Lesbók Morgunblaðsins - 22.03.1997, Blaðsíða 6

FIÐLAN ER
HARÐUR
HÚSBÓNDI
Fiðlan er þungamiójan í lífi Sigurbjörns Bernharós-
r r
sonar hvort sem er í leik eóa starfi. ÞORA ASGEIRS-
DÓTTIR heimsótti Sigurbjörn fyrir stuttu.
hafði byrjað á. í stað þess leikandi gamans,
sem hafði verið bytjunin, kom nú margt og
margt annað, þar á meðal ástríðuþrungin al-
vara, sárar sorgir og botnlaus óhamingja. Allt
þetta faðmaði list hennar, og mjög oft náði
hún þeim tökum á því, sem vandasamast var,
að með afbrigðum hefði þótt hvar sem verið
hefði í veröldinni."
Einar heldur áfram að rifja upp endurminn-
ingar sínar um frú Stefaníu og hæfileika henn-
ar:
„Ég naut þeirrar ánægju að vera í sam-
vinnu, stundum mjög náinni samvinnu- við
hana um nokkur ár. Auk þess sem ég stóð
um tvö tímabil fyrir æfingum leikendanna,
lásum við stundum hlutverk hennar saman í
einrúmi. Það er við slíka samvinnu að auðveld-
ast er að fá glöggan skilning á listamönnum
leiksviðsins. Þá er reynt að komast - ég gæti
sagt - inn í sjálfa sálina í hverri setningu, að
gefa henni nákvæmlega þann hljómblæ sem
henni heyrir til, og láta henni fylgja þau svip-
brigði, sem eðlilegust virðast. Ég gleymi aldrei
þessum stundum með frú Stefaníu. Eg gleymi
því aldrei, hvað hún var skilningsrík og gáfuð.
Ég gleymi því aldrei, hve beygjanleikinn var
mikill, hæfileikinn til að gera allt nákvæmlega
eins og okkur kom saman um. Og ég gleymi
aldrei sjálfstæðinu, sem þá kom fram í listar-
eðli hennar, en alltaf fór vaxandi, eftir því sem
þroskinn efldist."
Einar kveðst ekki ætla að reyna að lýsa list
Stefaníu Guðmundsdóttur: „Það lýsir enginn
ilminum af rósum, af því að enginn getur það.“
Hið sama gildir um snilldina í leik Stefaníu.
„Vér getum tínt til hin og önnur atriði, sem
skipta máli. Vér getum til dæmis sagt um frú
Stefaníu, að hún hafi verið gáfuð og skilnings-
góð. Hún var það. Vér getum sagt að hún
hafi haft óvenjulega hæfíleika til þess að leggja
sína eigin sál inn í hlutverkin. Hún hafði það.
Vér getum sagt að rödd hennar hafi verið
dásamleg. Hún var það. Vér getum sagt að
hreyfingar hennar á leiksviðinu hafi verið ynd-
islegar. Þær voru það. Vér getum sagt að hún
hafi verið gædd fyrirmannlegri prúðmennsku
sem fleytti henni langt. Hún var þeirri gáfu
gædd.“
Þjóðleikhúsnefnd
Allmörg síðustu ár ævi sinnar vann Einar
mikið starf í nefnd þeirri sem falið var að
undirbúa byggmgu þjóðleikhúss og sjá um
framkvæmdir. Arið 1922 var „faðir þjóðleik-
hússins," Indriði Einarsson, kominn í samvinnu
við áhrifaríka stjórnmálamenn, Jónas Jónsson
frá Hriflu, Sigurð Eggerz og fleiri. Kvaddi
Indriði þá sér til liðsinnis tvo vini sína, Einar
H. Kvaran og tengdason sinn Jens B. Waage
leikara. Sömdu þeir þremenningar frumvarp
til laga um skemmtanaskatt og þjóðleikhús.
Skyldi lagður sérstakur skattur á kvikmynda-
sýningar og dansleiki, er rynni í sjóð til að
koma upp þjóðleikhúsi í Reykjavík. Sérstakri
nefnd, þjóðleikhúsnefnd, skyldi falið að ávaxta
sjóðinn og standa fyrir þjóðleikhúsbyggingu.
Frumvarp þetta varð að lögum 1923, og
hlutu skipun í þjóðleikhúsnefnd Indriði Einars-
son, Einar H. Kvaran og Jakob Möller. Þessi
nefnd þáði aldrei nein laun, en starfaði ötul-
lega að framgangi málsins. Atti hún löngum
í miklum brösum, bæði í sambandi við staðar-
val fyrir leikhúsbyggingu og við að varðveita
þjóðleikhússjóðinn, sem margir litu hýru auga
og vildu taka til annarra nota. Loks varð sú
skoðun ofan á í nefndinni, að öruggast væri
að „geyma sjóðinn í steinsteypu," þ.e. hefja
byggingaframkvæmdir.
Hófust nú ákafar deilur um staðsetningu
byggingarinnar, einkum eftir að tekið var að
grafa fyrir grunni hússins. Allir rituðu nefndar-
menn um málið og skýrðu sín sjónarmið. Sér-
staka athygli vöktu greinar Einars. Af festu
og rökvísi hélt hann uppi vörnum fyrir nefnd-
ina. í grein í Morgunblaðinu 6. sept. 1930 lýs-
ir hann vanköntum á þeim byggingarstöðum
öðrum sem kannaðir höfðu verið og til greina
þóttu koma. Telur og Einar að andmælendum
hafi láðst að meta réttilega ýmsa kosti lóðar-
innar við Hverfisgötu. Staðurinn sé í miðjum
bænum, við eina helstu umferðargötuna, og
auðveld aðkoma fyrir gangandi fólk og ak-
andi. Lóðin sé talin einkar vel löguð fyrir stór-
byggingu og stutt að grafa á örugga undir-
stöðu. Til að bæta úr þröngbýlinu leggi nefnd-
in til að torg komi framan við leikhúsið, hinum
megin við Hverfisgötu. Deilur um staðarval
séu fylgifiskur allra meiri háttar bygginga í
höfuðstaðnum. Skiptar skoðanir um svo mikil-
væga ákvörðun sem stað fyrir þjóðleikhús
komi sér ekki á óvart. Síðar gleymi menn því
að þeir hafí verið að rífast og verði dálítið
hreyknir yfir að hafa eignast gott og fallegt
leikhús á aðgengilegum stað.
Þeir lifðu það gömlu vinimir báðir, Einar
og Indriði, að sjá sjálfa múra þjóðleikhúsbygg-
ingarinnar rísa. Þegar vígsluathöfnin fór fram
voru hins vegar tólf ár liðin frá andláti Einars
og ellefu ár frá dauða Indriða.
Höfundurinn er rithöfundur.
JÚFIR fiðlutónar berast um loftið
þegar nálgast er íbúð Sigurbjörns
Bernharðssonar fiðluleikara, sem
nýlega hélt sína þriðju einleikstón-
leika hérlendis.
Sigurbjörn er sonur hjónanna
Rannveigar Sigurbjörnsdóttur og
séra Bernharðs Guðmundssonar,
yngstur þriggja systkina. Fyrstu fjögur ár
ævinnar dvaldi hann með fjölskyldu sinni í
Eþópíu, síðan eitt ár í Bandaríkjunum og loks
kom hann til íslands sex ára gamall.
Trúin skipar stóran sess í lífi Sigurbjörns
því auk þess að vera prestssonur ber hann
nafn móðurafa síns, Sigurbjörns Einarssonar
biskups. Hann er alinn upp í kristinni trú og
segist fá þann styrk úr trúnni það sem hann
þurfi. Hann hefur kynnt sér önnur trúarbrögð
en kristnin fullnægir hans trúarþörf. Sigur-
björn telur að það sé manninum náttúrulegt
að leita í einhverja trú og að sannfærðir trú-
leysingjar svali trúarþörf sinni í þá trú að það
sé enginn Guð til.
Fiðlan er þungamiðjan í lífi Sigurbjörns,
hvort sem er í leik eða starfi. Enda hlær hann
þegar hann er spurður hvort hann hafi nokk-
urn tíma til að vera með eitthvað annað í
fanginu. Hann hóf fiðlunám fimm ára gamall
í Suzuki-skóla í Bandaríkjunum en hér heima
sex ára. Fiðlan og Sigurbjörn hafa því lengi
verið óaðskiljanlég.
Fidlukassann i iþróttalösku
Framan af segir Sigurbjörn að fótboltinn
hafi togað mikið í hann eins og algengt er
um unglingsstráka. Þá var nauðsynlegt að
skipuleggja tímann vel og ófá skipti segir
hann að móðir hans hafi beðið fyrir utan tón-
listarskólann og keyrt hann beint á fótboltaæf-
ingu. Sigurbjörn segist á þessum árum hafa
verið eini strákurinn á íslandi sem stundaði
fiðlunám, a.m.k. fannst honum það þá. Víst
er að nokkuð er til í því vegna þess að þegar
hann kom í Tónlistarskóla Reykjavíkur var
hann eini karlkyns fiðluleikarinn. Það var
ekki fyrr en hann fór að fara á tónlistarmót
í útlöndum sem hann kynnstist strákum í sama
námi. Hann segir að þó hann hafi ekki beinlín-
is skammast sín fyrir námið hafi honum þótt
það nokkurt feimnismál. Stundum hafi hann
FYRSTI prófessor Norðmanna í ritlist,
skáldið Eldrid Lunden, fæddist í Sogn
og Fjordane, einu af vesturfylkjum
Noregs, fyrir 56 árum, nánar tiltekið
í Naustdal í Sunnfirði. Hún lauk hefðbundnu
námi í heimabyggð, vann um hríð hér og
hvar „á Vesturlandinu", einsog það heitir
austur þar, en tók loks síðbúið stúdentspróf
við menntaskólann í Voss. Að sögn hafa bók-
menntir með einum eða öðrum hætti verið
helsta viðfangsefni hennar síðan: fyrir þijátíu
árum fór hennar eigin skáldskapur að koma
fyrir almenningssjónir, jafnframt því sem hún
hefur fengist við skáldskap annarra sem kenn-
ari og fræðimaður.
Uppúr 1980 hóf Eldrid Lunden að byggja
upp nám í ritlist við Héraðsháskólann í Bo í
Þelamörk og naut til þess nokkurs stuðnings
norsku rithöfundasamtakanna. Nám af þessu
tagi var þá hið fyrsta í sinni röð á Norðurlönd-
um. Síðan hafa bæst við námsbrautir í ritlist
í Danmörku og einnig Svíþjóð, þarsem í boði
er tveggja ára nám. Svosem nærri má geta
var í byijun nær ekkert framboð af námsefni
í þessari nýju háskólagrein, og allmikil vinna
hefur farið í að útvega eða semja efni til
kennslunnar, fyrir utan að „hanna" námið frá
grunni og laga að nýrri reynslu hveiju sinni.
því brugðið á það ráð að setja fiðlukassann
ofan í íþróttatösku þegar hann var á leiðinni
í tónlistarskólann. „Fótboltinn var því nauð-
synlegt mótvægi við þetta stelpunám á þessum
árum þegar maður var svo meðvitaður og
hélt að allir væru að horfa á sig,“ segir Sigur-
björn hlæjandi. . .
Tónlistin kennir fólki aga
Það vita allir sem stundað hafa tónlistarnám
að til þess þarf mikla sjáfsögun. Sigurbjörn
segir að auðvitað hafi hann sem barn ekki
viljað æfa sig, bara spila. Foreldrar sínir hafí
aldrei beitt sig neikvæðum þrýstingi en móðir
hans gerði oft við hann samning um að æfa
í ákveðinn tíma og leika sér í ákveðinn tíma.
Móðir hans segir hins vegar að það hafi verið
vandræðalaust að láta Sigurbjörn æfa sig.
Hann hafi strax ungur verið svo metnaðarfull-
ur að hann hafi ekki viljað koma óæfður í
fiðlutíma. Hún segir einnig að hann hafi verið
einstaklega Ijúft barn og unglingur og snemma
hafi komið í ljós að honum var alvara í tónlist-
inni. Sigurbjörn telur að tónlistin geti kennt
fólki aga því hún sé öguð í eðli sínu og hafi
gert það í hans tilfelli.
Konurnar i tónlistarlifi Sigurbjörns
Það má segja að konur hafi átt nokkuð
mikinn þátt í tónlistarlífi Sigurbjörns, sérstak-
lega til að byija með. Auk mikils stuðnings
frá móður sinni kenndu konur Sigurbirni hér
heima. Fyrst Gígja Jóhannsdóttir og seinna
Guðný Guðmundsdóttir. Auk þess kenndu hjón
honum í grunnnámi í háskóla. Hann segist
oft hugsa um það nú þegar hann sjálfur er
að kenna börnum hvernig Gígju hafi alltaf
tekist, á einstaklega jákvæðan hátt, að halda
honum við efnið.
Hann hóf 14 ára nám hjá Guðnýju Guð-
mundsdóttur fiðluleikara og þá urðu nokkur
kaflaskil í fiðlunáminu. „Guðný var gífurlega
kröfuharður kennari, og þegar ég byijaði hjá
henni gerði ég mér grein fyrir því að ef ég
vildi spila verkin vel þurfti ég að æfa mig,“
segir Sigurbjörn. Guðný Guðmundsdóttir segir
að Sigurbjörn hafi verið góður nemandi. Hann
hafi strax tekið námið mjög alvarlega og ver-
ið samviskusemin uppmáluð. Hann hafi skipu-
lagt námið vel og leitað eftir hjálp til að nýta
Kennslan fór hægt af stað, upphaflega stóðu
námskeiðin aðeins þijá mánuði í senn. En
lukkan var sígandi: fyrsta árið voru 15 ritlist-
arnemar við skólann í Bo, í fyrra voru umsækj-
endur um 80. Og á síðasta ári uppskar Eldrid
viðurkenningu á 15 ára starfi sínu á þessum
vettvangi þegar hún tók við fyrsta prófessors-
embætti Noregs í ritlist.
Fyrsta ljóðabók Eldrid Lunden kom út 1968
og bar nafnið f.eks. juli (t.d. júlí). Síðan eru
ljóðabækur hennar orðnar átta, og kom sú
síðasta, Slik Sett (Þannig séð), í fyrra haust
og hlaut tilnefningu til bókmenntaverðlauna
Sigurbjörn Bernharðsson fiðluleikari.
daginn sem best. Hún segir að hann sé einn
af fáum nemendum sem hafi verið hægt að
setja verulega ofan í við á hinum viðkæmu
unglingsárum og hann hafi eflst við hveija
raun. Dæmi um samviskusemi hans á þessum
árum sé að stundum hafi hann misskilið eitt-
hvað en æft það svo vel á rangan hátt að
erfiðleikum var bundið að leiðrétta það. Hans
helsti galli hafi verið að hann lagði stundum
of hart að sér og kom þreyttur í tónlistar-
tíma. Hún segir einnig að sú samviskusemi
og sá grunnur sem hann lagði strax sé að
skila sér, því í dag sé hann „frábær tónlistar-
maður, sem hafi góða tækni og mikla yfírsýn
í tónlistinni".
Neistinn veróur aó koma
fró manni sjálfum
Sigurbjörn segir að neistinn til að vilja gera
vel verði alltaf að koma innan frá. Mörg dæmi
séu um undrabörn sem hætti algjörlega að
spila þegar foreldrar, eða aðrir þeir sem hvetja
þau við æfíngar, hætti að stjórna. Einnig seg-
ir hann dæmi þess að fólk hati hljóðfærið sitt
en elski tónlistina. „Ég er löngu hættur að
hugsa um það hvort það er leiðinlegt eða
skemmilegt að æfa, ég bara geri það,“ segir
fiðluleikarinn ungi. Oft þurfa margir að æfa
saman og þá getur orðið tímafrekt að finna
tíma sem hentar öllum. „En það er svo ótrú-
legt að þegar hópur hljóðfæraleikara kemur
saman, oft dauðþreyttur og pirraður, gefur
tónlistin kraft sem gerir þetta þess virði,“
segir hann. Nú er svo komið að Sigurbjörn
fær svo mikið út úr tónlistinni að hann nýtur
þess betur að fara í bíó eða á kaffihús ef
hann hefur æft sig vel fyrr um daginn. Hann
segir að þegar fólk sé komið í meistaranám
Norðurlandaráðs.
í bókinni er Lunden að fást við efni sem
sjá má víða í verkum hennar og setja mætti
fram í andstæðunum að sjást eða sjást ekki,
Ijós og skuggi, kari og kona. Bókin skiptist í
sjö kafla og bindur sameiginlegur þráður ljóð
sérhvers kafla saman í heild. Knappur stíll
ljóðanna og leikur skáldsins að áðurnefndum
andstæðum, gefur allri bókinni heildarblæ.
Lunden segir Jean-Paul Sartre hafa gengið
líkt og aukapersóna gegnum verk sín síðan á
8. áratugnum. „Það fyrsta sem ég kom auga
á“, sagði hún í viðtali við bókmenntaritið Dag
ÞANNIG SEÐ
Norska Ijóóskóldió Eldrid Lunden var tilnefnd til
verólauna Noróurlandaráós fyrir bók sína Slik Sett
á síóasta ári. KJARTAN ARNASON fjallar um hana
og þýóir nokkur Ijóó úr bókinni
6 LESBÓK MÓRGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 22. MARZ 1997