Lesbók Morgunblaðsins - 11.04.1971, Blaðsíða 19

Á 19. öldinni var stórum meiri stéttaskipting í íslenzku þjóðféiagi
en nú er. Hér sjást tvö dæmi. Að ofan: Heldri menn á Eyrar-
bakka fá sér öJsopa, en heimóttarlegw alþýðumaður horfir á. Að
neðan: Yfirstéttin í Reykjavík bregður bröndum í Klúbbnum.
Göfgi upprunans
Ælttir á Isilamdi eroi merM-
legit máll, eMki siizt vegna þess
Ihve sikylld við öll erum. Noikikr-
ar gamlar embaotiti.sm ann a ætti r
[haifa stunduim talið si’g iinni en
aðrar. Þeigar haf,t er í hiuga, að
liorfeður þeirra náðu gjaman
stöðu sinni með þvií að koma
sér betur við Dani en annað
líólk igerði, verður uj>pnuni
þeirra ekki endilega göíuigur.
Alílit virðisit benda til að ekiki
sé hiaagt að vera betur ættað-
lur á fslandi, en að vera af góð-
um bamdaættum. Og sem bet-
'Ur ier á þefcta við um megin-
hliuta þjóðarinnar. Allir þeikkja
©inihiverja misheppnaða ein-
staMinga sem jafnvel eiiga mis-
heppnaða ioreldra, En að ekiki
liinnist í naasta satrtlið á undan
mesta sómafófflk er fáheyirt. Við
gietum því fylliliega áitt von á
(þvd að komandi ættiliður verði
sómamaður.
Hér liggur styrkur ís-
lenzku þjóðarinnar. Jafnvel
misheppnaðasti einstaklingur
urinn er ekki kominn maim
fram af manni af vandra'ða-
fólld, heldur af fólki, sem
varð að vera dugandi, til að
g-eta lifað í okkar erfiða
landi.
Titlar eru fáir i nofckun hér
á landi og virðast skipta litlu
m/áli, mema sem sfcanfshieiti. Við
eigum enga hJliðstöðu við t.d.
notkun Þjóðverja á orðunum
dioiktor oig prafessor. Orður eru
hér margar á ferð, svo margar
að gildi þeirra er að mestu
honfið í auigum almennings.
Enn má sjá á legsfceimum að
Dannebragsmaður hafi verið
grafinn, en ekki veit ég til að
á neinuim legsfceini standi að
þar ligigi stórriddari Pállkaorð
unnar. Má fullyrða að orður
hvrarki hækfki né lælkki þjóð-
ifólagsstöðu manna.
Ættarnöfn sem
stöðutákn
Ættarnöifn eru hér allmörg
og telija sumir þau hafa gildi
sem stöðutákn. Þau eru af
fcvennu tagi, útlend og heima-
gerð. Þau útlendu hafa komið
hinigað með mönmum, sem flutzt
haía til landsins og sezit að, svo
sem Forberg, LilBiiendahl, Lonig,
Sehram og fleiri.
Nöifnin sem tekin hafa verið
upp af Islendingum eru miklu
flieiri og skiptast í þrjá hópa.
Fynst eru þau elztu, danskar
úfcgáfur á íslenzkum nöfnum,
svo sem Thorarensen, Thorla-
cius, Briem, Thoroddsen, Thor-
sfceinsson og fleiri, sem öll
imuniu innan við tvö hundruð
ára og flest mikLu yngri. Þá
eru heimatilbúin æfctamöifn,
sem flest hafa enga raunveru-
lega merkingu, svo sem Hraun-
dal, Fannberg, Eldjám, Brekk
an, Lindal, Fannar, Kolka og
ifijölmörg önnur. FUesit eru þessi
inofn einnar til tvegigja kyn-
slóða gömiul. Loks eru íslenzk
föðumöfn, sem nofcuð hafa ver-
ið sem ælttarnöfn, svo sem Gisla
son, Sveinsson og Vilhjálms-
son.
ÖIl eru ættamöfn á fs-
landi komin til af einhvcrs
konar stertimennsku, þó að
ekld sé endilega ástæiða til
að telja þá stertimenni, sem
þau bera nú. I>aó er skiljan-
legt að fólk tengist nafni til-
finningaböndttm, sem það hef
ur alist upp við frá fæðingu.
Herfilegt klúður vill verða
úr þessu öllu, þegar sum
systkina nota ættarnafn, en
öntiiir ekki, sent nú er nokk-
uð algengt. Virðist fátt rétt-
læta tilveru ættarnafna á fs
landi í dag. Hvað sent öðru
líður ber það ekki vott
sterkri þjóðerniskennd og
málvöndun að halda þeim
við.
Enn er því ósvarað hvort
Jtatt Iiafa gildi sent stöðutákn
í þjóðfélaginu. f síðustu for-
setakosningum vom í fram-
boði tveir menn með ættar-
nöfn, en ferill beggja bendir
til að það hafi verið tilviljun.
Ættarnöfn eftir
starfsstéttum
Ég bef gerfc noikikra athiugun
á ættamöfnum ag nofcað til þess
simaskrána og ffleiri gögn. Þar
kerniur í Ijós, að um 13% Reyik
viikinga bera ættarnöfn og 1-aem
ur sá fjöldi vafalauist fflesfcum
á óvairt. Á Akureyri er fjöld-
km um 8%, á SelÆossi og í Vest
mannaeyjum um 4%, en í sveit-
um virðist fjöldinn vera aðeins
rúm 2%. Þefcta virðisit benda
gneinilega til þess, að dönsk
áhrif hafi verið meiri i Reykja
Víik en annars staðar.
Athugun á æfctamöfnum eft-
ir starfsstéfcbum er mjöig atihygl
isverð. 1 hæsta hópnum eru
leikarar, en af þeim hafa
hivoriki meira né minna en 21%
æfctamöfn. Af félögum í Félagi
íslenzikra myndlistarmanna
hafa 20% íöttarnöín, 20%
bankastjóra i Reytkjavík, 20%
af Arkitektafélaginu, 18% tann
laakna í Reykjavák og 15% af
meðiliimuim í Rifchöfundasam-
bandinu, og eru þá undanskil-
in stkáldanöfn, svo sem Jón úr
Vör, Einar Bragi o.s.frv.
11% lælkna, alþingismanna
og viðsikiptafræðinga haía ætt-
amöfin og er það athyglisvert
að þeim fier mjög fæfkkandi hjá
ungum viðskiptafræðingum. Af
lögfræðiniguim, sem stunda mál-
flutning í Reykjavik, eru 9%
með ættarnöfn, en hins vegar
17% af dóaniurum og dómara-
fulltrúum í Reylcjavík. Ættar-
nöfnum er missikipt á milli
listamanna, því að aðeins 10%
meðlima i Listdansarafélaiginu,
Félaigi islenzikra Tónlistar-
manna og Tónskáldafélaginu
hafa ættarnöfn. Þá hafa 8%
blaðamanna œttamöfin, 7%
sendibílsftjóra og 6% leiigubíl-
stjóra.
Lægsfcir eru svo presitar og
byggingajmieistarar 4%, hús-
gagnasimíðameisibarar 2,5% og
prófesLsorar áli'ka, þar sem að-
eins tveir stanfamdi práfieissorar
haifa æfcbamötfin.
1 rikisstjóm eru 42 prósent
ættarnaifna, aMs þrjú, en öl
met slær þó utanrikisþjónusta
okkar, þar sem ekki minna en
46% starfsmainn'a hafa ættar-
nötfin. Þetlta úrtak af stéttum er
ekki tæmandi, en gefur noikkra
hugmynd um hvernig ættar-
nöfin skiptast. Ekkert bendir til
að menntaðir menn séu frekar
með æfctarnöfn og rnjög lausleg
aitihiuiguni, sem ég hef engar
viðunanidi fcölur utm, virðist
elíki benda til að meira sé um
ættEirnöfn hjá efnamönnum.
Ýmislegrt virðist benda til að
meira sé um ættarnöfn í grón-
ustu hlutum embæfctismanna-
Ikerfis rílkisins en annars stað-
ar.
Virðist hægt að draga
þá ályktun að ættamafn
breyti engn nnt stöðu
nianns i þjóðfélaginu. Mætti
jafnvel halda að þau gætu
verið tn sluiðu, þar sem ungt
fólk virðist ltafa minni áhuga
á þeim en eldra fólk.
Gáfur ráða úrslitum
Þá er komið að síðustu atrið
unium,, gáifium, aloiennri mennt-
un og skynsemi. Til er x land-
inu stór hópur manna, sem ekki
eru rikir, valdami'klir, lang-
skólagenignir eða sitja í miMum
eanbæfcfcum, en eru samt i miM-
um metum og alþjóð kunnir.
Þessir memn eiga allir sameigin
legrt, að hafa góðar gáfur, vera
viðlesinir og vel að sér, með
öðrum orðum menntaðir, þó að
sú menntun sé ekki fengin á
skólabekk. Sennilega er eng-
inn einn eiginleiki, sem við fs-
lendingar metum eins mi'kils og
'gáfur. Mennrtun er mun meira
virði, hvað varðar þjóðifélags-
stöðu, eif hún er fengin utan
skóla. Þá verða þessir menn
einnig að hafa til þess kjark
og getu að láta til sin heyra í
þjóðféaaginu, þannig að eftir sé
fcekið og orð þeirra mörkuð.
Þessir menn geta hafit ótrúlega
háa þjóðfélagslega stöðu, mið-
að við aðra.
Gáfurnar eru það, sem virð
ist skilja á milli, hvort menn,
sem hafa eitthvað af hintim
augljósu stöðutáknum, svo
sem peninga eða völd, ná al-
mennri viðurkenningu og
virðingu eða ekki. Efnaður
verzJunarmaður fær rneiri
vlrðingu fyrir það að geta
ort, en fyrir að vera efnaður.
Það á hann að vera hvort
sein er. Stjórnmálamaður,
sem getur samið Ieikrit liaxkk
ar mjög í stiganum. Prestur,
sem er góður hljóðfæraleik-
ari liefur fyrir það mjög
breytta stöðu. En bezt af öilit
er þó að yrkja. Það virðist
skipta mcginmáli, að skara
framúr utan sinna skyldu-
starfa.
Fyrir snilli eða slysni
í seinni tið hefur nokkuð
borið á þvi að fólk telji það
skipta máli varðandi þjóðfélags
stöðu, hvar það er búsett og á
þetta aðallega við Reykjavík
og nágrenni.
Svo er þó sldpulagi
Keykjavíkur fyrir að þaklta,
livort sem um er að ræða
snilli eða slysni, að aldrei
hafa verið skipulögð hverfi,
með einni gerð bygginga, sem
eru svo stór að þau aðskilj-
ist frá umhverfinu. Þannig
hafa aldrei myndast hér lteil
skólaliverfi, með börnum sem
11. apiil 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 19