Morgunblaðið - 01.03.1998, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUK 1. MARZ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Dropinn sem
holar steininn
DJÚPT neðan úr möttli jarðar
stígur upp möttulstrókur, sem
mótar Island og nágrenni þess.
Þetta er uppstreymi efnis sem telja
verður fast efni. Það er mikill hiti
sem knýr uppstreymið, líkt og þeg-
ar reykur stígur upp af eldi.
Þannig var þetta alla vega skýrt í
grein frá 1983 eftir Kristján
Tryggvason o.fl. Þetta var byggt á
mælingum á bylgjum frá jarð-
skjálftum um allan heim, eins og
þeir mældust á 30 stöðvum í gamla
jarðskjálftamælanetinu. Bylgju-
hraði undir miðju Islandi, niður á
400 km dýpi, reyndist minni en
þegar fjær dró miðjunni. Þetta var
túlkað þannig að þar sem bylgju-
hraðinn var lægri undir miðju
landinu, væri efiiið heitara. Heitt
efnið hlaut að rísa upp úr djúpinu
eins og reykur. Mynd 1 sýnir útlín-
ur stróksins í þverskurði eins og
þeir kortlögðu hann út frá bylgju-
hraða. Ut frá áætluðum hitamis-
mun lögðu þeir mat á hraða upp-
streymis í stróknum sem, miðað
við mismunandi forsendur, svarar
til 2-14 rúmkílómetra af möttulefni
á ári. Alla vega mátu þeir það svo,
að það sem upp streymdi af mött-
ulefni væri miklu meira en það sem
árlega kemur upp í hraunum eða
innskotum á Islandi, sem aðeins er
0,1 rúmkílómetri. Því var niður-
staðan sú að það hlyti að vera al-
mennt efnisuppstreymi til hliðar út
frá möttulstróknum, sérstaklega til
suðvesturs út eftir Reykja-
nesskaga og Reykjaneshrygg og
nokkuð af því til norðurs eftir norð-
ur gosbeltinu, enda bentu jarð-
skjálftamælingamar til slíks. Þetta
staðfestu hugmyndir ýmissa jarð-
fræðinga um að hér á íslandi væri
einn af nokkrum „heitum reitum í
heimsins".
Við getum hugsað okkur að
þetta gerist með eftirfarandi
hætti. Seigfljótandi efni stígur
upp af meira en 400 km dýpi,
dýpra niður sjáum við ekki með
ofannefndum jarðskjálftamælum.
Þótt þetta efni renni eins og það
sé fljótandi þegar til langs tíma er
litið, mundi okkur finnast það
grjóthart ef við fengjum tækifæri
til að berja það með hamri. Þegar
möttulefnið fer að nálgast 100 km
Það er úr möttul-
stróknum, segir Ragn-
ar Stefánsson, sem við
tökum eina helstu auð-
lind okkar, jarð-
varmann.
dýpi á uppleið sinni fara að leysast
úr því basaltkvikur sem mynda
eins konar bólur í möttulefninu
(mynd 2). Basaltkvikumar stíga
upp og mynda efni í gos og inn-
skot þegar nær dregur yfirborði.
Þetta hækkar miðbik landsins og
þenur það út og það sígur til hlið-
ar út af eigin þunga eins og fjós-
haugur sem breiðir úr sér. Lík-
lega er þó mest efnisrek til suð-
vesturs út eftir Reykjaneshryggn-
um þar sem jarðfræðingar sjá
merki um íslands heita reitinn,
eins og hann heitir, í allt að 700
km fjarlægð frá Reykjanesi.
Ekki stíga alla basaltbólur upp
um miðbik landsins. Þær myndast
líka yfir útfalli möttulstróksins til
suðvesturs og norðurs og verða
eftir nálægt neðri mörkum jarð-
skorpunnar, og skjótast upp í átt
til yfirborðs, þegar tækifæri gefst.
Þetta gerist líklega í miklum mæli
á gostímabilum, eins og var á
Reykjanesskaganum frá 900-1400.
Þetta gerist líklega líka þegar jarð-
skorpan brotnar eins og í jarð-
skjálftum, þótt hraunkvika berist
ekki alla leið upp á yfirborð. Þrýst-
ingur kvikunnar við botn hinna
brotgjömu skorpu, getur hleypt
skjálftum af stað. Hún þrýstir
brotaplönunum í sundur og smyr
samskeyti, ef svo má að orði kom-
ast, sem auðveldar að brotahreyf-
ing jarðskjálfta geti hafist.
Möttulstrókurinn og basaltkvik-
umar sem stíga upp af honum hafa
gert ísland að landi, og skapað
heita reitinn Island, sem ásamt
heita reitnum Hawaii er virkasti
heiti reitur heimsins. Það er úr
möttulstróknum sem við tökum
eina helstu auðlind okkar, jarðvar-
mann. Þar sem uppstreymi efnis í
-100
km
gliðnunarbeltum landsins er meira
en sem svarar almennu gliðnunar-
reki skorpunnar skapast hliðar-
þrýstingur út frá innskotsspmng-
unum. Þetta m.a. auðveldar okkur
að gera jarðgöng sem halda, sem
sagt ef við erum nógu langt frá
gliðnunarsprungunum. Því er
möttulkvikan sannarlega ekld bara
til ills. Og svo mótsagnakennt sem
það kann að virðast eru jarðskjálft-
ar ekki einu sinni bara til ills. Mik-
ill hluti jarðvarmans okkar stígur
upp um sprungur sem myndast
hafa í jarðskjálftum. Það er m.a. út
af þessu sem byggðin í landinu er
svo nálægt jarðskjálftahættusvæð-
um, sem raun ber vitni.
HEIMILDIR.
•Hér hefur mest verið byggt á heimildum
sem getið var í fyrri greinum.
SVONA mætti hugsa sér að möttulstrókurinn stigi upp undir eystra gosbeltinu, hnigi til hliðar í átt að
Reykjanesskaganum. Gulu kúlurnar eru basaltkvikur sem byrja að leysast úr möttulstróknum á 100-150 km
dýpi og stíga upp í átt að yfirborði, þar sem þær mynda sums staðar kvikuhólf, undir eldfjöllum, en annars stað-
ar, þar sem gliðnunin er minni, myndast eingöngu kvikuinnskot, sem ná ekki upp á yfirborð.
4nn 0 100 200 300 400 500 600 km
."2__i_________i_________i________i_________i_________i_________i_________
■d■■ i ÞVERSKURÐUR af möttulstróknum frá Bárðarbungu og út á
Reykjanesskaga eins og hami var kortlagður af Kristjáni Tryggvasyni
o.fl. 1983, út frá hraða jarðskjálftabylgna. Tölurnar tákna frávik í pró-
sentum frá meðalhraða á sama dýpi, þar sem mínustala táknar lítinn
hraða (L), en jákvæð tala táknar mikinn hraða (M). Mest er að marka
stóru frávikin. Minni frávikin eru mimú en skekkjan í matinu.
-200
-300
Reykjanesskagi
Suðurlandsundirlendið
Eystra gosbeltið
HÆTTUR AF VÖLDUM JARÐSKJÁLFTA - 3. GREIN
BRIPS
U m s j ó n
Arnór G. Ragnarsson
Bridsfélag Reykjavíkur
Þriðjudaginn 24. febrúar var
spilaður eins kvölds tölvureiknaður
Mitehell-tvímenningur með for-
gefnum spilum. 18 pör spiluðu 9
umferðir með 3 spilum á milli para.
Meðalskor var 216 og efstu pör
voru:
NS
Vilhjálmur Sigurðsson jr. - Garðar Jónsson
266
RagnheiðurNielsen-GunnlaugEinarsdóttir 255
Agnar Kristinsson - Cecil Haraldsson 237
Friðrik Egilsson - Þorsteinn Joensen 219
AV
Aron Þorfinnsson - Snorri Karlsson 278
Sigrún Jónsdóttir - Ingólfitr LiIIiendahl 246
Þorsteinn Karlsson - Þórður Sigfusson 239
Hrafnhildur Skúladótdr - SofBa Damelsdóttir 237
Aðeins 4 tóku þátt í Verðlauna-
pottinum og rann hann (2.000 kr.)
til Arons og Snorra.
A þriðjudagskvöldum BR eru
spilaðir eins kvölds tvímenningar
með forgefnum spilum. Pör geta
tekið þátt í verðlaunapotti og
rennur hann til efsta parsins eða
tveggja efstu paranna sem tóku
þátt í pottinum. Spilarar sem eru
20 ára og yngri spila frítt á
þriðjudags- og föstudagskvöld-
um.
Fimmta kvöldið af 6 í aðal-
sveitakeppni félagsins var spilað
miðvikudaginn 25. febrúar. 4 efstu
sveitimar að loknum 4 kvöldum
spila í úrslitum á meðan hinar
halda stigunum og spila áfram:
haldandi Monrad-sveitakeppni. í
úrslitunum voru spilaðir útsláttar-
leikir og annarsvegar áttust við
sveitir Granda og Strengs og hins-
vegar sveitir Málningar og Still-
ingar. Leikur Granda og Strengs
var lítt spennandi og Strengur
vann öruggan sigur með 131 imp-
um á móti 7. Leikur Málningar og
Stillingar var æsispennandi allan
tímann. í hálfleik, að loknum 16
spilum, var staðan 27 gegn 26 imp-
um fyrir Málningu. Síðari hálfleik-
urinn var í nálum og þegar yfir
lauk hafði sveit Málningar betur
með 59 impum gegn 57. Næsta
miðvikudag spila sveitir Málning-
ar og Strengs til úrslita á meðan
sveitir Stillingar og Granda spila
um 3. sætið. Fyrir Málningu spila:
Baldvin Valdimarsson, Hjálmtýr
Baldursson, Eiríkur Hjaltason,
Hjalti Elíasson og Einar Jónsson.
Fyrir Streng spila: Hrannar Erl-
ingsson, Júlíus Sigurjónsson,
Steinar Jónsson, Jónas P. Erlings-
son og Rúnar Magnússon.
í áframhaldandi Monrad-sveita-
keppninni hefur sveit Marvins náð
góðri forystu, en staða efstu sveita
er:
Marvin 270
HalldórMárSverrisson 247
EUR0CARD 244
Roche 239
ÖmAmjwrsson 238
Landsbréf 226
Næsta miðvikudag klárast Að-
alsveitakeppni félagsins og síðan
tekur við Aðaltvímenningur fé-
lagsins. Hann stendur yfir í 7
kvöld. Etir 2 kvöld verður pörun-
um skipt í tvennt, 24 efstu pörin í
efri hóp og restin í neðri hópð.
Eftir 2 kvöld í viðbót færast 6
neðstu pörin úr efri hópnum niður
í neðri hópinn og 6 efstu pörin úr
neðri hópnum færast upp í efri
hópinn. Tekið er við skráningu hjá
BSÍ s. 587-9360.
Bridsfélag Breiðfirðinga og
Bridsfélag Breiðholts
Fimmtudaginn 19. febrúar var
spilaður eins kvölds Howell-tví-
menningur með þátttöku 14 para.
Meðalskor var 156 og efstu pör
voru:
ElínBjamadóttir-JóhannesBjamason 183
Ragnheiður Nielsen - Halldóra Magnúsdóttir 177
ÞorsteinnJoensen-ísakÖmSigurðsson 168
ÓhB.Gunnarsson-UnnarAGuðmundsson 166
Róbert Geirsson - Þorsteinn Karlsson 161
Systkinin Elín og Jóhannes
unnu sér inn sína flöskuna hvor af
góðu spænsku rauðvíni með sigri
sínum.
Eins kvölds tvímenningur
hjá BFB og BB
Fimmtudaginn 26. febrúar var
fyrsta kvöldið í La Primavera-
keppni félaganna. Spilaðir verða 4
eins kvölds tvímenningar og fær
bronsstiga hæsti spilarinn góða
máltíð fyrir 2 á veitingahúsinu La
Primavera.
Fimmtudaginn 26. febrúar var
spilaður eins kvölds tölvureiknað-
ur Howell-tvímenningur með þátt-
töku 16 para. Meðalskor var 210
og efstu pör voru:
Sigurður B. Þorsteinsson - Gylfi Baldursson
276
Gísli Sigurkarisson - Halldór Armannsson 236
Sveinn R. Eiríksson - Rúnar Einarsson 231
Vilhjáhnur Sig. jr. - Daníel Már Sigurðsson
227 Hanna Friðriksd. - Kristjana Steingrímsdóttir
222
Sigurður og Gylfi unnu sér inn
sína flöskuna hvor af góðu rauð-
víni, auk þess hafa þeir tekið for-
ystu í La Primavera-keppninni.
Staðan í henni er:
Sigurður - Gylfi bronsstig 32
Gísii - Halldór 22
Sveinn - Rúnar 15
Viiþjálmur - Daníel 10
ísak Örn Sigurðsson er keppn-
isstjóri og hjálpar hann stökum
spilurum að finna makker. Spilað
er í húsnæði Bridssambandsins að
Þönglabakka 1, 3. hæð og byrjar
spilamennska id. 19:30.
Bridsdeild Félags eldri
borgara Kópavogi
Spilaður var Mitchell-tvímenning-
ur fostud. 20. febrúar. 32 pör mættu
og urðu úrslit þessi:
N/S
Eysteinn Einarsson - Láms Hermannsson 418
Kári Sigmjónsson - Páll Hannesson 394
Ingibjörg Stefánsdóttir - Þorsteinn Davíðsson 373
Ólafurlngvarsson-JónStefánsson 360
A/V
Ragnar Halidórsson - Jón Pálmason 407
Sæmundur Bjömsson - Magnús Halldórsson 391
Rafn Kristjánsson - Oliver Kristófersson 359
EmstBackman-JónAndrésson 355
Meðalskor 312
Spilaður var Mitehell-tvímenning-
ur þriðjudaginn 24. febrúar. 30 pör
mættu og urðu úrslit þessi:
N/S
Haila Ólafsd. - Bergsveinn BreiðQörð 367
ÞórarinnAmason-ÞorleifurÞórarinsson 353
Sveinn K. Sveinsson - Guðmundur Samúelsson 337
Eysteinn Einarsson - Lárus Hermannsson 334
A/V
Jón Stefánsson - Magnús Oddsson 420
Dóra Friðleifsd. - Guðjón Ottósson 402
Sigríður Pálsd. - Eyvindur Valdimarsson 399
Ólafúr Ingvarsson - Bjöm Kjartansson 352
Meðalskor 312