Morgunblaðið - 01.03.1998, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUK 1, MARZ 1998
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Hussein ætlaði ekki
fram af - bara á ystu nöf
Aðdragandi Flóastríðs-
ins 1991 minnir á at-
burði síðustu daga, seg-
ir Elín Pálmadóttir
sem rifjar upp samræð-
ur háttsettra manna
sem hún varð vitni að í
Damaskus um þau mál.
SADDAM Hussein íraksfor-
seti féllst á sáttatillögxi
Kofis Annans fram-
kvæmdastjóra Sameinuðu
þjóðanna - á síðustu stundu. Fór
fram á ystu nöf. Alveg eins og
fi’amkvæmdastjórinn og þeir sem
tækifæri hafa haft til að fylgjast
með fyrri viðbrögðum hans máttu
vita. Eða vonuðu a.m.k. í umræðu
undanfarinna daga hefur hér borið
svolítið á skorti á bakþönkum. M.a.
var í síðdegisþætti útvarpsins
kvartað undan því að upprifjun
skorti, sem ýtti þessum skrifara til
að rifja upp hvers vegna hann var
alltaf sannfærður um að einmitt
svona hlyti atburðarásin að verða.
Hvað sem svo tekur við.
Að baki liggur m.a. persónuleg
upplifun, sem veitti nokkurn skiln-
ing á Saddam Hussein og umhverfi
því sem ríkir kringum einræðis-
herrann í írak. Hún varð ekki
löngu eftir Flóastríðið, sem hófst
eftir að Irakar réðust inn í ná-
grannaríldð Kúveit haustið 1990,
Bandaríkjamenn réðust á þá í jan-
úar 1991 og bardagar stóðu í tvo
mánuði þar til Saddam féllst á og
undirritaði friðarskilmála Samein-
uðu þjóðanna. Ég varð fyrir tilvilj-
un eða heppni áheyrandi að um-
ræðum tveggja hátt settra starfs-
manna Sameinuðu þjóðanna, sem
voru báðir í Bagdad fram á síðasta
dag áður en Flóastríðið skall á
1991. Annar að ganga frá og senda
burt síðustu starfsmenn friðar-
gæslusveitar SÞ er stóð á milli
Iraka og írana eftir stríðið þeirra á
milli. Hinn hafði verið í fór með
með Perez de Cuellar, þáverandi
framkvæmdastjóra Sameinuðu
þjóðanna, er hann á síðustu stundu
fór til Bagdad til að freista þess að
ná samkomulagi við Hussein og af-
stýra árásinni á land hans. En eins
og menn muna fékk de Cuellar
aldrei svo mikið sem fund með
Saddam sjálfum og sneri heim án
árangurs. Og 1-2 dögum síðar réð-
ust Bandaríkjamenn gegn Irökum.
Núna hefir meira að segja heyrst
hér að framkvæmdastjóri SÞ hafi
þá farið sneypuför.
Kofi Annan hefur nú lagt
áherslu á að sú staðreynd að hann
fékk fund með Saddam sjálfum og
náði samningum við hann hafi
skipt sköpum. Hann sem og allir
aðrir sem til þekkja þar á bæ vita
að Saddam einn ákveður - annað
er ómark. Raunar skrifaði Saddam
ekki undir samninginn heldur ut>-
anríkisráðherra hans, sem líka er
titlaður aðstoðarforsætisráðherra,
sem er sama embættið. En því
gekk það ekki svona til þegar kom-
ið var fram á ystu nöf fyrir Flóa-
stríðið? Það var þetta sem þessir
tveir fulltrúar Sameinuðu þjóðanna
þá voru að ræða sín á milli þessa
nótt sem undirrituð var viðstödd í
húsi í Damaskus tæpu ári síðar.
Piko, sá sem verið hafði með fram-
kvæmdastjóranum, vissi raunar
ekki að þessi kona af íslandi væri
blaðamaður. Hann fór einmitt ekki
heim á hótel sitt af því að hann var
að forðast sjónvarpsmenn, sem
hann hafði séð á flugvellinum, og
þóttist vita að sætu um hann út af
öðru stórmáli, frelsun gíslanna.
Þeir töluðu því sín á milli frjálslega
og þessi blaðamaður virti trúnað-
inn, en hefur haft ómælt gagn af
þeim fróðleik öllum í bakgrunns-
þekkingu.
Og af hverju fór þá sem fór, öllu
sleppt í blóðugt stríð? Niðurstaða
þeirra varð sú að Saddam og hans
menn hafi verið búnir að sannfæra
sig um að ekki yrði af neinni inn-
rás. Þama, 1-2 dögum fyrir innrás-
ina, sagði Tareq Aziz, utanríkisráð-
herra Iraks, sem var í forsvari við-
ræðna við framkvæmdastjóra Sa-
meinuðu þjóðanna: „Iss, við þurf-
um ekki að hafa áhyggjur. Það
verður ekkert af innrás. Banda-
ríkjaforseta, (sem þá var Bush),
verður aldrei liðið að gera innrás í
Irak. Almenningur mun ekki líða
það.“ Og svo vísaði hann í alla mótr
mælahópana víða um heim, sem
þeir höfðu undanfarandi vikur ver-
ið að sýna í sjónvarpinu hjá sér.
Ekkert annað var sýnt frá útlönd-
um fyrir þjóðina. Sjónvarpið þar og
víðar á svæðinu er algerlega rekið
af stjórnvöldum og Saddam
Hussein stýrir hvað þar er sýnt.
Nú virtust þeir vera búnir að sann-
færa sjálfa sig líka um að ekki
þyrfti að óttast innrás, það yrði
ekki liðið í ríkjum þar sem almenn-
ingur getur mótmælt.
Sem sagt niðurstaðan varð sú að
Saddam Hussein hafi ekki ætlað
fram af ystu nöf, heldur misstigið
sig. Haldið að öllu væri óhætt. Þess
vegna bjóst þessi skrifari alltaf við
því nú að hann hefði lært sína lexíu
og mundi fara fram á ystu nöf, en
ekki fram af ef fast væri haldið á
málum eins og Kofi Annan gérði.
Enda hafði hann í farteskinu, eins
og hann sagði við komuna heim til
New York, ógnunina af hinum
mikla liðssafnaði Bandaríkjamanna
og hótun um að ráðast inn ef
Saddam færi ekki að samþykktum
öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna
og uppfyllti samningana sem hann
hafði gert í lok Flóastríðsins um að
leifa óhefta leit að eiturefna- og
sýklavopnum.
Allir háðir einræðisherranum
Grœnland í
vetrarbúningi
Þann 2. aprtl næstkomandi mun
ferðaskrifstofan Landnáma bjóða upp
á þriggja daga ferð til Grænlands í
fylgd Ara Trausta Guðmundssonar
jarðeðlisfræðings. Ferðinni er heitið
til Ammassalik á austurströnd
Grænlands þar sem fólki gefst kostur
á að upplifa vetrardýrð Grænlands í
ævintýralegri hundasleðaferð með
heimamönnum.
Möguleiki er á hundasleðaferð í hálfan
dag, heilan dag eða í tvo daga með
dvöl yfir nótt í fjallakofa.
Einnig er hægt að fara á bæði svig- og
gönguskíði.
m-
* ' / í
Hundasleðaferð meðAra Trausta
|Q^
Verð frá kr. 49.500
LANDNÁMA FLUGFÉLAG ÍSLANDS
Vesturgötu 5, sími 511-3050
Air leeland
Eftir friðarsamningana 1991
varð veruleg bið á að Hussein ætl-
aði að uppfylla nokkuð af skilmál-
unum. Umheimurinn hafði af því
áhyggjur. Það var haustið 1991 að
stjómmálamenn Evrópulanda ætl-
uðu hver um annan að slá sér upp á
því að sækja Saddam heim og fá
hann til að sjá að sér. Þá í nóvem-
ber mátti sjá á sjóvarpinu um og í
nálægum Austurlöndum hvem
þekkta stjómmálamanninn af öðr-
um á flugvellinum í Bagdad að lofa
Saddam hástöfum. Þetta vom ekki
stjómmálamenn við völd í sínu
landi, heldur fyrrverandi eða í
stjómarandstöðu. Satt að segja var
ömurlegt að horfa á þessa stólpa-
menn með myndvélamar á andlit-
inu að mæra Saddam. Willy Brandt
fyrrv. kanslari Þýskalands, 6. nóv-
ember, Anker Jörgensen fyrrv. for-
sætisráðherra Danmerkur 7. nóv-
ember, Edward Heath, fyrrv. for-
sætisráðherra Bretlands, Josua
Nhasane fyrrv. forsætisráðherra
Japans. Sá eini sem ég sá sem ekki
lét hafa sig í þetta hrós við einræð-
isherrann áður enn hann yfirgaf
land hans var Kurt Waldheim,
fyirv. framkvæmdastjóri SÞ og
forseti Austurríkis. En má segja að
þetta sé skiljanlegt, að hluta a.m.k.
Hvorki háir né lágir fá leyfi til að
koma inn í landið nema vera háðir
þessum stjómunai-stíl, gera það
sem ætlast er tfi af þeim. Þetta
þekkjum við, skilyrðin em meðvit-
uð öllum sem reyna að fá leyfi.
Leyfið er m.a. miðað við að hægt sé
að nota þá. En ég efast ekki um að
þeir telji sig geta og vera að gera
eitthvað gott og eiga ekki annarra
kosta völ. Með þetta í huga horfir
maður á slíkt. Það er einn sem ræð-
ur, líka í hvað féð í landinu fer, í her
og hallir eða lyf og spítala.
Annað kemur þama inn í. Að
Saddam Hussein er líka við slíka
samninga nokkuð heftur. Að baki
stendur arabamenningin með heið-
ursritúal sitt, sem við eigum oft
erfitt með að átta okkur á, en mað-
ur kemst í snertingu við á þessum
slóðum. Öllu máli skiptir að missa
ekki andlitið. Og það er eitt sem
þjóðhöfðingi má ekki leyfa sér. Það
gerði Saddam að hluta þegar hann
tapaði Flóastríðinu. Og af yfirlýs-
ingum Kofis Annans við komuna til
New York og sem sést á undirrit-
aða samkomulaginu má sjá að þessi
reyndi maður á alþjóðavettvangi,
jafnt í arabalöndum sem annars
staðar, gerði sér grein fyrir að er
lykfiatriði. Annan var áður en hann
varð framkvæmdastjóri Sameinuðu
þjóðanna yfirmaður allrar friðar-
gæslunnar í löndum um allan heim
og hafði komist í snertingu við mis-
munandi menningu og viðhorf.
Raunar ber allt sem hann sagði þá
vott um þann skfining á því hvemig
Saddam hugsar. Hann beinlínis
óskaði eftir og lagði mikla áherslu á
að framkvæmdastjórinn kæmi til
íraks í þessum ákveðna tilgangi, lét
hann ekld tala við sig sjálfan fyrr
en í ýtrustu neyð og þegar ljóst var
hvað hann kæmist ekki upp með.
Eiturefni og sýklavopn
Nú spyi'ja menn af hverju svona
gífurleg áhersla sé lögð á að
Saddam Hussein haldi samninga
um að hindrunarlaust fái bestu sér-
fræðingar sem völ er á að leita að
eiturefnum og sýklavopnum, sem
vitað er að hann hafði og hefúr ekki
eytt nema litlum hluta af? Auðvitað
af því að slík skelfileg vopn eiga sér
ekki landamæri og eru auðveld
meðferðar. Og að hann hikaði samt
ekki við að beita þeim í stríðinu við
íran þegar á hann hallaði og á
Kúrdana í þorpum sínum í Norður-
Irak. Þess vegna trúum við mörg
því að fyrir nærliggjandi lönd,
heiminn allan og líka títtnefnd böm
í Irak sé afdrifaríkt að slíkt sé ekki
tfi og háð ákvörðun þessa eina
manns.
I persónulegri afstöðu kemur
alltaf upp í hugann reynsla. Þegar
Israelsmenn vörpuðu á sínum tíma
„að ástæðulausu" sprengjum á
kjamorkuverksmiðju íraka, þegar
þeir töldu að Saddam væri kominn
hættulega næm því að geta fram-
leitt kjamorkusprengjur, varð ég
aldeilis hneyksluð á athæfinu og
fylgdi mótmælunum sem urðu víða
um heim. Þegar ég svo sá í ísrael
verslunanniðstöðina (sem var
mannlaus á laugardegi) í Tel Aviv
og fleiri staði, sem Irakar höfðu
skotið á Skud-eldflaugum í Flóa-
stríðinu, hugsaði maður guði sé lof
að kjarorkuverksmiðjan þeirra var
eyðilögð í tíma og þeir áttu ekki
kjamaodda í eldflaugamar. Fyrir-
fram héldu menn ekld að þeir ættu
eldflaugar sem þeir gætu skotið
svona langt. Nú vitum við að þeir
geta það ef að þeim þrengir og for-
setinn þarf að halda andlitinu og fá
uppreisn æra. Og einnig að ef
sýklavopn og eiturefnavopn era til-
tæk er hægt að setja þau í eld-
flaugaoddana. Þessi reynsla af við-
horfí til kjamorkuvopnanna og
Scud-eldflauganna kemur alltaf
upp í hugann þegar til umræðu
verða meintu eiturefnavopnin og
sýklavopnin. Hvað veit maður?