Lesbók Morgunblaðsins - 22.03.1997, Blaðsíða 3

LESBðK \10li(,l\l5l\f)SI\S - MENMNG IISHIi
12. TÖLUBLAÐ - 72. ÁRGANGUR
EFNI
GRÍMUR THOMSEN
Fiðlan
Tíu þúsund ár
er þungamiðjan í lífi
Sigurbjörns Bern-
harðssonar hvort sem
er í leik eða starfi.
Hann hóf fiðlunám
fimm ára gamall í
Suzuki-skóla í Banda-
ríkjunum en hér
heima sex ára. I sam-
tali við Þóru Asgeirs-
dóttur rekur hann líf
sitt og skoðanir, allt
frá því að viðkvæmni
barnsins faldi fiðluna
ofan í fótboltatösk-
unni, hvernig hún tók
hug hans allan og
leiddi hann til meistaranáms, sem hann
áætlar að Ijúka að ári liðnu.
Leiklistin
var Einari H. Kvaran mikið hjartans mál.
Hann er ekki aðeins einn af brautryðjend-
um íslenzkrar leiklistar með verk eins og
Lénharð fógeta sem Leikfélag Reykjavík-
ur flutti 1912, heldur var hann á tveimur
tímabilum leiðbeinandi eða leikstjóri og
átti mikinn þátt í að úrvalsleikarar Leikfé-
lagsins fengu verkefni við hæfi. Um Einar
H. Kvaran og leiklistina skrifar Gils Guð-
mundsson rithöfundur.
Norsku skáldin
Paal-Helge Haugen og Eldrid Lundener
eru viðfangsefni þeirra Arnar Olafssonar
og Kjartans Árnasonar. Nýlega birtist
Ijóðasafn Hugens þéttprentað á nær fjög-
ur hundruð síðum. Eldrid Lunden var til-
nefnd til verðlauna Norðurlandaráðs en
auk þess að vera skáld er hún fyrsti pró-
fessor Norðmanna í ritlist.
er langur tími í einangrun, en það varð
hlutskipti frumbyggja eyjarinnar Tasma-
níu, suður af Ástralíu. Þessi þjóð lifði á
steinaldarstigi, án verkfæra og án þess
að geta siglt frá eyjunni í 10 þúsund ár.
Þegar Evrópumenn uppgötvuðu Tasma-
níu rétt fyrir 1800 var friðurinn úti og á
síðustu öld gengu Bretar að því eins og
minnkaveiðum að útrýma þessari 5.000
manna þjóð og árið 1876 dó síðasta konan
úr röðum frumbyggjanna.
Listina
eiga þau sameig-
inlega, en hvort
með sínu sniði
sem sjá má í
Hafnarborg í
Hafnarfirði.
Með olíu striga,
segulsnældum
og sjónvarpsskjá
vill Sigrúnar
Harðar vekja
hughrifin sem sá
sem horfir á
hveri verður
fyrir. I um tutt-
ugu ár hefur
Sæmundur
Valdimarsson
skapað tijáfólk
úr rekaviði og
þær fimmtíu
höggmyndir
sem hann sýnir
seldust allar á
innan við
klukkutíma.
LYFTUM
HJÖRTUM
Ef að Kristur er upprisinn,
efaðu síst að hold,
hérvistar fægður hamur þinn,
hefur sig upp úr mold.
En - sorga og nauða naglaför
riemur ei dauðinn brott;
sjást munu þinna synda för,
sáranna berðu vott.
Ef að Kristur er uppstiginn,
öruggt því treysta má,
að vor muni líka líkaminn
lyfta sérjörðu frá;
ekkert mun framar hindra hann
huganum fylgd að ljá,
vængirnir gjöra hann víðförlan
veralda á milli þá.
Fuglinum Drottinn fjaðrir gaf,
fyrirheit er það hér
að sigla þú megir himins haf
hærra en öminn fer;
hans er á valdi vængjaslátt
að veita þann og dug,
að unnt þér verði um alheimsgátt
öruggt að beina flug.
Grímur Thomsen fæddist ó Bessastöðum 1820 og dó ó sama staó
1896 og var 100. ártíðar skáldsins minnst hór í Lesbók á síðasta
ári. Grímur var um tíma í utanríkisþjónustu Dana, en fluttist heim
og séttist að á föðurleifð sinni og sat á Aiþingi um tíma.
Forsíðumyndina tók Björn Hróarsson í Grundarkirkju í Eyjafirði.
SÁLARRÓ OG
HJARTAHLÝJA
RABB
Fyrir nokkru las ég athyglisverða
grein í Morgunblaðinu. Greind-
ur og gegn gagnrýnandi lætur
þar í ljós álit sitt á nýjum ljóða-
þýðingum á íslensku. Um er
að ræða Tuttugu Ijóð um ást
ogeinn öivæntingarsöng eftir
suður-ameríska skáldið Pablo
Neruda. Sem kunnugt er var Neruda frá
Chile og maður þessarar aldar, fæddur árið
1904 og lést 1973. Hafði hann fyrst vakið
verðskuldaða athygli fyrir þennan ljóða-
flokk, sem hér er að vikið Veintíi poemas
de amory una canción desesperada og kom
út árið 1924. Því eru nú liðin 73 ár frá
því ljóðin komu fyrst á prent, þegar gagn-
rýnandi Morgunblaðsins, Erlendur Jóns-
son, fær í hendur nýútkomna íslenska
þýðingu þeirra Guðrúnar H. Tuliníus og
Karls J. Guðmundssonar og birtir dóm sinn
í blaðinu þann 7. febrúar sl. Kemst hann
þar meðal annars svo að orði: „Líkingar
Neruda eru margar hverjar nýstárlegar.
Eigi að síður hnýtur maður þarna um
hugtök eins og sál og hjarta, sem varla
þykja lengur nútímaleg í skáldskap." Þessi
staðhæfing gagnrýnandans um sálina og
hjartað þykir mér næsta athyglisverð.
Vera má að hann byggi hana á reynslu
og rökum vakandi athygli. Komst ég helst
að þeirri niðurstöðu, að hann hafi svo
næma tilfinningu fyrir aldarandanum, og
að þrátt fyrir brennandi áhuga fjölmargra
íslendinga fyrir sálarrannsóknum af ýmsu
tagi, þá sé nú svo komið, að hugtakið sál
njóti sín engan veginn lengur í Ijóðlist-
inni, né heldur hjartað. Þar eigi þá oftar
en ekki við sá dapurlegi dómur, sem Bólu-
Hjálmar kvað upp um sjálfan sig:
„Sálarskip mitt fer hallt á hlið
og hrekur til skaðsemdanna,
af því það gengur illa við
andviðri freistinganna. “
Getur verið, að andviðri freistinganna sé
svo hart á siglingaleiðum skáldanna á ofan-
verðri 20. öld, að sálin og hjartaðhafi hrak-
ist í óláns stríðan straum og steytt á Smán-
arbergi, svo notuð séu kaldranaleg orð
skáldsins í Bólu? Síst af öllu hef ég í hyggju
að ala á ábyrgðarlítilli kaldhæðni í þessu
rabbi, sem ritað er nær mestu trúarhátíð
okkar, kristinna manna. Hins vegar verð
ég að viðurkenna, að það snart mig óþægi-
lega, er ég las óvænt ummæli um stöðu
mikilsverðra hugtaka, sálarog hjarta, í
heimi nýrra bókmennta. Það er þó ekki svo
langt um liðið frá því að Tómas Guðmunds-
son orti um hjarta, sem hann þekkti:
Eitt hjarta ég þekki, eitt hjarta,
sem hamingjuna fann.
Og skógurinn angaði allan daginn
og elfa söng og rann.
Sumir leita þess alla ævi,
sem aðra bindur í hlekki.
A harmanna náðir þau hjörtu flýja,
sem hamingjan nægir ekki.
Hér er mikilvægi þessa lifandi og marg-
slungna hugtaks í skáldskapnum augljóst,
og gætum að því, að einhver þungbærustu
vandamál líðandi stundar á ofanverðri 20.
öld endurspeglast á áhrifamikinn hátt í
tveim síðustu ljóðlínunum.
Mönnum dylst ekki, að margt hefur bor-
ið við í andlegu lífi á þessari öld margbro-
tinnar tækni og aukinna samskipta, sem
hefur reynst kirkjunni erfitt og að mati
velunnara kristninnar stefnt starfi hinna
ýmsu kirkjudeilda í öng og sums staðar
virst líklegt til að binda enda á kristna þjón-
ustu. Ósjaldan hafa áhrifamikil öfl í heimi
listanna, og þá ekki síst bókmenntanna,
vegið að kristinni kirkju. En öll él birtir
upp um síðir og víst er um það, að hin
forna stofnun hefur hvorki orðið viðskila
við bókmenntirnar né heldur sögu mann-
kyns, þótt ýmsir séu þeirrar skoðunar að
þar sé staðan ekki sú sama og fyrr á tim-
um. En hvað sem á bjátar í samfélagi okk-
ar, hér við nyrsta haf, þá slær ekki fölskva
á eitthvert mesta listaverk í bókmenntasögu
íslendinga, sem enn er í fullu gildi og hljóm-
ar í Ríkisútvarpinu á hveiju virku kvöldi á
föstunni:
„ Upp, upp mín sál, og allt mitt geð,
upp mitt hjarta og rómur með,
hugur og tunga hjálpi til,
Herrans pínu ég minnast vil.“
Sál og hjarta trúaðs manns eru upp-
spretta bænar og lofgerðar - og vakandi
hugur og lifandi tunga hjálpa enn til, að
hjálpræðisatburðanna sé minnst til mikil-
vægrar vakningar og lífs. Passíusálmar
séra Hallgrims eru sígild ljóð. Þeir eru ljóð
20. aldar, þótt ortir séu á 17. öld, eru ætíð
nýir og vekja jafn frjóar umræður og sterk-
ar tilfinningar og á þeirri öld, sem Hallgrím-
ur lauk þeim. En eigi að síður dylst mönn-
um ekki, að söguvitund Islendinga er veik
um þessar mundir og að margra hyggju
er framtíðarsýnin af þeim sökum næsta
óskýr. Þess vegna hrekkur presturinn við,
þegar bókmenntafræðingurinn heldur því
hiklaust fram, að hugtökin sál og hjarta
þykja ekki lengur nútímaleg eða öllu heldur
váranleg. Og því er ástæða fyrir kirkjuna
að athuga sinn gang og að halda vöku sinni,
að prestarnir gleymi hvorki að efla tilfinn-
ingu sína og þeirra, sem þeir ná til, fyrir
gildi sögu þjóðar sinnar og bókmenntaarfi.
Og þess vegna benti kunnur heimspekingur
á það, að þeir mættu og ættu að hafa örlít-
ið brot af Islandssögu í hverri prédikun.
Ogjafnframt þurfa þau, sem kölluð eru til
þess að leiða kristna söfnuði í orðinu, með
helgum hljómum og í breytni og trú, að
gera sér grein fyrir því, að sálarró oghjarta-
hlýja eru undirstaða lifandi starfs i kirkj-
unni. Henni mun aldrei henta sá harðvítugi
fijálshyggjustíll, sem um þessar mundir
einkennir tölvuöldina. Kirkjan er sett til
þess að gæta verðmæta eilífðarinnar, sem
sannarlega geta opinberast í verkum dauð-
legra manna, í verkum, sem endurspegla
eilífðina í tilfinningaríkri sál og lifandi
hjarta. Svo einlæg var játning Hannesar
skálds Péturssonar, þegar hann kom að
Saurbæ á Hvalfjarðarströnd og gekk að
leiði séra Hallgríms:
Með hik mitt og efa, hálfvolgu skoðun
hugsjónaslitur, óljósu boðun
kem ég til þfn, að lágu leiði.
Hér lyftist önd þín í vonbjart heiði.
Þú namst þau orð sem englarnir sungu.
Þú ortir á máli sem brann á tungu.
Óttinn fangstaðar á þér missti.
Alnánd: þú gekkst við hliðina á Kristi. -
Við milda birtu þessarar játningar skálds
á 20. öld skulum við halda veginn fram í
átt til nýrrar aldar í von og trú á eilífðar-
gildi þeirra atburða, sem við minnumst á
helgri upprisuhátíð.
Gleðilega páska.
BOLLI GÚSTAVSSON
Á HÓLUM.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 22. MARZ 1997 3