Lesbók Morgunblaðsins - 22.03.1997, Blaðsíða 4

ÞESS hefur verið minnst með
ýmsum hætti, að Leikfélag
Reykjavíkur varð hundrað ára
í janúarmánuði síðastliðnum.
Veglegt hefti Lesbókar Morg-
unblaðsins, 32 bls. að stærð,
var helgað afmælinu. Birtist
þar ýmis fróðleikur úr sögu
félagsins og mikill fjöldi stórmerkra mynda.
Þarna og víðar hefur að verðleikum verið get-
ið flestra frumherja og burðarása LR Það hef-
ur þó vakið athygli mína að vart hefur verið
nefndur á nafn einn þeirra snilldarmanna, sem
á fyrsta aidarfjórðungi félagsins áttu hvað
mestan þátt í þróun þess og þroska íslenskrar
leiklistar. Ég á hér við Einar H. Kvaran, leik-
skáld, leikstjóra, leikdómara og baráttumann
fyrir þroskaðra leikhúslífi. Þetta er að vísu
ekki ný saga. í hálfrar aldar afmæiisriti L.R.
var hlutur Einars gerður fjarska rýr og síst
að verðleikum. Það er fyrst í II. bindi leiklistar-
sögu Sveins Einarssonar, sem kom út fyrir
síðustu jól, að hann nýtur nokkum veginn
sannmælis. Með hliðsjón af framansögðu hef
ég tekið saman dálítið sögubrot um Einar og
leiklistina.
Einar Hjörleifsson (síðar Kvaran) var fædd-
ur 1859. Þegar á dvalarárum Einars í Lærða
skólanum (1875-1881) vaknaði leiklistaráhugi
hans. Þar lék hann í leikþætti og samdi sjálfur
gamanleikrit eða einskonar revíu, sem skóla-
piltar léku við mikinn fögnuð. Hét það
Brandmajorinn, og segir Matthías Jochumsson
í Þjóðólfi að leikur þessi sé „snoturlega og
gáfulega saminn með innlögðum liprum söng-
vísum og þótti skemmtilegur".
Á háskólaárum sínum í Kaupmannahöfn
(1881-1885) var það mesta skemmtun Einars
að sækja ieikhús. Enda þótt þröngur fjárhagur
ylli því að hann hefði skotsilfur af skornum
skammti, sleppti hann sjaldan áhugaverðri leik-
sýningu, lét það ganga fýrir öðru.
Um tiu ára skeið (1885-1895) dvaldi Einar
í Kanada, og var þá lífið og sálin í leikstarf-
semi íslendinga í Winnipeg. Hinn fyrsta vetur
sinn þar gekkst hann fyrir því að sýnt var
leikritið Hermannaglettur eftir Hostrup og lék
þar sjálfur við góðan orðstír. Undir stjóm hans
kom þá og á fjalimar Jeppi á Fjalli eftir Hol-
berg. í blaðinu Leifi, sem þá kom út í Winnipeg,
var farið miklum lofsyrðum um þetta framtak
Einars:
„Voru leikir þessir sérlega vel sóttir og þóttu
bera langt af þeim skemmtunum, er menn
áður höfðu átt kost á að veita sér“.
Síðari ár sín í Winnipeg stýrði Einar dálitlum
leikflokki sem nefndist „Islenski leikhópurinn".
í febrúar 1894 sá séra Hafsteinn Pétursson
hópinn leika Ævintýri á gönguför eftir Hos-
trup. Einar stjómaði og lék sjálfur eitt hlut-
verkið, Kranz kammerráð. Séra Hafsteinn, sem
skrifaði um leiksýningu þessa, telur leikflokk-
inn furðu góðan, og leikur Einars sé „mesta
snilld". Kveðst hann hafa séð Ævintýrið leikið
í Konunglega leikhúsinu í Kaupmannahöfn,
og sé áberandi hvað Einar fái meiri „comik“
út úr hlutverkinu en danski leikarinn.
í janúar og febrúar 1895, síðasta vetur Ein-
ars í Winnipeg, lék „íslenski leikflokkurinn"
Skuggasvein Matthíasar. Einar var leikstjóri
og lék lítið hlutverk. Leikendur þóttu standa
■i
EINAR H.Kvaran, leikritaskáld og leikstjóri hjá Leikfélagi Reykjavíkur. Myndin er byggð á höggmynd Ríkarðs Jónssonar af Einari.
EINAR H. KVARAN
OG LEIKLISTIN
f A seinn EFTIR GILS GUÐMUNDSSON
a tímabili leikstjórnar sinnar átti Einar H.
Kvaran qóðan þótt í | oví að leikqrar félagsins fengu
veróug hlutverk samhliða góðri tilsögn, og komust
þannig til aukins listræns þroska.
sig vel, og „er það auðvitað mest að þakka
Einari Hjörleifssyni" sagði Hafsteinn Péturs-
son.
íslensk leiklist
Vorið 1895 fluttist Einar með fjölskyldu
sinni frá Vesturheimi og settist að í Reykja-
vík. Gerðist hann meðritstjóri ísafoldar, út-
breiddasta og áhrifamesta blaðs landsins, sett-
ist þar við hlið eigandans, Björns Jónssonar.
Þar kemur áhugi Einars á leiklistinni strax í
Ijós. Fyrstu árin heima, sendi hann sínu gamla
blaði, Lögbergi, svonefnd „íslandsbréf“ vestur
um haf. Þar ræðir hann í notalegum rabbtón
um margvísleg áhugamál sín og segir tíðindi
úr íslensku þjóðlífi, þar á meðal af leiklistar-
starfsemi í Reykjavík. Hann segir að þar sé
töluvert leikið, en fiest gert af miklum vanefn-
um. Leikhópar eru þá tveir og leikhúsin tvö.
Annar flokkurinn starfi í Breiðfjörðshúsi, en
hinn í Góðtemplarahúsinu. Af síðarnefnda
leikhópnum hefur Einar nokkur tíðindi að
flytja:
„Af Templaraleikjum er það merkilegast að
segja að í þeim flokki er stúlka sem í sinni
grein tekur að öllum líkindum fram öllum ís-
lenskum stúlkum, sem nokkurn tíma hafa sýnt
sig á leiksviði. Hún heitir Stefanía Guðmunds-
dóttir og leikur ungar, meira og minna ódælar
stúlkur. Það verður naumast sagt að nokkurn
tíma bregði fyrir viðvaningshætti hjá henni
hvorki í limaburði né framburði, heldur fínnst
manni sem hún hafi verið að leika alla sína
ævi. Það eru í einu orði alveg óvenjulegar leikg-
áfur, sem sú stúlka hefur, enda fyllir hún hús-
ið kveld eftir kveld. En það vantar æði mikið
á að samleikendur hennar standi henni jafnfæt-
is.“
Fyrslu ár L.R.
I janúarmánuði 1897 er svo Leikfélag
Reykjavíkur stofnað. Eitthvað hefur Einar að
líkindum komið þar við sögu. Svo mikið er
víst að á undan fyrstu sýningu þess var sung-
ið nýort kvæði eftir hann, þar sem leiklistin
er hyllt ótæpilega.
Fyrsta leikár L.R. var skáldið Indriði Einars-
son leiðbeinandi, en svo nefndust þá þeir sem
höfðu leikstjórnina með höndum og réðu oft
miklu um verkefnaval. I upphafi var aðalá-
hersla á það lögð að laða til samstarfs leik-
krafta þá sem komið höfðu úr tveimur áttum
og styðjast við það gamla sem fyrri leikhópar
höfðu flutt og orðið vinsælt. Þama komu á
fjalirnar danskir farsar og söngvaleikir, þar
sem einatt var slegið á lauflétta strengi. Einar
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 22. MARZ 1997