Lesbók Morgunblaðsins - 17.12.1990, Blaðsíða 35

Mynd: Ágústína Jónsdóttir.
Ég gekk aftur inn í stofuna með fangið
fullt af eldiviði, lagði vel í ofninn og beið
þess að birta kæmi frá vindauganu.
Á meðan tók ég upp tönnina og náði í þjö-
lina.
Þá var skyndilega barið á gluggann.
Ég leit upp. Utan vi gluggann stóð maður,
sem þrýsti andlitinu fast að rúðunni. Þennan
mann hafði ég aldrei séð fyrr, og þó þekkti
ég alla í sókninni. Hann var með rautt al-
skegg, rauðan ullartrefil um hálsinn og sjó-
hatt á höfðinu. Eitt var það, sem ég hugsaði
ekki um þá, og ekki fyrr en nokkru síðar:
Hvernig gat staðið á því, að ég sá þetta höf-
uð svona greinilga í myrkrinu, og það frá
þeim stað í húsinu,'þar sem tunglið gat ekki
borið neina birtu? Ég sá það alveg furðulega
skýrt. Það var fölt, næstum hvítt, og augun
störðu ákaft til mín.
Mínúta leið.
Þá fer maðurinn allt í einu að hlæja.
Það var ekki hlátur, sem ég heyrði, enginn
hávær hrossahlátur, en munnurinn galopnað-
ist og augun störðu til mín eins og fyrr, og
það fór ekki milli mála að maðurinn hló.
Ég missti það, sem ég hélt á í höndunum,
og stirnaði af kulda frá hvirfli til ilja. í þess-
um ógnarstóra munni hins hlæjandi andlits
fyrir utan gluggann sá ég allt í einu stórt
skarð í tanngarðinum, — það vantaði þar eina
tönn.
Ég sat kyrr, var sem stjarfur af ótta..
Önnur mínúta líður. Andiitið tekur alit í
einu að breyta um lit, verður fyrst dökk-
grænt og síðan blóðrautt, en brosið var
óbreytt. Eg hafði ekki misst meðvitund, ég
skynjaði allt, sem gerðist í kringum mig. Eld-
urinn bar sæmilega birtu frá vindauga ofns-
ins og varpaði bjarma alveg að hinum veggn-
um, þar. sem stiga hafði verið komið fyrir.
Ég heyrði líka að klukkan tifaði á veggnum
í herberginu fyrir innan. Ég sá allt svo vel,
að ég veitti því meira að segja athygli, hvern-
ig sjóhatt maðurinn utan við gluggann hafði
á höfðinu. Hann var svartur, farinn að upplit-
ast á kollinum, en með rauðan borða. Höfuð
mannsins tók að síga smátt og smátt niður
eftir rúðunni, þangað til það hvarf alveg nið-
ur fyrir gluggann. Það var sem hann hyrfi
niður í jörðina. Ég sá hann ekki oftar í það
sinn.
Ég var ægilega hræddur og tók nú líka
að skjálfa. Ég leitaði að tönninni á gólfinu,
en samtímis þorði ég ekki að líta af gluggan-
um, ef andlitið kynni að birtast þar aftur.
Þegar ég hafði fundið tönnina, ætlaði ég.
strax að fara með hana aftur upp í kirkju-
garð, en þorði það ekki. Ég sat áfram einn
og gat ekki hreyft mig. Ég heyrði að einhver
gengur um úti á hlaðinu á tréskóm, held að
það sé ein af vinnukonunum, en þori ekki að
kalla á hana, og skrefin fjarlægjast. Eilífð-
artími líður. Eldurinn er í þann veginn að
kulna út, og engin björgunarvon virðist fyrir
mig.
Þá bít ég tönnunum saman og stend upp.
Ég opna dyrnar, geng aftur á bak út úr stof-
unni og stari sífellt til gluggans, þar sem
maðurinn hafði staðið. Þegar ég var kominn
út á hlaðið, hljóp ég eins hratt og ég gat i
áttina til hesthússins, þar sem ég ætlaði að
fá einn af vinnumönnunum til að fylgia mér
- upp í kirkjugarðinn.
En vinnumennirnir voru þar ekki.
Ég var hins vegar orðinn nokkru hugrakk-
ari, þegar ég var loksins kominn út undir
bert loft, og ákvað að fara einn upp í kirkju-
garðinn. Með því móti gat ég líka komist hjá
því að segja nokkrum frá þessu og þannig
losnað við að komast í klærnar á frænda
mínum, sem þá hefði auðvitað heyrt söguna.
Ég gekk því aleinn upp brekkuna. Tönnina
geymdi ég í vasaklútnum mínum.
Við kirkjugarðshliðið nam ég staðar, — en
þá brast kjarkurinn. Ég heyrði hinn eilífa nið
í hafstraumnum Glaumi annars er allt hljótt.
Það voru engar dyr í inngangi kirkjugarðs-
ins, aðeins bogi, sem gengið var gegnum.
Ég kem mér fyrir óttasleginn öðrum megin
við þennan boga og rek kollinn varfærnislega
gegnum opið, til þess að gera mér grein fyr-
ir, hvort ég ætti að leggja í að hætta mér
lengra.
Þá varð ég allt í einu algjörlega máttlaus
í hnjáliðunum og féll á kné.
Skammt innan við hliðið, mitt á milli graf-
anna, var minn maður með sjóhattinn kominn
aftur. Nu var hann með hvíta andlitið að
nýju og sneri því að mér, en samtímis bendi
hann fram, lengra inn í kirkjugarðinn.
Ég skildi þetta sem skipun, en þorði ekki
að fara. Ég stóð þarna lengi, horfði alltaf á
hann og reyndi að tala við hann, en hann
hreyfði sig ekki og var sífellt hljóður.
Þá gerðist nokkuð, sem hressti upp á hug-
rekki mitt að nýju. Ég heyrði einhvern vinnu-
manninn bjástra við eitthvað og blístra niðri
við hesthúsið. Þetta merki, þessi vissa um líf
í námunda við mig, hafði þau áhrif, að ég
stóð upp. Maðurinn tók smám saman að fjar-
lægjast. Hann gekk ekki, heldur leið yfir
grafirnar og benti stöðugt fram. Ég gekk inn
fyrir hliðið og maðurinh lokkaði mig lengra.
Ég gekk nokkur skref í viðbót en stansaði
síðan, — ég gat ekki komist lengra. Með
skjálfandi hendi tók ég tönnina hvítu úr vasa-
kiútnum og fleygði henni af öllu afli langt inn
í kirkjugarðinn. í sama bili tók vindhaninn á
kirkjutuminum að snúast af miklum krafti
og mér fannst nístandi skrækur hans skerast
í gegnum merg og bein. Ég gekk út fyrir
hliðið, niður brekkuna og heim. Þegar ég kom
inn í eldhúsið sagði fólkið að andlit mitt
væri hvítt eins og snjór.
Nú em mörg ár liðin síðan þetta gerðist,
en ég man allt eins og það hefði gerst í
gær. Ég sé mig í anda, ktjúpandi við kirkju-
garðshliðið, og ég sé rauðskeggjaða manninn.
Um aldur hans get ég ekkert sagt með vissu.
Hann gat hafa verið tvítugur, en hann gat
alveg eins hafa verið fertugur. Þar sem þetta
var ekki í síðasta sinn, sem ég sá hann, hugs-
aði ég. líka um það síðar, en ég veit ekki
enn, hvað ég á að segja um aldur hans.
Maðurinn birtist mér oft eftir þetta, ýmist
á kvöldin eða næturnar. Þá hló hann oftast
og opnaði upp á gátt munninn stóra, sem
vantaði í eina tönn, og hvarf síðan. Nú var
kominn snjór og ég gat ekki lengur gengið
upp í kirkjugarðinn, til þess að grafa tönnina
jörðina. Og maðurinn hélt áfram að birtast
mér öðru hveiju allan veturinn en sífellt með
lengra og lengra millibili. Hin mikla hræðsla
mín við hann hvarf að mestu en hann olli
mér samt mikilli vanlíðan, já, raunar óham-
ingju úr hófí fram. Á þessum erfiðu dögum
var mér það oft töluverð huggun og gleði-
efni, að ég gæti bundið endi á kvöl mína með
>ví að kasta mér á flóði í hafstrauminn Glaum.
Svo kom vorið og maðurinn hvarf alveg.
Alveg? Nei, ekki alveg, heldur aðeins allt
sumarið. Næsta vetur kom hann aftur, en
þá var það aðeins einu sinni. Síðan sá ég
hartn ekki í langan tíma. Þremur árum eftir
að ég sá hann fyrst, fór ég burt úr Norður-
landi og var fjarverandi í eitt ár. Þegar ég
kom aftur, hafði ég verið fermdur og fannst
ég vera orðinn stór og mikill maður. Ég bjó
þá ekki lengur hjá frænda mínurn á prestssetr-
inu heldur heima hjá pabba og mömmu.
Eitt kvöld um haustið, þgar ég var háttað-
ur og ætlaði að fara að sofa, var allt í einu
lögð köld hönd á enni mitt. Ég hrökk við og
sá manninn fyrir framan mig. Hann sat á
rúmstokknum lijá mér og horfði á mig. Ég
var ekki einn í herberginu, systkini mín tvö
voru hjá mér, en ég lét þau samt ekkert vita
af þessu. Þegar ég fann kaldan þrýstinginn
á enni mitt, rétti ég fram höndina og sagði:
Nei, farðu ekki burt. Systkini mín spurðu
þá frá rúmum sínum við hvern ég væri að tala.
Þegar maðurinn hafði setið kyrr um stund,
tók hann að rugga sér fram og aftur á rúm-
stokknum. Janframt því tók hann að hækka
og náði að lokum alveg upp undir loft. Og
þegar hann virtist ekki geta komist öllu
hærra, stóð hann á fætur, gekk hljóðlausum
skrefum burt frá rúminu yfir gólfið og að
ofninum, þar sem hann hvarf. Ég leit ekki
af honum allan tímann.
Hann hafði aldrei verið eins næn-i mér og
í þetta sinn. Ég horfði beint framan í hann.
Augnaráð hans var tómlátlegt og lokað. Hann
horfði á mig, en þó eins og fram hjá mér —
langt, langt inn í annan heim. Ég veitti því
athygli, að augu hans voni grá. Það var eng-
in hreyfing á apdliti hans og hann hló ekki.
Þegar ég ýtti hönd hans frá enni mínu og
sagði: Nei, farðu ekki burt, — dró hann hönd-
ina hægt til baka. Allan þann tíma, sem hann
sat á rúmi mínu deplaði hann aldrei augunum.
Nokkrum mánuðum seinna, þegar vetur
var genginn í garð og ég var aftur farinn
að heiman, vann ég um tíma hjá V. kaup-
manni, ýmist við afgreiðslustörf eða á skrif-
stofunni. Hér átti ég eftir að mæta mínum
manni í síðasta sinn.
Kvöld eitt geng ég upp í herbergi mitt,
kveiki á lampanum og klæði mig úr fötunum.
Eins og venjulega ætla ég að fara með skóna
mína út fyrir dyrnar, gríp þá í aðra liönd
mér og opna dyrnar.
Þá stendur hann úti á ganginum, rétt fyr-
ir framan mig, þesi rauðskeggjaði náungi.
Ég veit, að það eru menn í hliðarherberg-
inu, svo að ég er ekki hræddur. Ég tauta
upphátt: Ertu nú kominn aftur? — Eftir stutta
stund opnar maðurinn munninn stóra og fer
að hiæja. En nú hafði þetta ekki lengur sömu
ógnvekjandi áhrif á mig og fyrr, en að þessu
sinni vakti það sérstaka athygli mína að tönn-
in, sem hann hafði vantað, var komin á sinn
stað.
Ef til vill hafði einhver stungið henni niður
í moldina. En kannski hún hafi á þessum
árum orið að dufti og síðan sameinast hinu
duftinu, sem hún hafði orðið viðskila við. —
Guð einn veit það.
Maðurinn lokaði munninum á meðan ég
stóð enn í dyrunum, sneri sér við og gekk
niður stigann, þar sem hann hvarf skyndilega.
Upp frá þessu hef ég aldrei séð hann, —
og síðan eru nú liðin mörg herrans ár...
Þessi maður, þessi rauðskeggjaði sendiboði
frá ríki dauðra, hefur með öllum þeim ólýsan-
lega óhugnaði, sem ég varð fyrir af völdum
hans í æsku, haft margvísleg neikvæð áhrif
á mig.
Eftir þetta hef ég oftar en einu sinni séð
dularfullar sýnir, eitthvað, sem sérstætt er,
og erfitt hefur verið að gera sér grein fyrir,
en ekkert hefur haft eins djúp áhrif á mig
og þetta.
Og þó hefur hann kannski ekki aðeins
gert mér illt eitt. Mér hefur oft orðið hugsaði
til þess. Ég hygg raunar, að það hafi verið
af hans völdum að ég lærði að bíta á jaxlinn
og hleypa í mig hörku. Á síðari árum hef ég
öðru hveiju þurft á því að halda.
ÞÝÐING: SIGURÐUR GUNNARSSON
Knut Hamsun, f. 1859 d. 1952 er eitt af höfuð-
skáldum Noregs og einn af risunum í bók-
menntasögu Norðurlanda. Sagan Sultur,
byggð á eigin lífsreynslu höfundarins, vakti
fyrst á honum veruiega athygli, en á efri árum
skáldsins urðu tilfinningar landa hans blendnar
í hans garð, vegna afstöðu Hamsuns til þýzka
hernámsliðsins. Smásagán sem hér birtist,
hefur ekki áður veriö þýdd á íslenzku. Þýðand-
inn er fyrrverandi skólastjóri.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 17. DESEMBER 1990 35