Morgunblaðið - 27.08.1991, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 27. ÁGÚST 1991
STJORNMALASAMBAND VIÐ EYSTRASALTSRIKIN
Gerum ekki kröfu um
hefnd heldur réttlæti
- segir Algirdas Saudargas, utanríkisráðherra Litháens
„ÞETTA er atburður með alþjóðlega þýðingu, stórkostleg stund. Hún
markar líka endalok þessarar róstusömu viku, sem á undan er geng-
in. Þegar þessu skeiði ofbeldis er nú vonandi lokið, hefjum við hér
á íslandi skeið endurreisnar réttlætisins — endalok heimsstyrjaldar-
innar síðari,“ sagði Algirdas Saudargas, utanríkisráðherra Litháens,
í viðtali við Morgunblaðið eftir að skrifað var undir yfirlýsingu um
stjórnmálasamband Islands og Litháens.
Algirdas Saudargas, utanríkisráðherra Litháens. Morgunbiaðið/Þorkell
„ísland var fyrsta ríkið á Vestur-
löndum til að lýsa því yfir að það
væri tilbúið að viðurkenna sjálfstæði
Eystrasaltsríkjanna og koma á
stjórnmálasambandi við þau. ísland
hefur allan tímann staðið fast að
baki okkar og haft forystu um
stuðning við Eystrasaltsríkin á al-
þjóðavettvangi. Það er þess vegna
fullkomlega eðlilegt að ísland sé
fyrsta landið, sem við tökum upp
formlegt stjórnmálasamband við,“
sagði Meri.
— Teljið þér að stofna hefði átt
fyrr til stjómmálasambands en raun
er orðin á? Litháar báðu um slíkt
fyrir alllöngu.
„Það var mögulegt að taka upp
stjómmálasamband fyrr, en það var
háð ýmsum kringumstæðum. Ég tel
að þessar viðræður um endurnýjun
stjórnmálasambands hafi komið
Eystrasaltsríkjunum að miklu gagni
og nú er ég afar ánægður að vera
hér í Reykjavík með starfsbræðmm
LENNART Meri, utanríkisráð-
herra Eistlands, sagði eftir að
yfirlýsingin um stjórnmálasam-
band íslands og Eystrasaltsríkj-
anna hafði verið undirritaður í
Höfða að nú hefðu dyrnar að
Evrópu opnast og það mætti með-
al annars þakka frumkvæði ís-
lendinga. Hann sagði að Eistlend-
ingum væri efst í huga að ganga
inn í evrópskt samfélag, án þess
þó að slíta samskiptum við grann-
ríki sín.
„Við hyggjumst að sjálfsögðu
ganga í Evrópubandalagið og verða
hluti af Evrópska efnahagssvæð-
inu,“ sagði Meri. „En ég vil ekki_
kætast um of. Það er langur vegur”
framundan og við gerum okkur fylli-
lega grein fyrir því að það þarf að
leysa mörg erfið vandamál. Undan-
farin 50 ár vomm við fyrir aftan
jámtjaldið og það hafði margar
slæmar afleiðingar. Nú þarf að bæta
gæði þeirrar vöru, sem við framleið-
um. Við þurfum að verða samkeppn-
ishæfir. Ég sé fyrir mér að á næsta
ári munum við snúa okkur frá mark-
aðnum í austri að mörkuðum í
vestri.“
Meri sagði þó ekki að sjálfstæði
myndi hafa í för með sér að öllum
samskiptum við nágrannaríki Eist-
lands yrði slitið: „Um leið vil ég
leggja áherslu á það að við höfum
mikinn áhuga á að eiga góð sam-
skipti við austrið og ég held að við
séum ekki einir um þann áhuga. Ég
er nokkuð viss um það að Sovétlýð-
veldin fyrrverandi séu jafn áhuga-
söm um að hætta ekki þeim sam-
skiptum, sem þau hafa átt við Eystr-
asaltsríkin. En við munum að sjálf-
sögðu gera allt til þess að laga efna-
hagslíf okkar að kerfí Vesturlanda
og það verður erfítt því að það mið-
aðist alltaf við markaðinn í austri.“
Meri sagði að það væri erfítt að
segja til um hvemig það myndi
ganga að draga úr sovéskum ítökum
mínum frá hinum Eystrasaltslönd-
unum. Þetta er stór dagur og mikil
hátíð.“
— Nú stefnir allt í að nokkur ríki
ætla að viðurkenna Eystrasaltsríkin
og stofna til stjórnmálasambands.
Teljið þér viðurkenningu heimsins á
sjálfstæði ykkar skammt undan?
„Þetta verður keðjuverkun. Á
hverjum degi streyma inn tilkynn-
ingar frá erlendum ríkjum um að
þau vilji taka upp stjórnmálasam-
band við okkur á ný. Ég held að
innan skamms muni Litháen njóta
viðurkenningar í öllum heimsálfum.
Við höfum til dæmis fengið skeyti
frá Nýja Sjálandi, Japan og Argent-
ínu, auk Norðurlandanna og ann-
arra Evrópuríkja. Það er varla nema
framkvæmdaatriði úr þessu að rétt-
læti komist á að nýju og Litháen
njóti almennrar viðurkenningar sem
sjálfstætt ríki.“
— Þið hafið nú sagt skilið við
Sovétríkin. Hvernig verður sam-
Lennart Meri, utanríkisráðherra
í Eistlandi og semja um brottför
sovéska hersins. „Ég get aðeins vís-
að til samnings Þjóðveija og Sov-
étmanna um að flytja alla sovéska
hermenn frá Þýskalandi eins fljótt
og auðið er. Það mun engu að síður
taka nokkurn tíma í Þýskalandi og
ég hygg að svipað verði um okkur.
Sovétmenn hafa talsverðan herafla
í Eistlandi. Það er stór flotastöð og
svo er flugherinn með miklar bækis-
stöðvar í Tartu, háskólabænum okk-
ar, sem eru einar þær stærstu í
Varsjárbandalaginu fyrrverandi."
Meri kvaðst oft hafa verið spurður
hvort Eistlendingar hygðust ganga
í Atlantshafsbandalagið. „Við mun-
um gera allt það sem er Eistlandi í
þjóðarhag og er í samræmi við al-
menna áfvopnunarstefnu. Við mun-
um starfa náið með grannríkjum
okkar, hinum Eystrasaltsríkjunum,
rússneska sambandslýðveldinu. En
við hneigjumst almennt að því að
færast nær öllu samstarfí í Evrópu
eins fljótt og hægt er.“
Meri sagði að það hefði verið tígu-
skiptunum við þau háttað, sérstak-
lega í ljósi atburða síðustu viku?
„Afstaða Litháa hefur alltaf verið
að hafa samskipti á breiðum grund-
velli við Sovétríkin, bæði í efna-
hags- og menningarmálum. Við
höfum þegar skrifað undir sáttmála
við Rússland, sem er stærsta lýð-
veldi Sovétríkja framtíðarinnar.
Samningurinn við Rússa er góður
grundvöllur að samskiptum við Sov-
étríkin í heild, og sovézka miðstjórn-
arvaldið þarf ekki að gera annað
en staðfesta slík tengsl Litháens og
annarra Sovétlýðvelda. Við höfum
sem sagt áhuga á samstarfi, en
munum ekki gerast aðilar að neinum
sambandssáttmála, sama hvernig
sá sáttmáli mun líta út.“
— Þér talið um sambandssátt-
mála Sovétríkjanna. Hver teljið þér
að verði örlög hans? Nú hafa Úkr-
aína og Hvíta Rússland lýst yfír
sjálfstæði, til viðbótar við þau sex
lýðveldi, sem ekki ætla að undirrita
sambandssáttmálann. Eru Sovétrík-
in að liðast í sundur?
„Úkraína og Hvíta Rússland ætla
að lýsa yfír sjálfstæði, en það þýðir
ekki að þau muni ekki verða hluti
af einhvers konar sambandsríki eða
ríkjasambandi. Ég efast um að Sov-
étríkin séu að liðast algerlega í
leg sjón að sjá fána Eystrasaltsríkj-
anna blakta við hún á götum og
torgum Reykjavíkur. Minningarnar
um árin bak við járntjaldið hefðu
staðið honum fyrir hugskotssjónum
ásamt gleði yfír því að nú tækist
að knýja fram sjálfstæði Eistlands.
„Faðir minn var stjómarerindreki
fyrir Eistland. Við höfðum í fórum
okkar leynilegt uppkast að samningi
Hitlers oj* Stalíns um innlimun
Eystrasaltsrríkjanna í Sovétríkin
sennilega áður en stríðið hófst. Al-
þjóðamál voru snar þáttur í uppvaxt-
arárum mínum. Ég vissi alltaf að
sá dagur kæmi að ég myndi halda
á fána Eistlands milli handa mér.
Ég átti mér alltaf þann draum að
við fengjum fánann aftur. Þegar ég
var í útlegð í Síberíu dreymdi mig
þennan einfalda draum. Nú höfum
við snúið aftur til raunveruleikanns.
Og ég er þakklátur Islendingum fyr-
ir að hafa fyrstir látið okkur hafa
lykilinn, sem opnar dyrnar að Evr-
ópu,“ sagði utanríkisráðherra Eist-
lands.
sundur. En þau munu taka á sig
nýja mynd. Ég óska Sovétríkjunum
þess aðeins að þau finni sér réttlátt
og lögmætt ríkisform."
— Nú er Litháen að ganga á ný
inn í fjölskyldu Evrópuþjóða. Þýðir
það að þið munið til dæmis sækja
um aðild að Evrópuráðinu, Evrópu-
bandalaginu eða jafnvel Atlants-
hafsbandalaginu?
„Þetta eru mál, sem verður að
taka afstöðu til hvers fyrir sig. Að
sjálfsögðu höfum við þegar sótt um
aðild að öllum helztu alþjóðastofn-
unum, til dæmis Sameinuðu þjóðun-
um. Hvað varðar Evrópubandalagið,
þá munum við jafnvel ræða mögu-
leika á einhvers konar aukaaðild.
Það mun fara eftir ýmsu, til dæmis
býst ég við að aðild að EB þyrfti
að leggja undir þjóðaratkvæði eins
og rætt hefur verið um á Norður-
löndum. Þetta er mál, sem verður
rætt i framtíðinni og er erfítt að spá
um.
Þegar rætt er um öryggis- og
varnarbandalag á borð við NATO,
er á það að líta að Litháar hafa
langa hefð fyrir hlutleysi, og við
höfum þegar lýst yfír hlutleysi okk-
ar. En við nýjar kringumstæður l
Evrópu verðum við samt að endur-
skilgreina hvað við eigum við með
hlutleysi. Gamla hlutleysishugtakið
er úrelt fyrir mörg lönd. I augnablik-
inu höfum við ekki hugsað okkur
að ganga í neitt varnarbandalag,
en hvað gerist í framtíðinni er erfitt
að segja. Fyrsta skrefíð í þessum
efnum verður að vera að allar er-
lendar hersveitir verði kallaðar heim
frá litháísku landsvæði. Þar á ég
auðvitað við sovézkt herlið. Við er-
um tilbúnir að semja um málið og
„Það er stórkostlegt að koma
hingað og sjá fána lands míns blakta
við hún á hveiju torgi,“ sagði Jurk-
ans. „Ég er stoltur af því að íslenska
ríkisstjórnin, stjóm smáríkis, skuli
reiðubúin til að ganga fram fyrir
skjöldu okkur til varnar á alþjóðleg-
um vettvangi og jafnframt setja
öðrum ríkjum heims fordæmi til eft-
irbreytni."
Júrkans sagði að margt væri sam-
eiginlegt með Eystrasaltsríkjunum
og íslandi og íslendingar gengju
þess ekki duldir hvað það getur haft
í för með sér að vera smáþjóð: „Um
leið gera íslendingar sér grein fyrir
ákveða skilmála fyrir brottflutningi
liðsins, þannig að hagsmunir bæði
Litháens og Sovétríkjanna séu
tryggðir. Þetta mun taka einhvern
tíma, en ekki langan. Þetta er al-
þjóðlegt mál og verður að ræða í
samhengi við samvinnu og öryggi í
Evrópu sem heild.“
— Kommúnistaflokkurinn hefur
nú verið bannaður í Litháen. Sumir
segja að það sé óréttlátt að banna
pólitískan flokk. Hver er yðar skoð-
un? _
„Ég er hjartanlega sammála. Það
er óréttlátt að banna pólitískan
flokk. En sá kommúnistaflokkur,
sem starfaði í Litháen, var ekki
flokkur. Hann var aðeins hópur
manna, sem kölluðu sig stjórnmála-
flokk, en fóru ekki eftir reglum lith-
áískra laga um skráningu stjórnmál-
asamtaka. Við höfum sannanir fyrir
því að þeir reyndu að steypa löglega
kjörinni stjórn Litháens. Slíkt at-
hæfí er glæpsamlegt og andstætt
stjórnarskránni. í hvaða landi sem
er hljóta menn að banna hópa, sem
vinna gegn stjórnarskránni. Að nota
orðið „stjómmálaflokkur" er aðeins
yfírskin."
— Landsbergis forseti hefur farið
fram á eins konar Nurnberg-réttar-
höld yfír kommúnistum í Litháen.
Hver teljið þér að verði ákæruatrið-
in í þeim réttarhöldum?
„Það verður gerð krafa um rétt-
læti, en ekki um hefnd. Á það verð-
ur að leggja skýra áherzlu. Litháar
hafa aldrei beðið um hefnd. Til þess
að koma á réttlæti, verða þeir, sem
eru sekir um blóðsúthellingar, að
koma fram í dagsljósið. Þetta er
ekki spurning um refsingu, heldur
endurreisn réttlætisins."
því að smáríki verða að snúa bökum
saman til þess að halda í þjóðar- og
menningararf sinn því að hvorugt
má glatast í þeim samruna, sem nú
á sér stað í Evrópu."
Nú kveðst fjöldi ríkja reiðubúinn
til að taka upp stjórnmálasamband
við Eystrasaltsríkin nú þegar. Jrkans
sagði að þetta væri mjög ánægju-
legt, en tók fram að Islendingar
hefðu rutt brautina.
„Islendingar voru í hlutverki ís-
bijótsins. íslendingar settu fordæ-
mið og það var mikilvægt,“ sagði
utanríkisráðherra Lettlands. „Ég vil
aðeins segja þetta: það er ekki stærð
Við höfum snúið aft-
ur til raunveruleikans
- segir Lennart Meri, utanríkisráðherra Eistlands
Eistlands. Morgunblaðið/Þorkell
Sagðiað 1991
yrði ár Eystra-
saltsríkjanna
- segir Janis Jiirkans,
utanríkisráðherra Lettlands
JANIS Jiirkans, utanríkisráðherra Lettlands, er þeirrar hyggju að
Islendingar hafi veitt Eystrasaltsríkjunum mikinn stuðning í frelsisbar-
áttu sinni. Hann kvaðst i viðtali við Morgunblaðið ánægður með að
ísland hefði orðið fyrst ríkja heims til að taka upp stjórnmálasam-
band við Eystrasaltsríkin og bætti við að hann hefði alltaf sagt að
árið 1991 yrði ár Eystrasaltsríkjanna.