Morgunblaðið - 01.03.1998, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 1. MARZ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
1
í
i
i
l
I
[.
I
f
[
FRUMVÖRP OG ÞINGSÁLYKTUNARTILLÖGUR UM MIÐHÁLENDIÐ Á ALÞINGI
NÁTTÚRAN á miðhálendi Islands lætur fáa ósnortna. Að ofan fara reiðmenn á íslenskum hestum um Jökulg-il í Landmannalaugum.
Morgunblaðið/RAX
MIÐHALENDIÐ
næsta mál á dagskrá
Þrátt fyrir hörð skoðanaskipti hvarvetna í
þjóðfélaginu hefur enn ekki verið skorið úr
nokkrum grundvallaratriðum varðandi ís-
lenska miðhálandið. Anna G. Olafsdóttir
komst að því að horfur eru á að breyting
verði þar á. Fyrir Alþingi liggja tíu frum-
vörp og þingsályktunartillögur í tengslum
við miðhálendið.
ISLENSKA miðhálendið býr
ekki aðeins yfír einstakri og
stórbrotinni náttúru. Hin
óbyggða víðátta lætur fáa
ósnortna og hefur reynst dýrmæt-
ur fjársjóður í leit Islendinga að
þjóðarímynd í aldanna rás. Miðað
við ómældan áhuga hvarvetna í
þjóðfélaginu vekur hins vegar
furðu að enn skuli ekki hafa verið
tekið af skarið með grundvallará-
kvarðanir á borð við landamörk,
stjómsýslu, nýtingu auðlinda og
náttúruvemd á miðhálendinu. Með
þremur stjómarfrumvörpum fyrir
Alþingi kann hins vegar að verða
breyting þar á. Ekki er heldur allt
upp talið þvi að 7 önnur frumvörp
og þingsályktunartillögur er snerta
miðhálendið með einum eða öðmm
hætti liggja fyrir vorþingi að þessu
sinni. Ekki er því laust við að mið-
hálendið verði í brennidepli í mál-
stofu þjóðarinnar á næstunni.
Engan skyldi undra að sumum
þyki erfitt að greina frumvörpin að
því að innihaldið skarast, skilgrein-
ingar era mismunandi og miðað er
við ólík mörk svo ekki sé minnst á
pólitískan áherslumun. Eðlilegast
er að byrja á því að skoða stjómar-
íramvörpin þrjú. Frumvörpin lýsa
vel stefnu stjómarinnar og miða að
því að móta heildarstefnu um mál-
efni miðhálendisins.
Fyrst er að telja hið svokallaða
þjóðlendaframvarp forsætisráð-
herra. Framvarpið myndar eins
konar grandvöll undir hin stjómar-
framvörpin enda er meginmarkmið
framvarpsins fólgið í því að skera
með ótvíræðum hætti úr um eign-
arrétt á miðhálendinu. Aður en
lengra er haldið er rétt að taka
fram að við samningu framvarps-
ins var ákveðið að styðjast við eft-
irfarandi skilgreiningar á þremur
meginhugtökum framvarpsins. Að
eignarland væri landsvæði háð
einkaeignarrétti, þjóðlenda væri
landsvæði utan eignarlands og af-
réttur væri land utan byggðar sem
notuð væri að staðaldri til sumar-
beitar íyrir búfé. Hugtakið þjóð-
lenda er nýjung og felur framvarp-
ið í sér að íslenska ríkið sé eigandi
lands og hvers konar landsréttinda
og hlunninda í þjóðlendum.
Eftir stendur að enn hafa ekki
verið dregin mörk eignarlanda og
þjóðlendna á miðhálendinu. Fram-
varpið gerir ráð fyrir að sú marka-
lína verði dregin af svokallaðri
óbyggðanefnd. Önnur verkefni
óbyggðanefndar yrðu að skera úr
um eignarrétt og afréttar innan
þjóðlendna. Óbyggðanefndinni er
ætlað að ákveða og tilkynna fyrir-
fram hvaða landsvæði ákveðið hef-
ur verið að taka til meðferðar
hverju sinni. Stefnt er að því í
framvarpinu að óbyggðanefnd hafí
lokið verkefninu fyrir árið 2007.
Ágreiningur um stjórnsýslu
Til að leggja áherslu á sérstöðu
miðhálendisins miðað við aðrar rík-
iseignir er gert ráð fyrir að forsæt-
isráðherra fari með málefni þjóð-
lendna annarra en heyra með lög-
um undir önnur ráðuneyti. Forsæt-
isráðherra komi fram sem sameig-
inlegur fulltrúi þjóðarinnar með
svipuðum hætti og eigandi eignar-
lands. Honum til aðstoðar yrði
svokölluð samstarfsnefnd ráðu-
neyta og Sambands íslenskra sveit-
arfélaga enda er gert ráð fyrir að
náið samstarf verði á milli ríkis og
sveitarfélaga um málefni miðhá-
lendisins. Sveitarfélög veita t.a.m.
leyfi til nýtingar lands og lands-
réttinda innan þjóðlendna allt að
einu ári. Ef um lengri tíma er að
ræða þarf hins vegar leyfi forsætis-
ráðherra til viðbótar.
Vísað er til stjórnsýsluvalds
sveitarstjómanna í frumvarpinu
og í bráðabirgðaákvæði framvarps
Páls Péturssonar, félagsmálaráð-
herra, til sveitarstjómarlaga er
gert ráð fyrir að stjórnsýsla sveit-
arfélaganna framlengist inn að
miðju landsins. Stjórnarandstæð-
ingar hafa gagnrýnt skiptinguna
og talið að bráðabirgðaákvæðið
rími ekki við þjóðlendnafrumvarp-
ið. Páll hefur andmælt því og vísað
þar m.a. til umæla í greinargerð
að þjóðlendafrumvarpinu. Til að
samræma hugtakanotkun og efn-
isreglur milli frumvarpanna hefur
hann hins vegar óskað eftir að fé-
lagsmálanefnd flytji breytingartil-
lögu við ákvæðið. Með breyting-
unni er óbyggðanefnd en ekki sér-
stakri úrskurðarnefnd falið að
skipa þjóðlendum innan sveitarfé-
laga.
Annars kom í umræðum þing-
manna um þjóðlendnaframvarpið
fram almenn ánægja með að loks
yrði með ótvíræðum hætti skorið
úr um eignarrétt á miðhálendinu.
Eins og vikið var að voru þing-
menn hins vegar ekki á eitt sáttir
um alla liði framvarpsins. Frum-
varpið var talið veita forsætisráð-
herra of mikið vald til að veita
leyfí og taka gjald fyrir nýtingu á
auðlindum. Ekki væri heldur eðli-
legt að ganga jafn langt og gengið
væri með frumvarpinu áður en
ríkisstjórn og Alþingi hefðu mótað
stefnu um nýtingu lands og land-
gæða á hálendi Islands. Þjóð-
lendnafrumvarp forsætisráðherra
er til umræðu í allsherjarnefnd Al-
þingis.
Eignarréttur á
ómælt dýpi
Þjóðlendnafrumvarpið gerir ráð
fyrir að leyfí forsætisráðherra
þurfí til að nýta vatns- og jarðhita-
réttindi, námur og önnur jarðefni
innan þjóðlendna nema mælt sé
fyrir um annað í lögum. I fram-
varpi Finns Ingólfssonar, iðnaðar-
ráðherra, um eignarhald og nýt-
ingu á auðlindum í jörðu er mótuð
heildstæð stefna um nýtingu auð-
linda i jörðu.
Finnur tók fram í framsöguræðu
að framvarpið staðfesti að landar-
eign í einkaeign fylgdu auðlindir í
jörðu, innan netlaga i vötnum og í
sjó. Hann tók fram að móti kæmi
að iðnaðarráðherra fengi víðtæk-
ari heimildir en áður hefðu gilt til
þess að heimila nýtingu réttinda
eða láta nýta réttindi á landar-
eignum sem væru í einkaeign og
nýta þau í almannaþágu. Ekki
væra aðrar leiðir færar til að
tryggja að ekki væri gengið á
lögvarin og stjórnarskrárvarin
eignarréttindi samkvæmt 72. gr.
stjórnarskrárinnar.
Stjórnarandstæðingar lýstu efa-
semdum um að lögvarinn einka-
eignarréttur gengi allt inn í miðju
jarðkúlunnar og fram kom að mælt
hefði verið með því að miðað yrði
við 100 m dýpi. Finnur taldi að
miðað hefði verið við aðrar aðstæð-
ur en fyrir hendi væru í dag.
Tækninni hefði fleygt fram og ætti
eftir að fleygja svo fram að erfitt
væri að segja fyrir um hversu langt
niður í jörðu væri hægt að ná til
auðlinda með auðveldum hætti í
framtíðinni. Rétt er að taka fram
að framvarpið gerir ráð fyi’ir að
auðlindir í jörðu utan eignarlanda
séu eign íslenska ríkisins. Eins og
áður segir getur ráðherra gengist
fyrir eða veitt öðrum rannsóknar-
leyfi hvar sem er á landinu. Ef
brýna nauðsyn ber til getur ráð-
herra tekið auðlindir eignarnámi
og komi bætur fyrir; annað hvort
ein heildarapphæð eða árleg
greiðsla miðað við verðmæti á til-
teknu vinnslustigi. Aður en skilið
er við stjórnarframvörpin skal svo
tekið fram að í framhaldi af þings-
ályktunartillögu um framtíðarskip-
an raforkumála hefur framvarp til
raforkulaga verið boðað á haust-
þingi.
I
I
;
t
i
i
I
{.
i
f
5
i