Lesbók Morgunblaðsins - 17.12.1990, Blaðsíða 18

konungum Langbarða, en þó sérstaklega
drottningum þeirra svo sem Rósamundu,
Þelólindu og Ermengördu en af þeim eru
miklar sagnir og gæti lífsferill þeirra verið
tekinn úr leikritum Shakespeares eða óper-
um Wagners og Verdis.
Langbarðar voru yfirleitt miklir menn
vexti, miklir hermenn og grimmir í orr-
ustum. Samfélagsskipan þeirra var svo sem
með öðrum norrænum mönnum. Alftjálsir
menn voru þeir sem stóðu fyrir og tóku þátt
í bardögum og herþjónustu — síðan voru
hálfftjálsir menn — handverksmenn og
bændur og síðan þrælar. Staða konunnar í
samfélagi þeira var vernduð og mikils met-
in svo sem var með öðrum germönskum og
norrænum þjóðum. í tímans rás samlagað-
ist samfélag þeirra hinni rótgrónu róm-
versku menningu heimamanna. Langbarðar
tóku snemma kristna trú eftir komu sína
til Ítalíu og aðhylltust Aríanisma vegna
áhrifa frá Býsanz en gerðust síðar róm-
versk-kaþólskir.
Páfastóllinn í Róm, sem nú hafði slitið
öll tengsl við Konstantínópel og naut ekki
lengur verndar Býsanzkeisara, var uggandi
um sinn hag og óttaðist að Langbarðar
legar hugleiðingar. Á seinni hluta miðalda
og Endurreisnartímanum urðu fjármála- og
bankamenn frá Lombardiu og Toscana ráð-
andi og skapandi í þeirra tíma viðskipta-
heimi. Þeir settust að í London, París og
Amsterdam. Margir íslendingar þekkja
Lombardstreet í viðskiptahverfi Lundúna
(City). Nafnið stafar frá fjármála- og banka-
mönnum Langbarða er þar settust að á 15.
og 16. öld.
Auðvitað urðu Langbarðar og afkomend-
ur þeirra hluti af hinni ítölsku þjóð og þátt-
takendur í hinni einstöku menningarsköpun
þeirrar þjóðar í gegnum liðnar aldir til þessa
dags sem er einn af hornsteinum hins sam-
evrópska menningararfs.
Langbarðar Og Uppruni
ÍSLENDINGA
Þá er komið að spurningunni sem sett
er fram í fyrirsögn þessarar greinar — um
örlagarík áhrif Langbarða um uppruna Is-
lendinga eða hluta þeirra í tengslum við
kenningu Dr. Barða heitins Guðmundssonar'
sagnfræðings. Á blaðsíðum 227-228 í riti
Dr. Barða Uppruni íslendinga útg. Bókaút-
Altarisskreyting eftir Langbarða frá 8. öld.
mundu leggja til atlögu við Róm. Páfinn
gerði því bandalag við Franka undir forustu
Karlunga sem þá voru í miklum uppgangi.
Pippin kallaður hinn stutti, hallarráðsmaður
hjá konungi Franka hafði raunverulega
rænt konungsvaldinu í sínar hendur og gerði
nú bandalag við páfa gegn Langbörðum
gegn því að páfi viðurkenndi hann sem
konung Franka og veitti honum smurningu
til konungs. Pippin þessi var hinn mesti
bragðarefur og hafði löngu áður en Machia-
velli skrifaði bók sína um klæki stjórnmál-
anna notfært sér kenninguna um að tilgang-
urinn helgaði meðalið. Páftnn gekk að öllum
kröfum Pippins og Frankar héldu inn á It-
alíu. Þeir sigruðu Langbarða í mörgum orr-
ustum og hörðum undir forustu Karlamagn-
úsar, síðar keisara, sonar Pippins. Konungur
Langbarða reyndi friðarsamninga við Karla-
magnús með því að gefa honum dóttur sína
Ermengördu en hjónabandið varð skamm-
vinnt og friðurinn enginn. Þannig leið hið
volduga ríki Langbarða undir lok.
Hvað var svo um Langbarða? Þeim var
að sjálfsögðu ekki útrýmt þó að margir
þeirra féllu í styijöldum þeirra við Franka
og margir valdamenn þeirra væru sviptir
lífi og eignum er Karlamagnús tók sér kon-
ungstign yfir Langbörðum. Enn í dag heitir
fjölmennasta og ríkasta fylki Ítalíu Lomb-
ardia með Mílanó sem annarri stærstu borg
Ítalíu sem höfuðstað.
í raun er Mílanó önnur höfuðborg Ítalíu
ásamt Róm. í Róm er talað og rætt fram-
og aftur um hlutina en í Mílanó er fram-
kvæmt og framleitt. Róm og Flórens hefur
stundum verið líkt við Aþenu en Mílanó við
Spörtu í Grikklandi hinu forna þar sem hinn
harði veruleiki er ráðandi en ekíci heimspeki-
gáfa Menningarsjóðs, Reykjavík 1959, segir
svo í kaflanum Uppruni íslenskrar skáld-
menntar: „Á rústum hins mikla ríkis Atla
Húnakonungs reis upp á síðari hluta 5. ald-
ar öflugt Herúlaríki í Austur-Ungveija-
landi. í herferð Ódóvakars til Ítalíu 476, er
vest-rómverska ríkið leið undir lok, tóku
Herúlar mikinn þátt og hlutu þar lönd að
launum. Tæpum mannsaldri síðar yfir-
buguðu Langbarðar ríki þeirra í Ungvetja-
landi og felldu Hrólf konung þeirra. Þá var
það, að sumir Herúlanna tóku sig úpp og
fluttust til Norðurlanda undir leiðsögn kon-
ungborinna höfðingja ... Þeirri kenningu,
sem haldið er fram af Eliasi Wessén, að
Skjöldungarnir hafi verið Herúlar, verður
trauðlega hnekkt. Hefur og N.C. Lukman
nýlega fært hin gildustu rök að því, að
Hrólfur kraki sé sami maður og Herúla-kon-
ungurinn, sem Langbarðarnir felldu. Meðal
niðja Herúlanna, er fluttu til Norðurlanda
um aldamótin 500, hefur minningin um
Hrólf konung geymst í ljóðum og sögnum.
í þeirra augum verður hann „ágætastur
allra fornkonunga", eins og Snorri Sturluson
kemst að orði. .. Áð sjálfsögðu hafa Herúl-
arnir, sem komu frá Suðurlöndum, staðið
iangum framar í menningaríegu tilliti en
þeir þjóðstofnar, sem heima sátu. Það munu
þvi vera hinar herúisku höfðingjaættir, sem
báru uppi skáldmenntina á Norðurlöndum,
áður en ísland byggðist, og þar halda þær
svo áfram þeirri forystu, er birtist svo skýrt
í hinu blómstrandi bókmenntastarfi Islend-
inga, sem á sér engan líka meðal germ-
anskra þjóða á miðöldum. En gamla íslenska
höfðingjastéttin, sem hafði menningarfor-
ystuna á hendi, var ekki bara runnin frá
Herúlum. Þjóðstofn þessi hefur blandast
Dönum. Þar af stafar nafnið Hálfdanir og
hugmyndin um ættstofnsföðurinn Hálfdan
hæstan Skjöldunga. Svo og heitið „dönsk
tunga“ í merkingunni „vor tunga“. Þannig
nefndu forfeður vorir móðurmál sitt.“
Hin sögulega staðreynd er sú: — Lang-
barðar gjörsigra Herúlaríkið í Ungveijalandi
sem verður til þess að stór hluti Herúla flyt-
ur til Norðurlanda og það voru afkomendur
þessa aðkomufólks sem Haraldur hárfagri
gerir brottræka úr Noregi eftir orrustuna í
Hafursfirði. Eins og Dr. Barði hefur rétti-
lega bent á var hann ekki að hrekja burtu
norskættaða bændur frá óðulum sínum sem
hefði verið bæði óskiljanlegt og óviturleg
ráðstöfun enda hefði Haraidur ekki haldið
konungstign sinni lengi hefði hann snúist
þannig gegn eigin fólki.
Þagnarmúrinn Mikli
Nú eru liðin fimmtíu ár síðan Dr. Barði
Guðmundsson setti fram kenningar sínar á
sagnfræðiþingi í Kaupmannahöfn 1939.
Erindi hans vakti þá verulega athygli en
síðastliðin þijátíu ár, er sem sleginn hafi
verið þagnarmúr í kringum söguskoðun
hans og virðist sem Norrænudeild Háskóla
ísiands hafi verið aðalbyggingameistari að
þeim múr. Prófessor Jón heitinn Jóhannespn
hafnar að vísu kenningum Dr. Barða í ís-
lendingasögu sinni en rök hans er haldlítii,
— en rök Barða sögulega vísindaleg og
frumleg. Öðrum fræðimönnum íslenskum
hefur ekki tekist að koma .með neina sann-
færandi skýringu á hinu einstaka bók-
menntastarfi íslendinga og hafa nánast af-
greitt málið með þessum hætti: „Þetta bara
var svona“! „Litlu verður Vöggur feginn,“
er haft eftir Hrólfi kraka, en setning þessi
er enn Islendingum töm á tungu og gæti
hún vel átt við Norrænudeild Háskóla ís-
lands allt frá því að Sigurður Nordal yfir-
gaf deildina.
Það væri verðugt verkefni fyrir hina nýju
Stofnun Sigurðar Nordal að kveðja saman
evrópska sagnfræðiráðstefnu, sem eingöngu
fjallaði um Herúla og kenningar Dr. Barða
Guðmundssonar og birta síðan niðurstöður
hennar sem stofn að sögu Herúla, sem liggja
óbættir hjá garði íslendinga.
Saga Gota, Engilsaxa, Franka og Lang-
barða voru skrifaðar fyrir mörg hundruð
árum. Ekki er mér kunnugt um að til sé
rituð saga Herúla. Tæplega gæti Norrænu-
deild H.I. átt þár frumkvæði, því hún virð-
ist fyrirfram hafna öllum nýjum hugmynd-
um sem óvísindalegum vinnubrögðum og
hugarórum. Þannig hafa þeir meðhöndlað
hinar nýstárlegu og merku athuganir og
kenningar Einars Pálssonar og'þannig hafa
þeir einnig í raun útilokað kenningar Dr.
Barða. Óvísindaleg óskhyggja sögðu forn-
leifafræðingar og sagnfræðiprófessorar
þegar Heinrich Schlieman gerði uppgötvan-
ir sínar í Grikklandi með kviður Hómers að
leiðarvísi. Óvísindalegir hugarórar sögðu
læknaprófessorar við Sorbonne þegar Paste-
ur sagði þeim að sjóða áhöld sín og þvo sér
um hendurnar áður en þeir aðstoðuðu konur
í barnsnauð eða gerðu skurðaðgerð.
Saxi hinn danski (Saxó grammaticus)
sem á sinni tíð ritaði sögu Danmerkur seg-
ir svo: „Eigi má iðja íslendinga gleymast í
þögn. Vegna ófijósemi lands síns eru þeir
Iausir við óhóf í mat og uppfylla stöðugt
skyldur hófseminnar — eru og vanir að
nota vel hveija stund til að efla þekkiiigu
um dáðir annarra — vega skort sinn upp
með andlegri dáð. Allra þjóða sögur telja
þeir sér því nautn í að þekkja og setja í
frásagnir — þeim þykir ekki minna um vert
að lýsa afrekum annarra en að sýna sín
eigin. Fræðasjóði þeirra fulla af sögulegum
sönnunargögnum hefi ég kynnt mér kapp-
samlega og samið eigi lítinn hluta verks
míns upp úr frásögnum þeirra. Hef ég eigi
forsmáð að hafa þá mér til ráðgjöfunar, sem
ég vissi svo þrautkunnuga fornöldinni.“
Vonandi er hægt að heimfæra eitthvað
af þessum ummælum upp á okkur íslend-
inga enn í dag. Hér á meginlandi Evrópu
eru múrarnir að hrynja og landamærin að
hverfa. Vonandi eru að koma skörð í hinn
díalektíska „Berlínarmúr“ sagnfræðinnar á
íslandi og hin dogmatísku landamæri að
hverfa.
Um það leyti sem ríki Langbarða leið
undir lok tóku aðrir afkomendur norrænna
manna»land á suður Ítalíu. Þeir komu á
langskipum gegnum Njörvasund og stofn-
settu mikið og blómlegt ríki á suður Ítalíu,
Sikiley og Möltu. Eins og ríki Langbarða
stóð það einnig 1 tvöhundruð ár. Þetta voru
Normanar komnir frá Normandý. Ríki þetta
náði hápunkti í persónu þess manns sem
þegar í lifanda lífí fékk viðurnefnið Stupor
Mundi — undur heimsins. Um þetta ríki og
þessa persónu mun hæsta grein mín fjalla.
Höfundur býr í Trieste á Italíu.'
AÐALHEIÐUR
SIGURBJÖRNSDÓTTIR
Leiftur
um nótt
Geng um
í minni
draugaborg
já-draumaborg
finn að
mér steðja
ótta og geig
þá opnast
tvennar dyr
úr tveimur áttum
og út um
þær koma
karl og kona
bæði hvítklædd
með vínflöskur í hendi
og við
í minni
draugaborg
já-draumaborg
erum vinir
skínandi leiftur
um nótt
og eigum eftir
að skála
og gleðjast.
Höfundur er ung Reykjavíkurstúlka.
Ljóðið er úr fyrstu Ijóðabók hennar,
sem heitir „Silfurstrá" og kemur út um
þessar mundir.
GUÐBJÖRG
TÓMASDÓTTIR
Lífslínan
Lífið ungan leiðir,
lánið götu greiðir
— gefur gull í mund.
Töfratónar seiða,
taka burt og eyða
óttans raunastund.
Söngur, gleði, gaman
við getum verið saman
enn um nokkra stund.
Ef það ungur nemur
oftast gamall temur
og Ijúfa lifir stund.
Muna mannsins seiðir,
mynd í hugann leiðir
— liðinn gleðifund.
Söngur, gleði, o.s.frv.
Lífið ungan leiðir,
löngum hugann seiðir
á háan Hengilstind.
Hrasa, klífa, detta.
Er ei einmitt þetta
okkar rétta mynd?
Söngur, gleði, o.s.frv.
Höfundur er húsmóðir í Hafnarfirði.
18