Lesbók Morgunblaðsins - 22.03.1997, Blaðsíða 20

LÓÐADRÁTTUR. Formaðurinn goggar fiskinn, austurrúmsmenn draga og hausa, miðskipsmenn stokka upp lóðina og hálsmenn andæfa.
BARÁTTAN
VIÐ BÁRURNAR
Islands þúsund ár, leikin heimildarmynd um sjósókn
fyrri alda, veróur frumsýnd í Háskólabíói í dag.
ORRI PÁLL ORMARSSON kom aó máli vió höfund-
inn, Erlend Sveinsson, en kvikmynd sem gefur inn-
sýn í lífsbaráttu íslenskra sjómanna á árabátatíman-
um hefur ekki verió geró í annan tíma.
Ljósmynd:Erlendur Sveinsson
JÓN Guðbjartsson hálsmaður rífur
upp þorskhausa.
ÞÚSUND ár sóttu vermenn íslands sjó
á opnum áraskipum úr verstöðvum
landsins, ofurseldir magnaðri náttúr-
unni. Allan þennan tíma voru vinnu-
brögð þeirra nær óbreytt. Hver dagur
var sem þúsund ár og þúsund ár
dagur - ei meir.“
Svo segir í íslands þúsund ár, leik-
inni heimildamynd um sjósókn fyrri alda eft-
ir Erlend Sveinsson, sem frumsýnd verður í
Háskólabíói í dag. Framleiðandi myndarinn-
ar, sem er sjálfstætt framhald myndaflokks-
ins Verstöðvarinnar Islands, er Kvikmynda-
verstöðin ehf. en hún fjallar um einn dag i
lífi og starfi árabátasjómanna á vetrarvertíð
á Vestfjörðum fyrir tíma tæknialdar. Er þess-
um eina degi, að því er fram kemur í máli
höfundar, ætlað að endurspegla sjósókn ís-
lendinga í þau þúsund ár, sem árabáturinn
var helsta fiskveiði- og flutningstæki við
strendur íslands. Reynt er að gefa innsýn í
veröld og hugarheim sem íslensk menning
er að stórum hluta sprottin úr, þar sem bland-
ast saman náttúrutrú, kristindómur, hjátrú
og stundum galdur.
„Með gerð Islands þúsund ár hefur í fyrsta
sinn verið búin til kvikmynd sem gefur inn-
sýn í lífsbaráttu íslenskra sjómanna á ára-
bátatímanum en framtíðin verður að skera
úr um það, hvort tekist hafi að opna gáttina
fyrir frekari úrvinnslu árabátaaldarinnar í
dramatísku formi leikinna mynda," heldur
Erlendur áfram. „Það hlýtur að vera einn
megin tilgangur listamanna og þá ekki síst
kvikmyndagerðarmanna að efla tilfinninguna
fyrir kjörum fólks og gjörðum miðað við
aðstæður á hverjum tíma í sögu þjóðar. Þetta
hefur verið markmiðið með gerð þessarar
kvikmyndar um leið og vermenn íslands yrðu
heiðraðir og minningin um þá gerð lifandi
fyrir okkur í dag, þannig að við efldumst í
andanum við samanburð á fortíð þeirra og
nútíð okkar.“
Óvenjulegar sam-
verkandi aðstædur
Að sögn Erlendar er íslands þúsund ár til
orðin vegna mjög óvenjulegra samverkandi
aðstæðna sem spanna áratug. „Þegar grunn-
ur var lagður að þessu verki stóð ekki til að
búa það til og telja verður ólíklegt að það
hefði nokkurn tíma litið dagsins ljós, ef fylgt
hefði verið venjulegu framleiðsluferli kvik-
mynda. Myndin hefði orðið margfalt dýrari,
framkvæmdin illviðráðanleg og enginn hefði
fengist til að fjármagna verkefnið.“
íslands þúsund ár á tilurð sína að þakka
tveimur öðrum kvikmyndum, Verstöðinni ís-
landi (1992), sem LÍU lét gera, og fyrirhug-
uðum miðhluta saltfiskmyndaflokksins Lífið
er saltfiskur, sem SÍF hætti við að fram-
leiða, að því er fram kemur í máli Erlendar.
Vegna gerðar umræddra mynda var gömul
verbúð í Ósvör í Bolungarvík, sem legið hafði
árum saman í frumpörtum sínum í geymslu,
endurreist en hún átti síðar eftir að verða
einskonar rammi utan um íslands þúsund
ár. „Þessi mynd hefur því ennfremur getið
af sér eitt sérstæðasta og vinsælasta sjó-
minjasafn landsins," segir Erlendur en fjöldi
manns hefur sótt verstöðina heim frá því hún
var endurreist.
„Þegar sýningar hófust á Verstöðinni ís-
landi í maí 1992 fékk hún mjög góðar viðtök-
ur og vakti upphafsatriðið í Osvör sérstaka
athygli," segir Erlendur. „Um líkt leyti varð
ljóst að ekkert yrði úr gerð saltfiskmyndar
SÍF. Til að bjarga því efni varð sú hugmynd
til að steypa mætti upphafi Verstöðvarinnar
og saltfiskmyndarefninu saman í eina mynd,
ef róðurinn, sem vantaði á milli atriðanna,
yrði settur á svið. LÍÚ og SÍF samþykktu
þessa hugmynd en nú var það okkar að fram-
leiða þessa „litlu árabátamynd“. Vonum
framar tókst að fjármagna kvikmyndatökuna
enda rökin fyrir nauðsyn framkvæmdarinnar
sterk og verkefnið raunhæft. Við vorum því
undir það búnir að hefjast handa í aprílmán-
uði 1993 við enn erfiðari aðstæður en áður
og nú í mynni ísafjarðardjúps. Við komum
okkur upp flotbryggju og höfðum tvo aðra
báta okkur til aðstoðar þarna fyrir opnu
Norður-íshafínu. Þetta úthald drógum við á
sjó hvenær sem viðraði og heim að kveldi
með mismikinn feng af kvikmynduðu efni.
Um síðir tókst samt að bjarga myndinni í
hús.“
Aóeins islenskar krónwr
Erlendur segir að erfiðleikarnir við að fjár-
magna eftirvinnsluna hafi orðið margfalt
meiri en búast hefði mátt við. Þar hafi ef til
vill haft sitt að segja sá ásetningur eða metn-
aður fyrir hönd viðfangsefnisins, að fram-
leiðslu þess skyldi lokið fyrir íslenskar krón-
ur. Kveðst höfundurinn ekki vilja tíunda sögu
þess barnings en í hans huga sé það öðrum
fremur Kristjáni Ragnarssyni formanni LIÚ
að þakka að verkefnið „fórst ekki í hafi“.
„Það er heldur ekki gott að segja hvemig
myndinni hefði reitt af í brimlendingunni,
eftir að Ríkissjónvarpið missti áhugann á að
kaupa umsaminn sýningarrétt, ef ekki hefði
komið til áhugi Stöðvar 2 á að kaupa sýning-
arréttinn í byijun þessa árs.“ Verður Islands
þúsund ár á dagskrá Stöðvar 2 á næstu jólum.
Handritið að myndinni er eftir Erlend
Sveinsson sem jafnframt annaðist heimilda-
söfnun, klippingu og hljóðsetningu. Kvik-
myndatöku hafði Sigurður Sverrir Pálsson á
sinni könnu, leikmynd og leikmunir eru eftir
Gunnar Baldursson og búninga gerðu Árný
Guðmundsdóttir og Gunnar Baldursson.
Hljóðupptöku annaðist Þórarinn Guðnason
og hljóðblöndun Sigfús Guðmundsson. Leik-
arar eru Gunnar Leósson, Gunnar Hallsson,
Gunnar Sigurðsson, Jarþrúður Ólafsdóttir,
Guðjón Kristinsson, Jón K. Guðbjartsson, Jón
Sveinsson, Jósteinn Bachmann, Kristinn
Jónsson frá Dröngum, Rögnvaldur Ólafsson
og Sigmundur Þorkelsson.
Auk sýninga í kvikmyndahúsum, skólum
og sjónvarpi hér heima telur Erlendur að
ástæða sé til að ætla að íslands þúsund ár
muni þykja gjaldgengt efni í sjónvarpsstöðv-
um og á heimildamyndahátíðum erlendis.
Þannig muni hún leggja sitt af mörkum til
að styrkja ímynd okkar sem sjávarútvegs-
þjóðar, jafnt út á við sem inn á við. „Líkt
og menningin var partur af lífsbaráttu þjóðar-
innar fyrr á öldum, þarf hún að halda áfram
að vera partur af lífsbaráttu samtíðarinnar
en ekki tilfallandi skemmtivarningur á hátíð-
um og tyllidögum."
Að mati Erlendar á íslands þúsund ár
ennfremur að geta lagt sitt af mörkum til
skýrgreiningar á okkur Islendingum sem
sjávarútvegsþjóð, auk þess sem hún eigi að
geta gefíð tilfínningu fyrir þeim rótum sem
sjávarútvegur okkar er sprottinn úr. „Horfn-
ar kynslóðir sjósóknara hljóta að eiga það
inni hjá okkur að þeirra sé minnst með þess-
um hætti. Ef ekki er hægt að fínna leiðir á
íslandi til að búa til eina litla kvikmynd af
því tagi sem hér um ræðir hlýtur menningar-
stigið að vera illa á vegi statt.“
20 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 22. MARZ 1997