Lesbók Morgunblaðsins - 17.12.1990, Blaðsíða 24

Hið nafnkennda meistaraverk „Himnesk og jarðnesk ást“ frá 1515 (Gallería Borghese, Róm).
FENEYJA-
MÁLARINN
TIZIAN
Hann var nefndur fyrsti málarafurstinn, keisari
málaranna eða málari málaranna um sína
daga og um nafn hans hefur síðan ætíð leik-
ið ljómi og maðurinn verið eins konar goð-
sögn og samnefnari málaralistarinnar.
Þess hefur verið minnst
á árinu, m.a. með
sýningu í Feneyjum, að
500 ár eru talinfrá
fæðingu Tizians, sem
telst í flokki frægustu
málara listasögunnar.
Hahn lifði langa ævi og
naut þess eins og Rubens
síðar, að heyra til
yfirstéttinni og vera
handgenginn maður og
vinur konungsins.
Eftir BRAGA ÁSGEIRSSON
Tiziano Vecellio fæddist fyrir réttum
fimmhundruð árum, að því er talið er, og
í tilefni þess' var í sumar haldin sýning á
80 málverkum hans og nokkrum teikning-
um í Hertogahöllinni í Feneyjum, sem lauk
í októberbyijun. Auk þess má nálgast lista-
verk málarans víðs vegar í Feneyjum, svo
og háskóla- og listaborginni Padua, sem
er í næsta nágrenni fenjastaðarins og telst
höfuðborg hans, með dijúgt af annáluðum
myndlistarverkum.
Vafalítið hafa íjölmargir hvaðanæva úr
heiminum ratað á sýninguna, sem var ein-
stæður viðburður og vakti enda heimsat-
hygli og var tilefni ótal greina um meistar-
ann í tímaritum og á menningarsíðum
dagblaða víða þótt litla eða enga umfjöllun
hafi hún fengið hér í menningar einangr-
uninni á norðurslóðum.
Málaralist hans þótti byltingarkennd um
sína daga og var harðlega gagnrýnd af
ýmsum öðrum málurum, einkum af Flór-
enzskólanum, og í þeirra röðum var m.a.
Michelangelo, sem sagði teikningunni í
málverkum hans ábótavant.
Hann gerði margt um sína daga, sem
sagt var, að Tizian einn kæmist upp með,
í skjóli óskoraðrar virðingar fyrir hæfni
hans og snilld og var eftirsóttur af stór-
mennum aldarinnar.
Tizian var einn af þeim málurum, sem
segja má að verði ávallt ungir í listinni
og er lifandi dæmi þess, að góð list er
alltáf ung, þeir eru þannig ótaldir málar-
arnir, sem urðu fyrir áhrifum frá honum
á næstu öldum og má þar m.a. nefna enga
minni bóga en Pouissin, Tintoretto, Rub-
ens, Velasques, Rembrandt, van Dyck,
Goya, Delacroix og Renoir.
Hann hefur jafnvel haft áhrif á núlista-
menn aldarinnar og þannig hafa þeir sótt
myndefni til hans.
Tizian var málari trúarlegs, goðsögulegs
og táknræns vettvangs, fagurra kvenna
og gerði stásslegar myndir af fyrirfólki
og páfanum í Róm. Við það tækifæri
málaði hann um leið eina af sínum nafn-
kenndustu, munaðarfyllstu og ástþrungn-
ustu Venusarmyndum, „Danae“, sem tek-
ur á móti Seifi (Júpíter) æðsta guði grísku
goðsagnanna, nakin í dyngju sinni, en
guðinn er í dulargervi gullregns.
Merkilegt að sína ástþrungnustu mynd
málar hann á sama tíma og páfann, boð-
bera siðvendni og skírlífis, en þetta leyfð-
ist honum í krafti þess, að hann var sjálf-
ur Tizian.
Og hinar miklu vinsældir hans um sína
daga skýrir listsögufræðingurinn kunni,
Broby-Johansen með einni setningu:
„Hann hafði vöru að selja, sem enginn
annar gat framleitt, Tizianmyndir."
Og einnig hafði hann sérstakt lag á að
finna sér velunnara, sem höfðu kisturnar
fullar af gulli og stallana fulla af arabísk-
um gæðingum, og þar eru með sanni
hæfileikar, sem koma sér vel fyrir málara
enn þann dag í dag.
Þótt greinarhöfundur kæmist ekki á
Tiziansýninguna í Feneyjum, þá hefur
hann notið þess að fylgjast með henni af
síðum tímarita og dagblaða, sem hann
hefur aðgang að og auk þess þekkir hann
vel til málarans — gerði sér m.a. ótal ferð-
ir í Museum Borghese í Róm, er hann bjó
þar á sjötta áratugnum, í þeim eina til-
gangi á stundum að skoða eitt þekktasta
málverk meistarans, „Jarðnesk og himnesk
ást“, sem þar er til sýnis, og eiga hljóða
stund fyrir framan það.
Sú mynd er gott dæmi um hæfileika
meistarans til að samræma tákn úr klass-
ískri menningu miðalda eigin hugmyndum
um háleita fegurð.
Engar grillur gerði ég mér um tákn-
rænt innihald myndarinnar, og þó ég væri
allur upptekinn af núlistum tímanna, þá
höfðaði þessi mynd, hreint og beint, firna-
sterkt til mín.
í Amsterdam var í sumar haldin sýning
í tilefni hundruðustu ára ártíðar van
Goghs, sem hlaut svo mikla auglýsingu
Mannsmynd. Hún ber nafnið „Ariosto“ og er
lega af skáldi með sama nafni. Myndin er m
árunum 1511-17 og hér koma greinilega í ijói
persónueinkenni hins unga Tizians. Djúphugul
lýsing, formrænt öryggi og einfaldleiki í mym
ingu ásamt mettuðum efnisríkum litum, grípa
andann og gera myndina ógleymanlega. (Þji
safnið í London).
V
jC
é