Morgunblaðið - 01.03.1998, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 1. MARZ 1998 11
FRUMVARP- AÐALVALD EINKAEIGN RÍKISEIGN NÝTING GJALDTAKA ANNAÐ
forsætisráðherra: Stjórnarfrumvarp um þjóðlendur (varðar eignarhald) Forsætisráðherra fer með málefni þjóðlendna önnur en heyra undir önnur ráðuneyti. Honum til að- stoðar er samstarfsnefnd. Land háð einkaeignar- rétti. Landsréttindi og hlunn- indi á þjóðlendum, þ.e. á landsvæðum utan eignar- landa, er þjóðareign. Forsætisráðherra veitir leyfi til nýtingar vatns og jarðhita. Önnur nýting til allt að árs háð leyfi sveitarstjórna. Ef nýting er til lengri tíma þarf leyfi forsætisráðherra að auki. Forsætisráðherra og sveitarfélög geta krafist gjalds/leigu vegna nýtingar. Óbyggðanefnd sker úr um mörk eignarlanda og þjóðlendna.
iönaðarráðherra: Stjórnarfrumvarp um eignarhald og nýtingu auðlinda Iðnaðarráðherra veitir leyfi til rannsókna og nýtingar auðlinda í jörðu. Auðlindir í eignarlandi. Auðlindir í jörðu í þjóð- lendum. Háð leyfi iðnaðarráðherra bæði í eignarlöndum og þjóðlendum. Landeigendur fá að nýta jarðhita, grunn- vatn og ákveðin jarðefni. Iðnaðarráðherra hefur heimild til að semja um endurgjald vegna nýtingar auðlinda á eignarlöndum ríkisins en forsætis- ráðherra á þjóðlendum. Eignamámsheimildir. Landeigandi getur krafist bóta vegna rasks á landinu auk bóta fyrir auðlindir.
Hjörleifs Guttormssonar: Um jarðhita Iðnaðarráðherra veitir leyfi til rannsókna og nýtingar. Jarðhiti niður á 100 metra dýpi fylgir eignarlandi. Jarðhiti neðan 100 metra og allur á landi utan eignarlanda. Iðnaðarráðherra veitir leyfi til borana og hagnýtingar skv. eignarréttarákvæði.
Hjörleifs Guttormssonar: Um orku fallvatna og nýtingu og breytingu á vatnalögum Iðnaðarráðherra veitir leyfi til að reisa og reka vatnsaflsvirkjanir. Landeiganda er heimilt að nýta vatnsaflsorku allt að 200 kW innan eignarlanda. Öll orka fallvatna. Iðnaðarráðherra veitir leyfi til reksturs vatnsafls- virkjana yfir 200 kW.
Sighvats Björgvinssonar: Um eignarhald á auðlindum í jörðu og gjald fyrir nýtingu þeirra Iðnaðarráðherra veitir leitarleyfi, rannsóknaleyfi og leyfi til nýtingar. Lághitasvæði, gmnnvatn, grjót, möl og önnur gos- og steinefni á eignarlandi. Lághitasvæði og grunn- vatn utan eignarlanda. Öll háhitasvæði. Jarðefni svo sem kol, olía og málmar. Ekki þörf á sérstökum leyfum á eignarlöndum. Utan þeirra veitir ráðherra leyfi. Ákvæði í lögum um auka- tekjur ríkissjóðs eða með útboði. Landeigandi getur krafist bóta vegna rasks. Ríkið hefur möguleika á að draga sig til baka.
Sighvats Björgvinssonar: Um eignarhald á virkjunarrétti vatns- falla og gjald fyrir nýtingu þeirra Alþingi og iðnaðarráðherrar. Orka fllvatna á eignar- landi allt að 200 kW. Önnur orka fallvatna. Samþykki alþingis þarf fyrir stærri virkjunum en 2.000 kW. Ákvæði í lögum um auka- tekjur ríkissjóðs eða með útboði. Landeigandi getur krafist bóta vegna rasks. Ríkið hefur möguleika á að draga sig til baka.
Frumvarp Páls Péturssonar til sveitarstjórnarlaga kveður á um stjórnsýslu. í bráðabirgðaákvæði er gert ráð fyrir að stjórnsýslumörk sveitarfélaganna nái að miðju landsins. Frumvarp Ragnars Arnalds til stjórnskipunarlaga felur í sér nýjar málsgreinar við stjórnarskrána um auðlindir í eigu þjóðarinnar, hóflegt auðlindagjald o.fl. Hjörleifur Guttormsson hefur lagt fram þingsályktunartillögu um stofnun fjögurra þjóðgarða utan um fjóra meginjökla á miðhálendinu.
Eðlilegt að draga línu
Sú afstaða stjómarandstæðinga
að miða beri við ákveðin mörk
varðandi nýtingu landeigenda inn-
an landareigna endurspeglast i
fjórum þingmannafrumvörpum um
auðlindir í/á jörðu og vatni. Tvö
frumvörp Hjörleifs Guttormssonar
og átta annarra þingmanna Al-
þýðubandalagsins ná annars vegar
til jarðhita og hins vegar til orku
fallavatna. Frumvörpin hafa áður
verið lögð fram á Alþingi og var
jarðhitafrumvarpið fyrst lagt fram
sem stjómarfrumvarp árið 1983.
Jarðhitafrumvarpið felst í afar
grófum dráttum í því að landeig-
andi hafi aðeins til umráða jarðhita
niður á 100 m dýpi í landi sínu. All-
ur annar jarðhiti, hvort heldur er
undir 100 m dýpi í eignarlandi eða
utan eignarlands, sé almennings-
eign.
Frumvarpið gerir ráð fyrir að
iðnaðarráðhema veiti leyfi til rann-
sókna, borana og hagnýtingar jarð-
hita og sett verði reglugerð með
nánari fyrirmælum um fram-
kvæmd laganna. Eðlilegt sé að
gera ráð fyrir ákveðnum leyfis-
gjöldum og greiði leyfishafar gjöld-
in þegar við eigi.
I fyrstu grein fmmvarps sama
hóps til laga um orku fallvatna er
skýrt tekið fram að íslenska ríkið
eigi orku fallvatna og hafi eitt
heimild til nýtingar hennar. Megin-
undantekningin kveður á um rétt
landeiganda til virkjunar allt að
200 kw. I fmmvarpinu er kveðið á
um að iðnaðarráðherra geti veitt
leyfi til þess að virkja fallvötn með
þeim skilyrðum sem nauðsynleg
þykja, m.a. um uppgræðslu lands í
stað gróðurspjalla.
Ströng ákvæðum um-
hverfísmat
Sighvatur Björgvinsson, þing-
flokki jafnaðarmanna, mælti íyrir
tveimur auðlindafrumvörpum fyrir
um hálfum mánuði. Hann sagði í
umræðunni að í frumvörpunum
væru tekin af öll tvímæli um eign-
arhald á auðlindum í og á jörðu,
þ.e. fallvatna, jarðhita, náma í
jörðu og annarra slíkra auðlinda.
„Sú meginstefna er mörkuð í þess-
um frumvörpum að auðlindir þess-
ar umfram þær sem nú þegar eru
nýttar til einkaafnota og nýta má
til einkaþarfa eða eru ótvírætt í
einkaeign skuli teljast sameign
þjóðarinnar eða réttara sagt eign
íslenska ríkisins,“ sagði Sighvatur.
Hann og þrettán aðrir þing-
menn jafnaðarmanna, Kvennalista
og Kristín Astgeirsdóttir, utan
flokka, gera í frumvarpi um eign-
arhald á virkjunarrétti vatnsfalla
og gjald fyrir nýtingu virkjunar-
réttar ráð fyrir að landeigandi geti
reist og rekið raforkuver fyrir allt
að 200 kw á eignarlandi. Islenska
ríkið hafi umráða- og hagnýting-
arrétt yfir orku allra vatnsfalla
þar fyrir utan. Með öðru frum-
varpi sama hóps um eignarhald á
auðlindum í jörðu og gjald fyrir
nýtingu þeirra er svo gert ráð fyr-
ir að landeigandi fái að nýta
grunnvatn, lághitasvæði, gos- og
steinefni á eignarlandi. Aðrar auð-
lindir séu í eigu ríkisins. Eftirtekt
vekja ströng ákvæði um umhverf-
ismat í báðum frumvörpunum.
Stjórnarfrumvarpi iðnaðarráð-
herra, frumvörpum þingmanna
undir forystu Hjörleifs og Sig-
hvats, hefur öllum verið vísað til
umræðu í iðnaðarnefnd.
Auðlindagjald í brennidepli
Stjórnarfrumvörpin gera bæði
ráð fyrir að heimilt sé að semja um
gjald vegna nýtingar auðlinda í al-
mannaeign og er í þjóðlendnafrum-
varpinu gert ráð fyrir að tekjumar
renni til landbóta, umsjónar, eftir-
lits og sambærilegra verkefna inn-
an þjóðlendnanna. Þingmenn Al-
þýðubandalags fara aðra leið í
þingsályktunartillögu um skipan
opinberrar nefndar um auðlinda-
gjald. Þingsályktunin felur í sér að
skipuð verði níu manna nefnd til að
skilgreina og huga að því hvemig
skuli fara með auðlindir í þjóðar-
eign á landi og sjó. Nefndin kanni
einnig hvemig staðið skuli að
gjaldtöku fyrir afnot af auðlindum í
sameign þjóðarinnar og möguleik-
ana á að nota gjaldið til að tryggja
að afrakstur sameiginlegra auð-
linda skili sér með réttmætum
hætti til þeirra sem hagsmuna eigi
að gæta. Um verði að ræða hóflegt
gjald sem varið verði til að standa
undir rannsóknum og til að stuðla
að vernd og sjálfbærri nýtingu
auðlinda og réttlátri skiptingu af-
raksturins, m.a. til að styrkja
byggð í landinu. Þingsályktunartil-
lögunni hefur verið vísað til um-
hverfisnefndar.
í umræðum um þingsályktunar-
tillöguna kom fram að jafnaðar-
menn hefðu jafnvel viljað ganga
enn lengra og í greinargerð með
áðurnefndu frumvarpi Sighvats
Björgvinssonar o.fl. um eignarhald
á virkjunarrétti vatnsfalla er talað
um að annar megintilgangur lag-
anna sé að ákveðið sé í lögum að
gjald skuli ávallt greitt fyrir rétt til
virkjunar fallvatna í sameiginlegri
eigu þjóðarinnar. „Sú tillaga er
hluti af stefnu flutningsmanna um
að marka þurfi samræmda stefnu
um eignarhald á auðlindum í sam-
eign þjóðarinnar, festa þjóðareign
þeirra í sessi og sjá svo til að þjóð-
arheildin fái hlutdeild í þeim arði
sem verður við nýtingu þeirra. Slík
samræmd gjaldtaka fyrir nýtingu
auðlinda í eigu þjóðarinnar, þ.e.
gjald fyrir nýtingu sameiginlegra
auðlinda á og í jörðu, nýtingu fall-
vatna og með veiðileyfagjaldi, get-
ur þegar fram í sækir skilað þjóð-
arbúinu umtalsverðum tekjum.“
Bæði frumvörp hópsins gera ráð
fyrir auðlindagjaldi.
Síðast en ekki síst skyldi nefna
að fyrir Alþingi liggur frumvarp til
stjómskipunarlaga tengt miðhá-
lendinu. Hjá Ragnari Amalds,
fyrsta flutningsmanni, hefur komið
fram að frumvarpið sé að stofnin-
um til frá árinu 1966. Nú gerir
frumvarpið ráð fyrir að öll verð-
mæti í sjó og á sjávarbotni innan
efnahagslögsögu, svo og almenn-
ingar, afréttir og önnur óbyggð
lönd utan heimalanda, teljist sam-
eign þjóðarinnar allrar, einnig
námur í jörðu, orka í rennandi
vatni og jarðhiti neðan við 100 m
dýpi. Heimilt er að ákveða að
nýtendur auðlinda í sameign þjóð-
arinnar greiði hóflegt gjald er
standi undir kostnaði við rann-
sóknir og stuðli að verndun auð-
lindanna og sjálfbærrar nýtingar
þeirra samkvæmt nánari ákvörðun
í lögum. Að lokum er áhersla lögð á
að tryggja beri landsmönnum eðli-
legan aðgang að landinu og bænd-
um sinn rétt.
Frumvarpinu hefur verið vísað
til sérnefndar samkvæmt þing-
sköpum.
Fjórir
þjóðgarðar
á hálendinu
ÞIN GSÁL YKTUN ARTILL AG A
Hjörleifs Guttormssonar, Alþýðu-
bandalagi, um þjóðgarða á miðhá-
lendinu gerir ráð fyrir að komið
verði á fót fjói-um stórum þjóð-
görðum á miðhálendinu. Innan
þjóðgarðanna verði helstu jöklar
og aðliggjandi landsvæði.
í greinargerð með tillögunni
segir Hjörleifur að oft hafi þeirri
hugmynd verið hreyft að vernda
beri náttúru miðhálendis íslands
með því að lýsa svæðið þjóðgarð í
heild sinni eða að stórum hluta.
Hingað til hafi ekki komið fram
tillögur þar að lútandi á Alþingi
eða frá yfirstjórn náttúruvemdar-
mála. Ýmislegt í tengslum við
hugmyndina hafi þótt óljóst, þ.á
m. mörk miðhálendisins og eign-
ar- og stjómsýsluréttur í einstök-
um hlutum þess. Þessi óvissuatriði
séu smám saman að skýrast fyrir
atbeina Alþingis og annarra
stjórnvahla, að sveitarfélögum
meðtöldum. Samvinnunefnd um
svæðisskipulag miðhálendis ís-
lands hafi skilað tillögu að svæðis-
skipulagi til ársins 2015, ný skipu-
lag^s- og byggingarlög hafi verið
samþykkt og fyrir Alþingi liggi
stjórnarfmmvarp um þjóðlendur
og ákvörðun marka eignarlanda,
þjóðlendna og afrétta og fmm-
varp til sveitarstjómarlaga sem
geri ráð fyrir að lögfest verði
stjórnsýslumörk sveitarfélaga inn
til landsins.
Burðarás í náttúruvernd
Þá segir að í Ijósi þessa þyki
tímabært að leggja fram tillögu til
þingsályktunar um stofnun fjög-
urra þjóðgarða á miðhálendinu.
„Þjóðgarðarnir verði burðarásinn
í náttúmverndarsvæðum á há-
lendinu. Helstu jöklar miðhálend-
isins, Vatnajökull, Hofsjökull,
Langjökull og Mýrdalsjökull, og
minni jöklar eins og Tungnafells-
jökull, Eiríksjökull og Eyjafjalla-
jökull myndi eins konar kjarna
þjóðgarðanna sem ríkislendur (al-
menningar). Jöklunum tengist
siðan náttúmverndarsvæði og
önnur verndarsvæði sem sumpart
eru þegar friðlýst á gmndvelli
laga og hugmyndir liggja fyrir
um í tillögpi að svæðisskipulagi,"
segir Hjörleifur m.a. í greinar-
gerðinni.