Morgunblaðið - 20.04.1963, Blaðsíða 10

10
MORCVNBLAÐIE
Laltg&rðagur 20. apríl 1963.
I

Sjaldan er gíll fyrir góðu
nema úlfur eftir renni, segir
gamalt máltæki. Við stóðum
á hlaðinu á Kirkjuibaejar-
klaustri um átta leytið þriðjuy'
dagsmorguninn 9. apríl s.l.
fjórir ferðalangar úr Reykja-
v>ík, Einar Kvaran, Gunnar
Hansson, Karl Eiríksson og
ég, lofsungum hlýjan andvar-
ann úr suðri og virtum fyr-
ir okkur sólskifuna bak við
hvíta skýjaslæðu á suðurhimn
inum. „Sjáið þið Tilfinn!“
sagði einbver. Annar: „Það
vantar gílinn“.
Við leituðum að gílnum en
fundum ekki. Við stóðum and
spænis vanda sem forfeður
okkar höfðu ekki samið for-
miúlu yfir, hvernig leysa ætti.
„Hvað skyldi þetta himin-
teikn merkja?" var enn spurt.
Tunglið hafði verið stórt og
gult kvöldið áður: ungt og
óflekkað. Það trónaði hátt á
himni í lóðréttri línu upp af
Öræfajökli, þeim gamla jötni.
Nógu er hann nú tignarlegur.
þó ekki beri hann svona him-
indjásn hversdagslega, hugs-
aði ég og renndi augum aust-
ur sanda. Þar biðu ÖræfajÖk-
ull og Lómagnúpur, biðu;
annar snæhærður öldungur.
hinn svefnblár og óræður eins
og draumur Flosa. En báðir
saman voru þeir úmgjörð
þeirrar sveitar, sem varð eins
konar punktur eftir Njáis
sögu.
Allt nýtt' og óvenjulegt.
Daginn áður hafði kvöidhim
inninn verið blárri yfir Systra
stapa en ég hafði áður séð
hann. Örnefni á íslandi eru
eins og steinar við penings-
hús. Undir þeim er allt kvikt
af lífi. Bæjarnafnið Feðgar í
Meðallandi hefur ekki liðið
mér úr minni, hvað þá Systra-
stapi. Nöfn mikilla örlaga. í
stapanum eru grafnar tvær
systur frá Kirkjubæjar-
klaustri og hafði önnur fall-
ið með smala úr sveitinni.
Grunur lagðist á báðar, en
þær neituðu. Þá var tekið til
bragðs að murka úr þeim líf-
ið og grafa þær síðan með
þeirri afsökun trúblindunnar
að leiði þeirrar, sem saklaus
væri, yrði grænna en hinnar,
þegar frá liði. Siggeir bóndi
í Klaustri sagði okkur að
ekki væri örgrannt, að annar
bletturinn grænkaði betur en
hinn.
Þannig var allt á þessum
stað auðugt að munnmælum
og óvæntri reynslu.
Við höfðum komið úr
Reykjavík kvöldið áður til að
kynnast sveit og fólki og
kasta gödduðum spóni í Eld-
vatnið, þar sem það rennur
með hraunjaðri Eldnrauns
í landi Eyjólfs hreppstjóra á
Hnausum. Mörgum öldum áð-
ur hafði skipreika maður
knúð dyra hjá sniðstærstu
persónu Njáls sögu, FlosaÞórð
arsyni, sem var ekki ókunn-
ugur á þessum slóðum frek-
ar en höfundurinn sjálfur, og
nú átti það fyrir okkur fjór
menningum að liggja að fa
álíka viðtökur og Kári, þegar
hann hét á hurðir Flosa.
Við héldum af stað og ók-
um sem leið liggur niður í
Meðallandið. Þegar við kom-
um að Hnausum, tók Eyjólf-
ur bóndi fagnandi á móti
okkur. „Ég hef ekki séð
gæsir fyrr en í miorgun**,
sagði hann. ,„Sá þá þrjár gæs-
ir fljúga hérna vestur um.
Eftir gamalli þjóðtrú verðum
við þrír á engjum í sumar".
,,Er það gömul þjóðtrú?“,
spurði ég eins og góður og
gegn Vesturbæingur. „Hef-
urðu ekki heyrt það?“, spurði
Eyjóífur forviða. „Nei“, svar-
aði ég lágri rödd, en
bjargaði skinni mínu með því
að bæta við: „Maður er allt-
af að læra eitthvað nýtt.“
„Það er kominn tími til þú
lærir þetta“, sagði Eyjólfur
valdsmannslega.
Við fórum að svipast um
á hlaðinu og horfa upp tii
fjalla. Fjallasýnin er óvíða
jafnfögur og frá Hnausum.
Eyjólfur hafði gaman af að
og var, alldrjúgur yfir út-
vörðum hans, Öræfajökli og
Kötlu.
Þegar við komum að Hnaus-
um, Vcir unnið að því að rífa
baðstofuna og smíða aðra
nýja. Viðurinn úr þeirri
gömlu var illa farinn, en
gaman að sjá hve vel borð-
in höfðu verið söguð á sín-
um tíma. Þeir kunnu sina
hluti karlarnir í gamla daga
og höfðu ráð undir rifi hverju.
Samt hafa baðstofuoitarnir
fúnað með árunum eins og
bein þeirra.
Þegar Eyjólfur hreppstjóri
hafði bent pkkur á helztu
veiðistaði vestan til í ánni,
kvöddum við Og héldum á
miðin. Veður var yndisiegt,
bjart og hlýtt. „Ætli uifur-
inn sjái okkur ekki fyrir góðu
veðri í dag“, sagði ég. Hann
var að vísu horfinn af himn-
inum, sem nú var orðinn skaf-
heiður af bláum degi. Sólin
hafði brætt hvíta skýjabakk-
ana eins og þegar hlýtt orð
þíðir hatur úr hjarta, og geisl-
arnir skoppuðu milli þufna-
kolla og rofabarða Mkt og ló-
an væri komin, en við sáum
hana hvergi, þetta árvissa
uppáhald skáldanna, heldur
hálislangar gæsir nýkomnar
fhá Skotlandi, þrjár, fimm,
tiu eða tuttugu saman og
flugu allar í vestur eða norð-
vestur átt.
Loksins, loksins voru þær
sloppnar úr vetrarhíðinu,
lausar úr fangelsi skozku
heiðanna, ugglausar og án
þess hvarflaði að þeim hugs-
un um gamlan hólk eða skot-
hylki. Kyrrð og friður öræf-
anna stóð hjarta þeirra nær.
Svo settust þær á rofin, hvíidu
sig, lúnar af löngu flugi.' En
einihvern veginn ekki alveg
lausar við mannfælni, þar
sem þær kúrðu sig við sand-
bliásin börð. Þrátt fyrir biíð-
una og sólina, sem hafði ekki
við að útausa geislum sánum
yfir sveit og fólik, var ókenni-
legur hrollur í blóðinu, og ég
Hnausar í Meðallandi.
hvort sumarið / gæti verið
komið. Hjarta landsins er cnn
kalt, hugsaði ég. Skyldi vera
páskahret í lofti? Leiddi síð-
an hugann að fólkinu sem
byggir landið, hjartalagi þess
og hlýjum handtökum. Mér
hafði verið sögð góð saga í
ferðinni, veit samt ekki hvort
hún er sönn. En mér fannst
hún góð og þó nokkuð upp-
lýsandi og eiga erindi við
þrönglyndið og sjálfsánægj-
una í brjósti okkar, sem í si-
fellu nagar reisn hugans eins
og Níðhöggur rætur Yggdras-
ils.
Þegar Háskólinn hafði erft
Herdísarvík eftir Einar Bane-
diktsson segir sagan, að ein-
hverjir fulltrúar hans nafi
skroppið þangað suður eftir
að heilsa upp á Hlín og þakka
fyrir sig. í miðjum fagnaðin-
um stóð einn prófessoranna
upp og hélt ræðu fyrír minni
skáldsins; sagði m.a. að minn-
ing Einars Benediktssonar
mundi lengi lifa og varðveit-
ast í hjörtum íslendinga. „Það
var þá staðurinn", gail Hlín
við.
Og sem ég hugleiddi þessa
sögu og kveikjur hennar
þarna á árbakkanum og
grillti í kvikudrjúpan hylinn,
flaug nýr gæsahópur yfir
Bldhraunið í leit að hjarta
landsins.
Það var lítið að hafa þenn-
an dag, svo ég ranglaði heim
á hlað til að tala við Eyjólf
um útsýnið. Það var lítilshátt-
ar farið að kula, en ég veitti
þvi enga sérstaka athygli,
gáði bara til veðurs af ein-
hverjum vana og sá dökk
skýin hrannast upp á suður-
himninum og byrgja fyrir sól.
En hún var eins slungin I
því að finna einhverja glufu
og alvanur stjórnmiálamaður
að sjá út smugu í erfiðum
málflutningi. Og ég lét ný-
vaknað norðankulið lönd og
íeið og sneri vanga að sól.
Það var um hlið að fara.
Ég leit við og renndi augum
yfir hraunbreiðuna. Hvernig
hefur það verið að standa hér,
þegar hraunið brann? Eða
hveirju reiddust goðin? Ég
strauk hárið fiá enninu, leit-
aði að tilfinningu í hverri
taug og nauit þess að vera
lifandi maður andspænis þess-
um storknaða fimbulkrafti
sem endur fyrir löngu rann
niður sveitina með eldglær-
ingum og nerstaflugi, eltandi
hvern járnsmið, hvert strá;
eins og sá gamli hefði sjálfur
sleppt lausum eldtungum síns
heljarbáls og rekið þær eins
jörð; síðan sviðið land, dautt
og ómerkt eins og týnd gröf
undir storknuðum hraun-
dröngum, kolsvörtum eins og
samvizka Laka. Nú á ný-far-
ið að klæðast grænu lyngi.
Fæðingarhríðirnar aðeins
partur af mosagróinni sögu.
Um þetta hugsaði ég og það
sem Novalis segir: Allt nýtt
byrjar með sjúkdómi.
Svo gekk ég heim á hlað.
Eyjólfur hreppstjóri virti
fyrir sér tréverkið í nýju
baðstofunni. Nú skyldi gamli
baérinn hjargaður við og ég
sá stoltum svip bregða fyr-
ir á sandbörðu andliti þess-
arar gömlu kempu. „Mig lang-
ar að eiga samtal við þig“,
sagði ég. „Samtal!“ svaraði
Eyjólfur. „Já, í blaðið“ bætti
ég við. „Nú-já“, sagði Eyjólf-
ur og hrökklaðist undan.
„Mig langar að tala við þig
um sveitina og útsýnið", sagði
ég. „Heyrum til“, sagði Eyj-
ólfur.
Hann skimaði til norðurs.
„Ég er hræddur um hann
sé að hvessa“, sagði hann.
„Gerir ekkert til“, var ég
fljótur að grípa fram í. Hann
benti mér á fjöllin og talaði
um Öræfajökul og Lómagnúp,
eins og ekkert væri sjálfsagð-
ara en hafa þessa jötna fyr-
ir augum hvern dag. „Hér
aetti að byggja hótel", sagði
ég. „Þá væri hægt að aug-
lýsa: Öræfajökull með morg-
unkaffinu“.
Eyjólfur drap tittlinga. Fyr-
ir honum voru þessi fjöll ekki
auglýsingagkilti eða augna-
gaman, heldur áþreifanleg
staðreynd. Þau voru lífið i
brjósti hans.
Hann bauð mér að ganga til
stofu og við röbbuðum saman
stundarkorn um Meðallands-
fjörur, ströndin og fjörutíu
ára hreppstjóratíð hans. Skip-
skaðar hafa orðið 29 alls og
Eyjólfur haft í nógu að snú-
ast þeirra vegna. í bókaher-
bergi hans er þakkarskjal frá
eigendum togararas King Sol,
sem stirandaði á söndunum í
febrúarmánuði 1955.
Eyjólfi er ekki gjarnt að
tala um_ sjálfan sig og sím
afrek. „Ég ætla að biðja þig
að skrifa ekki um mig eins
og þú þekkir í mé_r hvert
bein“, sagði hann. Ég fann
hann vildi með þessum orðum
vekja athygli mina á þvi, að
hann ætti í pokaihorni sálar
sinnar einihverja þá fjársjóði
dýrkeyptrar reynslu, sem
væru ekki faliir fyrir neina
smápæninga. Ég hafði heyrt
margt af honum, þessum
bónda. Mig langaði til að
ræða við 'hann,- þótti hvort eð
er meiri veiðivon í honum en
ánni. Ég vissi að hann var
sérkennilegur gáfumaður, við-
lesinn og fróður með afbrigð-
um; einnig að hann átti til
forneskjulegan húmor, ef því
var að skipta. Einhverju
sinni hafði ég heyrt á skot-
spónum, áð Eyjólfur hafi ságt
eftir franskt strand, þegar
skipbrotsmönnum hafði ver-
ið komið fyrir á bæjum 1
sveitinni og hann gat ekki
notað slmann í embættisins
nafni fyrir frönskum orða-
flaumi á öllum línum. „Skyldu
þær hlusta núna, blessaðar
húsfreyjurnar í Meðalland-
inu?“
n.
Klukikah var langt gengin
sjö, þegar við Eyjólfur slit-
um talinu. Félagar mínir
komnir heim á bæ með ellefu
nýgengna sjóbirtinga og ákveð
ið að reyna vestar í ánni, áður
en haldið yrði heim að
Klaustri. Einum hafði skrik-
að fótur á vaðinu yfir Eld-
vatnið, en ek'ki vissu þeir á- *
stæðuna fyrr en Vilhjálmur, \
sonur Eyjólfs hreppstjóra, Í
sagði mér að þar mundi reimt
vera síðan landpóstur nokk- /|
ur fórst þar ásamt hesti sín- 1
um. I
Þegar við komum austur «
að ánni var tekið að hvessa. L
Upphleypt vatnsborðið, hest- /j
arnir í höm, himinninn mor- 1
aður. Við köstuðum nokkrum 1
sinnum, en fengum ekkert. 4|
„Hér hefur oft verið mikill L
fiskur", sagði Vilihjálmur, „en /
nú er eins og allt sé uppurið1'. 1
„Hvers vegna heldurðu að það •
sé?“ spurði ég. „Ætli það sé £
ekki kuldinn", sagði hann. I
Ég hafði ekki tekið eftir
kulda fyrr en nú, að hann 1
minnti mig á að sumarið hafði |
horfið eins og dögg fyrir sólu j
og gaddurinp nisti merg og |
bein. „Kannski það frjósi á '
glærunum", sagði ég. „Hér !
frýs ekki. Vatnið kemur eins j
og volgra undan hrauninu". i
Ég ætlaði að draga upp,
en þá var allt fast. „Bölv- 1
aðar festur eru þetta", tuldr- 4|
aði ég. En þá sagði Vilhjálm- á
ur. „Það eru ekki festur, fær- í
ið er frosið í lykkjunum". f
Ég athugaði máhð og viti 1
menn: frostið hafði safnazt |
saman í lykkjum stangarinn- £
ar og ekki viðlit að draga n
inn færið. Við þíddum klak- 1
ann, drógum inn og héldum 1