ef frá eru talin tvö slys í
fjölskyldunni, þegar hann missti
tvo dóttursyni sína, tæplega tví-
tuga, af slysförum, med stuttu
millibili. Stefán afi var læknir,
mannvinur og fræðimaður, en fyrst
og fremst skemmtilegur félagi,
sem opnaði augu mín og annarra
fyrir þeim k'fsgildum, sem er mikil-
vægt að hafa í hávegum á lífsins
leið. Líklega hefur mér ekki þótt
vænna um nokkurn mann en Stef-
án afa minn. Við fráfall hans vakn- ^
ar hin eigingjarna spurning: Hvers
vegna fær gamla fólkið ekki að lifa
lengur við góða heilsu, okkur öllum
til ánægju?
Stefán Karlsson.
• Fleirí mianingargreinar um
Stefán Guðnason bfða birtingar og
munu birtast í blaðinu næstu daga. <
STEFAN
GUÐNASON