Morgunblaðið - 27.08.1991, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 27. ÁGÚST 1991

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Sjálfstæði Eystra
saltsþjóða
Tyjóðirnar þrjár við Eystra-
mt salt eru að endurheimta
sjálfstæði sitt, sjálfstæði, sem
þær misstu í heimsstyijöldinni
síðari. Þær hafa gengið í gegn-
um miklar þrengingar í hálfa
öld. Forystumenn sovézkra
kommúnista hafa haldið uppi
skipulögðum tilraunum til
þess að þurrka þær út af yfir-
borði jarðar með flutningum
Rússa og annarra þjóða innan
Sovétríkjanna til Eystrasalts-
ríkjanna á siðustu áratugum
og nauðungarflutningum
fólksins í þessum ríkjum til
annarra hluta Sovétríkjanna.
Jafnframt hafa staðið yfir
markvissar tilraunir í áratugi
til þess að fá þær til þess að
gleyma eigin tungu og menn-
ingu. Þessar þjóðir voru
gleymdar áratugum saman.
Nú virðist fátt geta komið
í veg fyrir, að þær endur-
heimti sjálfstæði sitt að fullu.
Síðustu daga hefur sovézka
ríkjasambandið hrunið til
grunna eins og spilaborg. Fyr-
ir helgi lýsti Jeltsín því yfir,
að Eystrasaltsríkin gætu end-
urheimt frelsi sitt og í gær
gaf Gorbatsjov, forseti Sov-
étríkjanna, svipaða yfirlýsingu
í sovézka þinginu. Þjóðir
heims keppast við að viður-
kenna sjálfstæði Eystrasalts-
ríkjanna.
Þessi tímamót í sögu
Eystrasaltsþjóðanna eru okk-
ur íslendingum sérstakt fagn-
aðarefni. Við höfum um langt
árabil fundið til samkenndar
með þessum þjóðum. Þau ör-
lög þeirra að missa frelsi sitt
og sjálfstæði á svipuðum tíma
og við öðluðumst fullt sjálf-
stæði og stofnuðum lýðveldi
okkar höfðu djúp áhrif á fólk
hér á þeim tíma. Um hálfrar
aldar skeið hafa alltaf við og
við orðið umræður hér á ís-
landi um þjóðirnar þijár við
Eystrasalt og kúgun þeirra.
Þær komu jafnan við sögu í
hörðum umræðum milli lýð-
ræðissinna og þeirra manna í
Sósíalistaflokknum og Al-
þýðubandalaginu, sem kusu
að halda uppi vörnum fyrir
glæpaverk sovézkra kommún-
ista.
Af þessum sökum þarf eng-
an að undra, hvorki forsætis-
ráðherra Svíþjóðar, sem hefur
lýst því yfir, að afstaða okkar
til Eystrasaltsríkjanna sé
óskiljanleg,- né aðra, að Islendr
ingar hafa látið sig málefni
þessara þjóða nokkru skipta
undanfarin misseri á alþjóða-
vettvangi. íslendingar viður-
kenndu aldrei innlimun
Eystrasaltsríkjanna í Sov-
étríkin. Við erum fámenn þjóð
og ráðum hvorki yfir fjár-
magni né pólitískum völdum
en við eigum aðild að samfé-
lagi frjálsra þjóða heims. Á
þeim vettvangi höfum við tal-
að máli Eystrasaltsþjóðanna
með vaxandi þunga. Þar hefur
Jón Baldvin Hannibalsson, ut-
anríkisráðherra, verið fremst-
ur í flokki. Langt er síðan við
íslendingar höfum beitt okkur
svo mjög á alþjóða vettvangi,
ef undan er skilin landhelgis-
barátta okkar sjálfra.
Augljóst er, að Eystrasalts-
þjóðirnar hafa kunnað að meta
vilja okkar til þess að tala
máli þeirra við þjóðir Vestur-
landa, þegar aðrir sýndu því
lítinn áhuga. Þessar þjóðir
sýndu það í verki, að þær
meta framlag okkar, með
heimsókn utanríkisráðherr-
anna þriggja hingað til lands
um helgina. Við íslendingar
getum verið stoltir af því, að
þessar þjóðir kusu að koma
fyrst hingað til lands til þess
að undirrita samninga um
stj órnmálasamband.
Það er þó ekki aðalatriði
málsins heldur hitt, að þær eru
að endurheimta sjálfstæði sitt.
Þær eiga allar mikið verk fyr-
ir höndum. Framundan eru
áreiðanlega flókin samskipti
við Sovétríkin áður en tengslin
á milli Eystrasaltsþjóðanna og
ríkjasambandsins fyrir austan,
hvernig sem það verður í
framtíðinni, eru komin á eðli-
legan grundvöll samskipta
sjálfstæðra þjóða. Þær eiga
eftir að berjast frá fátækt til
bjargálna. Þær eiga eftir að
treysta stöðu sína í samfélagi
frjálsra þjóða heims.
Við getum ekki lagt þeim
til fjármuni, sem máli skipta,
en við gétum veitt þeim að-
gang að þeirri þekkingu, sem
við höfum yfir að ráða en þó
fyrst og fremst pólitískan og
siðferðilegan stuðning. Fögn-
uður okkar yfir því, að fullt
frelsi og sjálfstæði þeirra er
nú í augsýn er djúpur og ein-
lægur. Við óskum þeim far-
sældar á þeirri erfiðu vegferð,
sem þær eiga fyrir höndum.
STJORNMALASAMBAND VIÐ EYSTRASAI
Frá undirritun samkomulags um stjórnmálasamband. Frá vinstri: Algirdas Saudargas, Sveinn Björnsson sl
ins, Janis Jiirkans, Lennart Meri, Jón Baldvin Hannibalsson og Guðmundur Eiríksson þjóðréttarfræðingur.
tsland er ísbrj óti
á alþjóðavettvai
Fánar Eystrasaltsríkjanna og Islands blakta við Höfða. Erlendu ráðher
ingu yfir því að þjóðfánar þeirra blöktu um alla Reykjavíkurborg.
- sagðiutan-
ríkisráðherra
Lettlands
YFIRLÝSINGAR um stjórnmála-
samband Islands og Eystrasalts-
ríkjanna þriggja, Eistlands, Lett-
lands og Litháens, voru undirrit-
aðir við hátíðlega athöfn í Höfða
í gærmorgun. Yfirlýsingarnar
undirrituðu Jón Baldvin Hannib-
alsson utanríkisráðherra og starfs-
bræður hans; Algirdas Saudargas
frá Litháen, Janis Jurkans frá
Lettlandi og Lennart Meri frá
Eistlandi.
„Ég minnist orða Jelenu Bonner,
ekkju Sakharovs, þegar almenningur
í Moskvu safnaðist saman til minning-
arathafnar um fórnarlömb valdar-
ánstilraunarinnar,“ sagði Jón Baldvin
Hannibalsson að undirrituninni lok-
inni. „Hún sagði í ræðu sinni eitthvað
á þessa leið: „Hvílið í fullvissu um
að fórnarlömbin, sem fórnuðu lífi sínu
fyrir málstað frelsis og lýðræðis,
gerðu það ekki til einskis“.“ Jón Bald-
vin sagði að undirritunarathöfnin
væri ef til vill aðeins formsatriði, stað-
festing ákvarðana, sem teknar hefðu
verið fyrir löngu í hugum manna.
Hann vonaði samt að nú gætu ráð-
herrarnir sagt við alla þá, sem hefðu
þjáðst svo lengi undir harðstjórn,
fórnað lífi sínu og mátt þola missi
mannréttinda og mannlegrar virðing-
ar: „Hvílið í fullvissu um að fórnir
ykkar voru ekki til einskis."
Lennart Meri sagði að í ágúst 1939
hefðu tvær undirskriftir, sem settar
voru á skjal að næturlagi í Kremlar-
virki, opnað dyrnar fyrir heimsstyij-
öldina síðari. Ráðherrann vísaði þar
til leynisáttmála Stalíns og Hitlers,
þar sem þeir skiptu Evrópu á milli
sín og Stalín fékk Eystrasaltslöndin.
„Hvað Eystrasaltsríkin þrjú, fyrrum
aðildarríki Þjóðabandalagsins, varð-
ar, stóð síðari heimsstyijöldin áfram,
alveg fram á þennan dag. Þessar
undirskriftir, sem þið hafið horft á,
eru þær fyrstu til að binda enda á
afleiðingar styijaldarinnar. Við snú-
um nú aftur inn í ijölskyldu Evrópu-
þjóða. Orðin, sem við höfum sett á
blað, eru stutt, en þetta verður stórt
skref fyrir Evrópu og vonandi fyrir
alla menn, sem búa við Iýðræði.“
Janis Jiirkans lét svo um mælt að
athöfnin í Höfða væri sögulegur við-
burður, upphaf alþjóðlegrar við-
urkenningar á lýðræðislega kjörnum
ríkisstjórnum Eystrasaltslandanna.
„Þessi atburður markar upphaf nýrr-
ar Evrópu, sem vonandi verður frið-
sæl og búsældarleg," sagði ráðher-
rann. „Fyrir hönd ríkisstjórnar
minnar vil ég koma á framfæri djúpu
þakklæti til íslenzku ríkisstjórnarinn-
ar fyrir að vera ísbijóturinn á alþjóða-
vettvangi."
Algirdas Saudargas sagði að undir-
skriftirnar bæru vott um lýðræði á
hæsta stigi. Þær væru gerðar í nafni
þjóða Eystrasaltsríkjanna og íslands,
af lýðræðislega kjörnum stjórnvöld-
um. „Þær eru síðasti áfanginn í að
staðfesta þau tengsl, sem þegar eni
fyrir hendi milii þjóða okkar. Þær eru
skref í átt til nýrra og réttlátra
tengsla í Evrópu," sagði hann.
Yfirlýsingar ríkjanna voru undirrit-
aðar með sérstökum sjálfblekungum,
sem utanríkisráðherrunum voru gefn-
ir. Á pennana er grafin dagsetningin
og nafn fundarstaðarins, Höfða. Við-
stödd athöfnina voru Davíð Oddsson
forsætisráðherra, Salóme Þorkels-
dóttir forseti Alþingis, utanríkismála-
nefnd, formenn stjórnmálaflokkanna