Morgunblaðið - 21.06.1997, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
LAUGARDAGUR 21. JÚNÍ1997 39
+ Helga Karls-
dóttir fæddist í
Efstadal í Laugar-
dal í Arnessýslu 9.
júlí 1928. Hún lést
á Landspitalanum í
Reykjavík 15. júní
síðastliðinn.
Helga var elst
níu barna foreldra
sinna, hjónanna
Sigþrúðar Guðna-
dóttur, f. 8. október
1896, d. 29. apríl
1967, og Karls
Jónssonar, f. 1. júlí
1904, d. 4. júní
1979. Þau bjuggu í Efstadal frá
1927 til 1943, en síðan í Gýgjar-
hólskoti í Biskupstungum.
Árið 1948 giftist Helga Lýð
Sæmundssyni, f. 1. júlí 1904,
d. 22. júní 1979, og bjuggu þau
á Gýgjarhóli í Biskupstungum
til 1974. Eftir það stóð Helga
fyrir búi með Val syni sínum.
Fyrri kona Lýðs var Guðlaug
Guðnadóttir, f. 6. desember
Helga Karlsdóttir bóndi á Gýgj-
arhóli lést eftir langa baráttu við
illkynja sjúkdóm að morgni 15. júní.
Hún hafði fengið að vera heima í
nokkrar vikur og var þakklát fyrir
það, en vissi að hverju stefndi núna
í júní þegar hún lagðist aftur inn á
sjúkrahús og hafnaði því að líf henn-
ar yrði lengt með næringu í æð. Hún
gekk órög þennan síðasta spöl eins
og alla aðra um ævina, þó að lífið
ætti ótal unaðsstundir ónotaðar.
Tveim dögum áður en hún sofnaði
út af þakkaði hún bróðurdóttur sinni
boðskort í brúðkaup og sagði hlæj-
andi: „Ég býst nú ekki við að kom-
ast - nema ég fái að kíkja aðeins
hinum megin frá!“
Helga var alnafna yngstu systur-
innar í ævintýrunum; þeirrar sem
sneri svo kænlega á risann og skess-
una en sýndi líka þolgæði, skilning
og kærleika og hlaut gæfusamt líf
að launum, kóngssoninn og ríkið.
Þetta nafn hæfði Helgu mágkonu
minni vel, því þolgóð og kærleiks-
full var hún. Ung að árum tók hún
að sér son og ekkil móðursystur
sinnar þegar hún féll frá, og gerði
ekki endasleppt við þá feðga, því
hún giftist föðurnum, Lýði bónda á
Gýgjarhóli, og ól son hans upp sem
sinn eigin. Sá sonur sýndi í verki í
langri sjúkdómslegu Helgu að hann
mat uppeldið við stjúpmóður sína.
Það var mannbætandi að horfa á
Guðna Lýðsson og Helgu saman.
Helga átti alltaf húsrúm handa
þeim sem börðu að dyrum á Gýgjar-
hóli, og þrátt fyrir látlausan gesta-
gang hafði hún einstakt lag á að
taka á móti hveijum gesti eins og
hún hefði verið að óska þess að ein-
mitt hann kæmi í heimsókn á þeirri
stundu. Það var vegna þess hvað
hún átti óendanlega mikið hjartarúm
sem ævinlega var uppbúið rúm ein-
hvers staðar á fallegu heimili hennar
handa vegamóðu ferðafólki, ekki síð-
ur en þeim mörgu sem komu sér-
staklega til að hitta hana sjálfa.
Hún átti líka bjartsýni, dirfsku
og ævintýralöngun sameiginlega
með nöfnu sinni í þjóðsögunum. Þó
að dagsverki bóndakonu sé seint
lokið var hún alltaf fyrst til að stinga
upp á flakki og ferðalögum og fór
víða um land sér til yndis. Síðast fór
hún norður í ísafjarðardjúp fyrir ári
og talaði oft um þá dásamlegu
heppni að hafa lent í strandi í Djúp-
inu svo að hún varð að dvelja um
stund á eynni Vigur ásamt ferðafé-
lögum sínum. Kjalvegi unni hún sér
á parti, eins og algengt er um
Tungnamenn, og notaði hvert tæki-
færi til að skreppa þangað inn eftir,
helst ríðandi. Helga var mikil hesta-
kona og tók virkan þátt í hesta-
mennsku í sveit sinni. Eftir langan
dag yfir bústörfum og gestagangi
átti hún til að segja undir miðnætt-
ið: „Jæja, nú er ég að hugsa um að
bregða mér á bak ...“ og svo var
þeyst af stað út í bjarta nóttina.
1898, d. 3. mars
1946, og áttu þau
einn son, Guðna
húsasmíðameistara
í Reykholti í Bisk-
upstungum, f. 5.
nóvember 1941.
Kona hans er Þuríð-
ur Sigurðardóttir.
Saman eignuðust
Helga og Lýður
þrjá syni: Örn raf-
magnsverkfræðing
í Reykjavík, f. 14.
maí 1948, Val bónda
á Gýgjarhóli, f. 16.
júlí 1950, og Ragnar
húsasmið í Reykholti í Biskups-
tungum, f. 24. nóvember 1952.
Kona hans er Erla Káradóttir
og börn þeirra fjögur eru: Olaf-
ur Lýður, f. 14. mars 1980,
Hilmar, f. 17. febrúar 1982,
Ingi Rafn, f. 5. janúar 1991, og
Ellen Drífa, f. 27. apríl 1993.
Útför Helgu fer fram frá
Skálholtskirkju í dag, en hún
verður jörðuð í Haukadal.
Við vorum svo gæfusöm að fá
Helgu í heimsókn til okkar þegar
við bjuggum um tíma í London.
Helga var þá nýorðin sextug og
hafði aldrei komið til útlanda fyrr.
En henni óaði ekki milljónaborgin.
Hvað var hún villugjarnari en Kjöl-
ur? Og varla hættulegri útilegu-
menn. Þótt hún talaði ekki tungu
innfæddra fór hún ósmeyk ferða
sinna og heillaði óvæntasta fólk með
forvitni sinni og fróðleiksfýsn. Til
dæmis var hún allt í einu komin
hálf ofan í leirofn í eldhúsi á ind-
verskum veitingastað vegna þess að
hún varð að fá að vita hvernig þessi
bragðmikli tandoori-kjúklingur var
matreiddur.
Helga var eftirminnileg kona,
hláturmild og hlý, með sterka and-
litsdrætti og þykkt, þétt hár. Jafnvel
þegar holdið var að mestu horfið af
líkamanum eftir langa baráttu við
sjúkdóminn var andlitið enn ótrúlega
óskemmt, hörundið slétt og augun
lifandi. Ahugann á fólki og atburð-
um missti hún ekki heldur. Hún var
óvenjulega gáfuð kona og opin fyrir
því sem hún heyrði og las, og það
var nautn að ræða við hana um
bækur. Hún fylgdist vel með íslensk-
um nútímabókmenntum, keypti mik-
ið af bókum og hlustaði á bókmenn-
talegt og sögulegt efni í útvarpi af
lifandi áhuga. Það hefði verið svo
gaman að fá að hafa hana lengur
hjá okkur, því líf hennar var henni
sjálfri uppspretta óendanlegra
auðæfa um leið og hún auðgaði allt
manniíf í kringum sig.
Synir Helgu og sonarbörn hafa
misst mikið, ekki síst Valur og Óli,
og við sendum þeim öllum okkar
hlýjustu samúðarkveðjur. Við Gunn-
ar, Sif og Sigga, Beta, Áróra og
Vala höfum líka misst mikið með
Helgu og söknum hennar sárt. Eina
huggunin er minningin um góða,
fallega og gáfaða konu sem verður
okkur lifandi ljós fram á lífsveginn.
Silja Aðalsteinsdóttir.
Það er margs að minnast þegar
Helga systir er kvödd. Hún var elst
okkar systkinanna og bar því alla
tíð umhyggju fyrir okkur, sem færð-
ist svo yfir á alla sem henni voru
nákomnir.
Hún fór fljótt að vinna og hafði
sérstaklega gaman af að vera með
hesta, sem voru mikið notaðir í Ef-
stadal þar sem hún sleit barnsskón-
um. Hún mun hafa verið fimm ára
þegar hún var send eftir hestum
niður að Brúará, sem er góðan spöl
frá bænum og var þá yfír áveitu-
skurð og blauta mýri að fara.
Seinna þegar Helga fór að sækja
hesta inn með Efstadalsfjalli fékk
ég stundum að fara með henni.
Óþarfa fyrirhöfn var að bera nema
eitt beisli. Stráksi var settur á
traustan, óbeislaðan hest og síðan
rak Helga hestana hratt heim. Hún
gerði strax þá kröfu til þeirra sem
með henni voru að þeir stæðu sig.
Þegar heim var komið var lagður
reiðingur á hestana, þeir trossaðir
og farið að reiða heim hey. Innan
við fermingu fór Helga gjaman á
milli, langan engjaveg með marga
hesta í lest, á reiðhesti Gríms
frænda okkar, sem var fjörhestur
og ekki meðfærilegur öllum þótt
fuliorðnir væru. Stundum hafði ég
það hlutverk að dóla á eftir, fylgj-
ast með og láta Helgu vita ef færi
að hallast á hesti. Það voru
skemmtilegir dagar.
Helga hafði mikla ánægju af
hestum og fyrsta kaupið sitt lagði
hún í að efna sér góðan reiðhest sem
hún naut að fara á bak um helgar
og að kvöldi eftir erfiðan vinnudag.
Seinna þegar við Helga vorum í
tvíbýli á Gýgjarhóli áttum ég og
fjölskylda mín margar ánægju-
stundir með henni, einkum í ferða-
lögum, vorrekstrum og útreiðartúr-
um. Vinnugleði hennar var svo mik-
il að hún hreif alla með sér og allt
var svo skemmtilegt, jafnvel þótt
aðstæður væru erfiðar. Það var ekk-
ert víl þótt við værum villt með vor-
rekstur norðan við Bláfell í niða-
þoku. Þokunni hlaut að létta ein-
hvemtíma - bara að týna engri kind.
Það kom ósjaldan fyrir, þegar við
vorum að koma heim úr útreiðartúr
síðla kvölds, að við mættum Helgu
að leggja af stað í sinn útreiðartúr
að loknu dagsverki. Svo lagði ég
kannski á fola snemma morguns og
mætti Helgu. Hún var þá búin með
kvöldreiðtúrinn, hafði iagt sig og
var að koma heim úr morgunreiðt-
úrnum. Kannski var von á að hryssa
kastaði eða að kvíga bæri úti í haga.
Það var svo gaman að líta eftir
þessu kvölds og morgna.
Helga var mikil húsmóðir og allt-
af veitandi. Áður en farið var í út-
reiðartúr var hún gjarnan búin að
undirbúa veitingar þegar heim
kæmi. Dreif þá alla inn í mat eða
kaffi. Enginn mátti verða útundan
jafnvel þótt hann ætti heima á sama
hlaði.
Þegar við komum ríðandi úr
Kópavogi núna fyrstu helgina í júní
var Helga orðin það máttfarin að
hún komst ekki úr rúminu, en hún
tók ekki annað í mál en allir kæmu
til sín í mat. Hún var búin að ráð-
stafa hvað yrði í matinn og hvernig
hann væri eldaður. Allt varð að
vera svo gott sem framast var unnt.
Þannig hélt Helga sinni gestrisni
og skipulagsgáfu fram að því síð-
asta.
Eftir að hafa verið án fjölmiðla í
röska tvo sólarhringa spurði ég
Helgu almennra frétta. Það eina
markverða var frábær árangur ná-
granna okkar í hrossarækt. Þannig
hugsaði hún til nágranna og sveit-
unga. Það var fyrir öllu að árangur
næðist í þvi sem hugur hvers og
eins stóð til.
Það var gott að eiga Helgu að
nágranna á Gýgjarhóli. Þar nutu
allir, á báðum bæjum, hennar góðu
eiginleika. Ber sérstaklega að þakka
þá aðstoð og umhyggju sem við
Austurbæjarfólk urðum aðnjótandi
á síðustu árum.
Megi hennar andi áfram ríkja þó
hún hafí nú kvatt okkur og farið
yfír á annað tilverustig.
Guðni Karlsson.
Nú er Helga frænka farin og þær
hellast yfír mann allar góðu minn-
ingamar sem ég á um hana. Flestar
era þær tengdar hestum og búskap,
enda er það alveg óijúfanlegur hluti
af hennar persónu.
Hvar sem Helga fór var hún hrók-
ur alls fagnaðar og ánægja hennar
af ferðalögum og mannamótum
smitaði alls staðar út frá sér þar
sem hún kom.
Eitt ferðalag, fyrir tveim áram,
er mér sérstaklega eftirminnilegt.
Þá fóram við með tveimur prestum
á bíl norður yfír Kjöl að skila grað-
hesti sem hafði verið í láni. Farið
hef ég víða, en þetta er eitt það
skemmtilegasta ferðalag sem ég hef
nokkrum tíma farið í og þá sérstak-
lega fyrir óbilandi áhuga Helgu á
ömefnum og staðháttum sem gerðu
allar sögur um þá staði sem við
keyrðum fram hjá ljóslifandi. Helga
skemmti sér líka vel og þau voru
stór lýsingarorðin yfír það hversu
gaman hefði verið hjá okkur.
En Helgu fannst líka skemmtilegt
að fara til Reykjavíkur og það var
ósjaldan sem hún kom þá í heim-
sókn til mín á hársnyrtistofuna til
að fá sér permanett í leiðinni. Og
alveg var það dæmigert að öllum
hlutum var verið að redda á sömu
stundu. Ekki þótti annað en sjálf-
sagt að greiða götu hennar þar sem
hún kom, enda lífgaði Helga alls
staðar upp á tilveruna, eins litríkur
karakter og hún var.
Hún var sannkölluð kjamorku-
kona og þrátt fyrir erfið veikindi
vildi hún nú alltaf fylgjast vel með
öllum hlutum og vildi helst alltaf
vera að gera eitthvað. Svo var líka
síðast þegar ég kvaddi hana í maí
sl., þá var hún í eldhúsinu að und-
irbúa matinn. Hún spurði mig þá
að lokum hvenær ég kæmi aftur í
sumar og sagði svo: „Við sjáumst
þá.“
Það verður tómlegt að hitta hana
ekki aftur úti í Vesturbæ, en minn-
ingin um hana á eftir að lifa hjá
okkur sem hún snerti með sinni ein-
stöku h'fsgleði og ég verð ævinlega
þakklát fyrir að hafa átt svona góða
frænku.
Viktoría Guðnadóttir.
Deyr fé, deyja frændur,
deyr sjálfur ið sama;
en orðstír deyr aldregi
hveim er sér góðan getur.
Hún Helga okkar hefur kvatt
þennan heim og við sem eftir lifum
minnumst ails þess sem hún kenndi
okkur og þökkum fyrir allar góðu
stundirnar.
Helga var stórbrotin kona sem
var allt í senn móðir, húsmóðir,
bóndi og ekki síst frábær félagi.
Þegar ég hugsa til Helgu koma ótal
minningabrot upp í hugann. Að telja
upp allt það sem hún gerði fyrir
mig og var mér og fjölskyldu minni
væri efni í heila bók. Helga giftist
ung föðurbróður mínum, Lýði Sæ-
mundssyni. Sem barn man ég hve
ævintýralegt var að koma á Gýgjar-
hól sem þá var í mínum huga af-
skekktur bær langt uppi í sveit og
hve gestrisni þeirra var mikil.
Seinna átti sonur minn því láni að
fagna að vera sumarstrákur á Gýgj-
arhóli í nokkur sumur hjá Helgu og
Val syni hennar. Að þeirri vera býr
hann ævilangt því þar var gott at-
læti fyrir börn bæði andlega og lík-
amlega. Ég minnist til dæmis sum-
ardags í heyskap þar sem við vorum
í hlöðunni að taka á móti böggum
og á milli vagna þegar hlé varð á
vinnu var Helga að kenna stráknum
vísur og rifja upp ýmislegt úr íslend-
ingasögunum. Á milli þess sem
hamast var við að raða böggum
sagði Helga: „Hvernig var nú aftur
þessi vísa, Dómald?" Eða: „Hvernig
var það nú aftur með hann
Egil... “ Þannig hafði Helga lag á
að gera vinnuna að leik og nýta
hveija stund til fróðleiks.
Helga kom mér á bragðið að njóta
þess að sitja góðan hest og skoða
stórbrotna náttúru þessa lands.
Marga reiðtúrana áttum við saman
um söguslóðir f nágrenni Gýgjarhóls
eða inni á afrétt. Alltaf var eitthvað
nýtt að sjá og sífellt kom nýr fróð-
leikur um náttúru og sögu þessa
lands af vörum Helgu. Það hefur
varla liðið sú helgi yfir sumarið í
mörg ár að við færum ekki upp á
Gýgjarhól og þá var nú oft glatt á
hjalla í eldhúsinu á Hólnum, bæði
skrafað margt og sungið. Einnig
hefur réttarferðin verið ómissandi
þáttur í lífi fjölskyldu minnar og
með ólýsanlegri gestrisni og mynd-
arskap var tekið á móti öllum á
Gýgjarhóli. Þar er lýsandi dæmi um
máltækið: „Þar sem er hjartarými
er húsrými." Helgu munaði ekki um
að fara í réttirnar að morgni, reka
féð heim og taka svo á móti fjölda
manns í réttarsúpuna að kvöldi.
Þessir dagar era okkur sem aðnjót-
andi höfum verið ógleymanlegir.
Við Trausti og börnin mín minn-
umst allra samverastundanna og
vináttunnar með þakklæti. Eram
þakklát fyrir að hafa fengið að eiga
samleið með svo mikilhæfri og stór-
HELGA
KARLSDÓTTIR
brotinni konu sem Helga var og
kveðjum hana með virðingu og
þökk. Elsku Guðni, Össi, Valli og
Raggi, ykkur, tengdadætrum og
barnabörnum sendum við innilegar
samúðarkveðjur. Guð blessi ykkur
öll og styrki ykkur á sorgarstundu.
Elsku Helga, þú hefur háð hetju-
lega baráttu, nú ertu laus frá þján-
ingum og kvöl. Megir þú hvíla í friði.
Friður Guðs þér fylgi til nýrra heim-
kynna.
Ólína M. Sveinsdóttir.
Þó andlátsfregn Helgu kæmi mér
ekki beint á* óvart eftir þá erfiðu
sjúkdómsbaráttu sem hún háði af
hetjuskap, þá er það nú svo að
manni verður alltaf brugðið þegar
kærir kunningjar kveðja. Þó öðrum
en mér sé lagnara að rekja ævi og
störf Helgu Karlsdóttur, þá langar
mig í þakklætisskyni fyrir sam-
fylgdina að minnast hennar með
nokkrum orðum. í gegnum tíðina
hefur verið góður kunningsskapur
milli Helludals og Gýgjarhólsbæj-
anna. Ég er þakklátur fyrir að hafa
fengið að vera þar þátttakandi. Þeg-
ar vinir kveðja þá fer maður að átta
sig betur á því hvers virði það er
að rækta tengsl við náungann. Þeg-
ar ég reyni að fínna orð sem geta
lýst svo sterkri persónu sem Helga
var, þá kemur margt upp í hugann.
Hún hafði mikla útgeislun, það var
þessi heillandi kraftur og gleði
ásamt reisn, sem fylgdu henni hvar
sem hún var og hvert sem hún fór.
Hún hafði sterka tilhneigingu til að
hlúa vel að náunganum og var lag-
ið að láta gott af sér leiða. Hún
hafði mikinn áhuga á öllu sem gerð-
ist í kringum hana, skildi allt vel
og reyndi ævinlega að sjá jákvæðar
hliðar á öllu sem fyrir augu hennar
bar og ávallt var húmorinn skammt
undan. Hún var fróð og bjó yfir
góðri frásagnargáfu og átti mikinn
sjóð af fleygum orðum og merkum
sögum sem hún vísaði gjarnan í.
Hún var hreinskilin en sagði sína
meiningu í þeim tón að varla hefur
nokkrum manni sárnað við hana.
Mikil gestrisni og myndarskapur
hefur einkennt Gýgjarhólsbæina frá
ómunatíð. Helga lagði svo sannar-
lega sitt af mörkum til að viðhalda
þeirri hefð. Mörg heimili hefur mað-
ur heimsótt í gegnum tíðina og með
fullri virðingu fyrir þeim öllum þá
era þeir bæir vandfundnir sem mér
hefur þótt jafngott að sækja heim
Gýgjarhól. Þegar maður leggur
leið sína þangað þá er það segin
saga að maður gleymir sér yfír
kræsingum og skemmtilegum um-
ræðum, stundin verður alltaf miklu
lengri en til stendur, og þaðan hefur
maður alltaf farið margs vísari og
jákvæðari.
Helga var iðin til verka, henni
féll sjaldan verk úr hendi. Hennar
þáttur í Gýgjarhólsbúinu er stór,
fyrst við hlið manns síns Lýðs Sæ-
mundssonar, en hann féll frá 1979.
Síðan þá hafa þau mæðginin Valur
og Helga staðið saman að búskapn-
um. Þau voru samhent svo af bar.
Þau báru mikla virðingu hvort fyrir
öðru og áhuginn fyrir starfinu mik-
ill. Það held ég að sé ekki síst grunn-
urinn að þeim mikla myndarskap
sem einkennir búskapinn að Gýgj-
arhóli. Gýgjarhólsbæirnir hafa misst
mikið þar sem þær nöfnurnar hafa
fallið frá með stuttu millibili. Maður
sem hefur þekkt Gýgjarhól þá þijá
áratugi sem hann hefur lifað á erf-
itt með að trúa því að Helgurnar
tvær séu ekki lengur partur af til-
verunni á þeim bæjum. En ekki ef-
ast ég um að myndarskapur verður
þar áfram í hávegum hafður. Ég
veit að ég tala fyrir munn margra
þegar ég segi að Helga Karlsdóttir
skilji eftir sig stórt skarð sem erfítt
verður að fylla.
Mér var það mikils virði að fá
að kynnast þér, kæra Helga, og ég
vona að ég eigi eftir að mæta fleiri
manneskjum á lífsleiðinni með þína
mannkosti.
Blessuð veri minning þín.
Sonum Helgu, fóstursyni,
tengdadætrum, barnabörnum og
öðrum aðstandendum sendum við
allir hér í Helludal okkar innilegustu
samúðarkveðjur.
Kristófer Tómasson.