Morgunblaðið - 09.08.1995, Qupperneq 26

26 MIÐVIKUDAGUR 9. ÁGÚST 1995
r
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Stefnur o g straumar í bókaútgáfu og -sölu
Samruni metsölubóka
og bókmennta
METSOLULISTAR eru um aldar
gamalt fyrirbæri og eins og svo
margt annað tengt markaðnum eru
þeir bandarísk uppfmning. Lengi
vel sáust alvarleg bókmenntaverk
vart nokkum tímann á listunum,
en undanfarin ár hefur það breyst.
Bækur með bókmenntalegu gildi
eru líka farnar að seljast vel og
forlögin farin að borga höfundum
þeirra háar upphæðir fyrir útgáfu-
réttinn, um leið og þeim er komið
á framfæri í fjölmiðlakvöminni. Hér
á eftir verður rakið hvemig tilstand-
ið í kringum bókaútgáfu hefur auk-
ist, en greinin er sú seinni af tveim-
ur um stefnur og strauma í bókaút-
gáfu.
Menningarþorsti vaxandi
miðstéttar gagnast
bókmenntunum
Höfundar eins og breski rithöf-
undurinn Charles Dickens og okkar
eigin Halldór Laxness eiga það
sameiginlegt að bækur þeirra met-
seldust í heimalöndum þeirra og það
án þess að nokkur hugleiddi hver
keypti bækurnar. Þær vom einfald-
lega lesnar af öllum, sem lásu á
annað borð. Hugtökin „sjoppubók-
menntir" eða „afþreyingabók-
menntir" voru ekki til, heldur vom
bókmenntimar að mestu einar og
óskiptar. Þessum bókmenntagrein-
um skaut eðlilega mun fyrr upp
erlendis en á íslandi og þegar árið
1899 kvartaði bandaríski rithöfund-
urinn Henry James yfir að lágkúm-
legur smekkur fjöldans hefði yfír-
höndina í bóksölubásum jámbraut-
arstöðvanna og víða í bókabúðum,
ekki síst í dreifbýlinu.
Undanfama áratugi hafa bækur,
sem teljast bókmenntir eða fagur-
bókmenntir ekki komist neitt í nám-
unda við bækur metsöluhöfunda
eins og John Grishams eða Jeffrey
Archers, en bækur þeirra seljast í
milljónaupplögum. A þessu er að
verða breyting, því þó bækur viður-
kenndra höfunda eins og Bretanna
Salmon Rushdies og Antoniu Byatt
og Danans Peter Hoegs seljist ekki
í milljónaupplögum, þá seljast þær
í hundmðum þúsunda eintaka, sem
er nokkuð nýstárlegt.
Og hver er þá skýringin á að
almennir lesendur em skyndilega
farnir að slægjast eftir góðum bók-
um, en ekki bara bókum? Erlendir
bókamenn geta sér þess til að vax-
andi miðstétt eigi hér hlut að máli.
Hún hefur bæði fjárráð og menntun
og sækist eftir góðum bókum og
menningu almennt, eins og sést af
vaxandi aðsókn í hámenningu af
öllu tagi. Til að svala menningar-
Laxness og Dickens
voru höfundar, sem allir
lásu. Svo greindust bók-
menntir og met-
sölubækur að. Nú
stefnir í að góðar bækur
seljist vel. Sigrún Dav-
íðsdóttir rekur hér
hvernig alvarlegum höf-
undum er komið á fram-
færi eins og kvikmynda-
stjömum og bækur
þeirra markaðssettar
með ærnum tilkostnaði.
þorstanum hefur listumflöllun í fjöl-
miðlum, ekki síst í dagblöðum, auk-
ist stórlega undanfarinn áratug,
eins og þetta blað er dæmi ,um.
Rithöfundar og
aðrar sljörnur
En auk vaxandi lesendahóps eru
bókaforlögin einnig farin að mark-
aðssetja bækur, einnig fagurbók-
menntir, líkt og gert er í kvik-
myndaheiminum. Líkt og kvik-
myndir eru auglýstar upp og leikar-
arnir sendir í gap fjölmiðla um allan
heim eru valdir höfundar og bækur
sem á að fjárfesta í. Þannig var til
dæmis Daninn Peter Heeg sendur
til stórborga Evrópu og Bandaríkj-
anna, þar sem blaðamönnum var
stefnt á hans fund. Vikum saman
mátti hann sitja fyrir svörum og lét
að því loknu spyijast að þetta gerði
hann ekki aftur. Síðan hefur hann
haft hægt um sig og reynt að fá
tíma til að vinna í friði, meðal ann-
ars að kvikmyndahandriti að met-
sölubókinni.
Með þessu móti eru margir rit-
höfundar, sem þykja skrifa bita-
stæðar bækur, orðnir sessunautar
kvikmyndaleikara og annars þotu-
fólks í viðtals- og samtalsþáttum
og viðtöl við þá prýða síður dag-
blaða og tímarita. Þeir eru spurðir
um allt milli himins og jarðar, svo
umheimurinn kynnist skoðunum
þeirra á kynlífí, mat... og stundum
einnig á bókmenntum. Þá spillir
ekki fyrir að vera skemmtilegur,
því rithöfundur, sem horfir í gaupn-
ir sér og svarar einsatkvæðisorðum
á sér vart viðreisnarvon á þessum
vettvangi, sama hvað hann skrifar
góðar bækur. Þótt markaðsfærsla
íslenskra bóka sé léttvæg miðað við
erlendu dæmin, þá má sjá móta
fyrir því að nokkrir íslenskir rithöf-
undar hafí' fengið á sig svolítinn
stjömu- og fjölmiðlablæ undanfarin
ár.
Samhliða þessari áherslu á höf-
undana sjálfa, verða þeir eins og
hver önnur fjárfesting fyrir bóka-
forlögin, sem hafa kynnt þá til sög-
unnar. Um leið taka lögmál mark-
aðarins að nokkru leyti yfírhöndina.
Bækur kunnra höfunda geta selt
vel og því er farið að bjóða í útgáfu-
réttinn, rétt eins og kvikmyndafyr-
irtæki bjóða í eftirsótta leikstjóra
og leikara. Þannig varð ný skáld-
saga eftir breska rithöfundinn
Martin Amis, „The Information“,
fræg áður en hún kom út í vetur,
því hann hafði fengið greitt sem
samsvarar um 55 milljónum króna
fýrir útgáfuréttinn. Þegar hún kom
út var hún því ekki aðeins athyglis-
verð af því hún var eftir Amis,
heldur einnig vegna fjárins, sem
greitt hafði verið fýrir hana.
Samsláttur bókmennta og kvik-
mynda er löngu kunnur. Kvikmynd-
un klassískra verka hleypir alltaf
sölu í viðkomandi verk, ef myndin
hlýtur góða aðsókn. Og ekki er
aðeins greitt fyrir útgáfurétt, held-
ur einnig fyrir kvikmyndaréttinn,
áður en bókin kemur út, eða rétt í
þann mund, sem hún kemur út.
„The Horsewhisperer“ eftir Nichol-
HfiNS PETERSEN HF
nrnar
á einni mynd
þannig að þú
getur auðveldlega
valið mynd til
irtöku.
as Evans var hleypt af stokkunum
sem metsölubók í Bandaríkjunum.
Fyrir útgáfuréttinn hafði verið
greitt sem samsvarar áttatíu millj-
ónum króna og ætlunin er að kvik-
mynda söguna með Robert Redford
og Meryl Streep í aðalhlutverkum.
Sagan fjallar um unga konu, sem
flyst eftir hjónaskilnað frá New
York upp í sveit. Bókin þykir fanga
vistvæn sjónarmið, sem eru sölu-
vænleg, en hún er ekki auglýst sem
metsölubók eingöngu, heldur sagt
að hún hafi einnig bókmenntalegt
gildi. Slíkt hefði þótt aukaatriði
fyrir nokkrum árum, en nú þykir
hið bókmenntalega sem sagt sölu-
vænlegt.
Listaskáldin vondu á undan
sinni samtíð
En það eru ekki aðeins bók-
menntir, sem njóta athygli útgáfu-
fyrirtækja. Mikil sala hefur verið
undanfarin ár í bókum um eðlis-
fræði og líffræði. Hin upplýsta milli-
stétt vill lesa sér til um sköpun al-
heimsins, um súperstrengjakenn-
ingu eðlisfræðinnar og um líffræði.
Til þessara bóka teljast „Saga
tímans“ eftir eðlisfræðinginn Step-
hen Hawking, sem komið hefur út
á íslensku og „The Selfish Genes“
eftir líffræðinginn Richard Dawk-
ins, sem endurskrifar þróunarkenn-
inguna í ljósi nýjustu þekkingar.
Jafnvel ljóðabækur hafa notið
góðs af aukinni bókmenntaathygli.
I Bretlandi hefur undanfarin ár
geisað hálfgert ljóðafár eftir
margra ára áhugaleysi. Útgáfufyr-
irtæki gleðjast yfír vaxandi sölu og
Iestri ljóðabóka, einkum meðal ungs
fólks. Upplestrar með öðru listrænu
ívafí glæða áhugann. í ljósi þessa
má segja að „listaskáldin vondu“
hér heima hafi óvart verið langt á
undan sinni samtíð í markaðs-
færslu. í Kaupmannahöfn er félags-
skapur sem býður reglulega til
ljóða- og bókmenntakvölda og einn
þekktasti gestur þeirra í vetur var
Einar Már Guðmundsson.
í ljósi þess hve miklir peningar
velta í bókaútgáfu og þá einnig nú
í útgáfu góðra bóka er menningar-
svartsýni varla viðeigandi. Bóka-
lestri hnignaði í byrjun þessa ára-
tugar, en það er spurning hvort
hann fer ekki vaxandi, bæði vegna
nýrra aðferða í bóksölu, en einnig
með efnahagsuppsveiflu, auknum
tómstundum og að það þykir svolít-
ið fínt að fylgjast með. Hvort það
gagnast sjálfum skriftunum má
kannski efast um, en bókmenntir
fara alla vega ekki huldu höfði í
nútímaþjóðfélaginu.
EITT verka Valdimars: Haf-
meyja setur nýja ullarvettlinga
á sporð sér og teygir lopann.
Olía- og- pastel
á Sólon Islandus
VALDIMAR Bjarnfreðsson opnar
málverkasýningu á Sólon íslandus
laugardaginn 12. ágúst kl. 13. Yfir
30 verk verða á sýningunni, olíumál-
verk og pastel.
-
)
\
I
>
I
i
f
I
I
í
l
\
,
I
.
I
I