Morgunblaðið - 09.05.1978, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 9. MAÍ 1978
11
iVerndun gamalla húsa^H
Iðnskólinn gamli og Búnar-
félagshúsið gamla eða
Lækjargata 14 og 14 B eru
tvö af þeim húsum við Tjörn-
ina, sem borgarstjórn
Reykjavíkur hefur nú sam-
þykkt að vernda með
friðlýsingu.
húsinu frá 1906 til 1955. Húsiö var
byggt fyrir 150 nemendur og í
fyrstu voru nemendur 82, en
síðustu ár skólans þar sóttu hann
fast að þúsund nemendur. Nokkrir
skólar hafa verið leigjendur í
húsinu. Gagnfræðaskólinn við
Vonarstræti (Ágústarskóli) var
þar til húsa frá því að hann var
stofnaður og þar til hann fluttist
í Stýrimannaskólann gamla. Aðrir
skólar hafa fengið þar inni þegar
þeim lá á aukahúsnæði, svo sem
Vélstjóraskólinn, Menntaskólinn
og Verzlunarskólinn. Nú hefur
Leikfélag Reykjavíkur þar m.a.
aðstöðu með skrofstofur o.fl.
Þarna hefur Leiklistarskóli ríkis-
ins líka verið til húsa fram að
þessu. Reykjavíkurborg, sem hafði
haft húsið á leigu fyrir Gagn-
fræðaskólann keypti húsið fyrir 6
millj. kr. 1965. I kaupsamningi, 4
gr., er svo ákveðið að Iðnaðar-
mannafélagið fái Baðstofuna í
húsinu til eigin afnota eingöngu
meðan húsið stendur á lóðinni (en
það átti að hverfa vegna ráðhúss-
byggingarinnar) og megi taka tii
sín alla innréttingu hennar á sinn
kostnað, þegar húsið verður rifið.
Síðan segir: „Óski félagið þess að
Baðstofan verði endurreist í
minjasafni borgarinnar að Árbæ,
lofar borgarstjórn að sjá um að
það verði gert, en það þá undir
nánari samningum komið.“
í grein sinni 1966 segir Árni Óla
m.a.: Nú telst mönnum svo til að
fimmti hver maður á landinu lifi
á iðnaði. Ekki er þetta allt
Iðnskólanum að þakka, en hann á
bróðurpartinn af því. Og þegar á
þetta er minnzt, þá ber um leið að
þakka þeim mönnum, sem reistu
Iðnskólahúsið í Lækjargötu. Þeir
höfðu ekkert fé handbært að
leggja í b.vgginguna. En þeir höfðu
skilning á þeirri þörf að koma upp
þessu húsi, og yfrið nógan þegn-
skap og fórnfýsi til þess að taka á
sig sjálfskuldaráb.vrgð á
byggingarkostnaðinum. Þeir vissu,
að hér voru þeir ekki aðeins að
vinna fyrir iðnaðarmannastéttina,
heldur fyrir landið allt.“
(Samantckið E.Pá.)
reisti félagið stórhúsið, sem nú er
Iðnó. En eitt af áhugamálum
Iðnaðarmannafélagsins var frá
upphafi að efla iðnmenntun hér í
bænum, og eftir að Jón Þorláksson
kom heim 1903 með verkfræði-
prófi, var eitt af áhugamálum
hans að stuðla að því að hér
kæmist á fót iðnskóli, sem var
stofnaður 1904 og fékk inni í
Vinaminni til bráðabirgða. Var
framsýnum mönnum ljóst að reisa
þyrfti hús yfir skólann og var það
samþykkt 1904. Þá var að fá lóð
undir skólahúsið og mun félagið
hafa viljað að það yrði sem hæst
Iðnaðarmannahúsinu (Iðnó). Fékk
félagið leyfi bæjarstjórnar 21.
janúar 1905 til að gera uppfyllingu
í Tjörninni, sunnan og vestan við
Iðnaðarmannahúsið og skyldi upp-
fyllingin ná 15 álnum lengra suður
í Tjörnina en gamla uppfyllingin.
Fleiri skilyrði voru sett sem
Iðnaðarmannafélagið var ekki
ánægt með. Búnaðarfélagið hafði
þá keypt lóðina, sem Hjörtur fékk
upphaflega, af Hússtjórnarskólan-
um. Og það varð úr að Iðnaðar-
mannafélagið keypti norðurhluta
lóðarinnar af Búnaðarfélaginu
undir skólabygginguna. Það var
1905. Fékk það leyfi til þess að
reisa þarna tvílyft hús með turni,
24 x 19*,4 alin að grunnfleti, með
brunagafli að sunnanverðu. Jafn-
framt fékk Búnaðarfélagið leyfi til
þess að reisa hús á suðurhluta
lóðarinnar og sambyggt skólanum.
(Upplýsingar úr bók Árna Óla,
Svipur Reykjavíkur).
Um byggingu hússins segir í bók
Árna Óla: Skólahúsið var teiknað
á teiknistofu Rögnvalds Ólafsson-
ar, en Einar J. Pálsson var ráðinn
yfirsmiður þess. Og svo var ekki
beðið boðanna, bygging hússins
hafin síðsumar 1905 og unnið af
kappi.
Finnur Thorlacius, sem þá var
lærlingur hjá Einari Pálssyni og
vann að húsasmíðinni, segir svo í
endurminningum sínum: „Hafizt
var handa síðla sumars við
grindarsmíðina á óbyggðri lóð
beint á móti þar sem húsið átti að
standa hinum megin við götuna.
Smíði hússins var haldið áfram
sleitulaust allan veturinn og aldrei
slakað á, svo að unnið var í öllum
veðrum, jafnvel í stórviðri, sér-
staklega þó þegar unnið var við
turninn. Eg man sérstaklega eftir
einum stórviðrisdegi 6. apríl 1906,
þegar ég vann að turninum. Þá var
ofsaveður og ég og félagar mínir
héldum á grindunum þarna hátt
uppi í loftinu og gátum í raun og
veru ekki hamið okkur... Okkur
varð lítið að verki þennan dag og
það var í eina skiptið, sem mér
fannst meistari minn leggja meiri
stund á kapp en forsjá, en
stjórnendur Iðnaðarmannafélags-
ins ráku á eftir. Einari fannst að
sér hefði verið falið mikið
trúnaðarstarf fyrir stétt sína,
enda var aldrei annað eins kapp í
honum við neina aðra byggingu og
sagði hann hvað eftir annað við
okkur: „Leggið ykkur alla fram,
allan hraða ykkar, allan hug
ykkar, alla kunnáttu og alla
vandvikni." Og ég held að ég geti
fullyrt það, að við reyndum að
fylgja þessari reglu hans við
byggingu menntastofnunar
iðnaðarmanna í landinu. En erfið-
astur varð turninn og smíði hans
minnisstæðust."
Þetta mikla kapp, sem lagt var
á það að koma húsinu sem fyrst
upp, varð til þess, að Iðnskólinn
gat flutt þar inn næsta haust.
Kennslustofur voru á neðri hæð
hussins og í turninum, en efri
hæðin var leigð. Þar bjó Ólafur
Ólafsson prentari, sem var um-
sjónarmaður hússins, og ekkja
hans eftir hans dag. Ennfremur
margir leigjendur. Þess má geta
hér, að þá er Iðnaðarmannafélagið
seldi Iðnó 1918, hafði það engan
fundarsal til sinna umráða. Varð
það þá úr að það gerði hina
forkostulegu Baðstofu í rishæð
skólans. Gerði Guðmundur Þor-
láksson uppdrætti að henni, en
Ríkharður Jónsson skreytti með
útskurði. Þarna hélt svo félagið
fundi sína.
Iðnskólinn var starfræktur í
Þeir hitta naglann á
höfuðið,
sem verzla hjá
Saumur:
svartur og galvaniseraöur 1“—7“
Þaksaumur — Pappasaumur
CiUNNEB.Ö
• •
Sænskur smásaumur
BIERBHCH
Þýzkir stálnaglar
Ármúla 42,
Hafnarstræti 21.